برای دانلود کل پاپورپوینت از لینک زیر استفاده کنید:
سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت دارنده و مالک آن بشمار می آید همچون مهارت، دانش، مارک تجاری، سهم بازار و توانایی یادگیری سازمانی. پرسشنامه ارزیابی سرمایه فکری توسط بونتیس (1998) ساخته شده و دارای سه مؤلفه سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه ای(مشتری) می باشد.
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:27
فهرست:
بینش عاطفی به عنوان جو فکری ، شخصیت و توانایی روحی
نویسندگان :
Jhon D Mayer
Peter Salovey
David R Caruso
بینش عاطفی وEQ به وسیله انجمن گویش آمریکایی به عنوان مفیدترین صفات یا واژه های نوین در سال 1995 انتخاب شدند . (1995،1999،Brrodie ، 1996) . و همانطور که این گفتار شهادت می دهد در این زمینه گسترش زیادی ایجاد شده است . جنبش در علاقه مندی دائم به بینش عاطفی با ارائه مقاله در نشریات دانشگاهی در سال 1990 شروع شد و پس از آن با نشر عمومی بوسیله کتاب پر فروش « بینش عاطفی » گسترده شد . بعد از آن تفکر «بینش عاطفی » روی جلد جمله Time رفت ( 1995 Gibbs ) . از آن به بعد درباره بینش عاطفی آنقدر سخنها رانده شد که محال است (یا حداقل بسیار طاقت فرساست ) تا تمام جوانب آن را مورد بررسی قرار داده.
به هر حال حائز اهمیت است که ببینیم واژه « بینش عاطفی » در چه زمینه هایی بکار می آید در این فصل سه معنای آن را مورد بررسی قرار می دهیم . اولین آنها که مهمترین و جامعترین معناست عبارت «جو فکری» ( Zeitgeist) یا فرهنگ رایج می باشد . روحیه یک عصر غالباً به عنوان جو فکری ، یک ذهنیت یا علاقه رایج که آن دوران را شخصیت می دهد . در فرهنگ تنها یک عامل دخیل نیست بلکه جو فکری در هم پیچیده ای آن را متأثر می کند . فکر می کنیم که واژه « جو فکری » به نوعی معرف بینش عاطفی می باشد و اولین معادلی است که در این فصل به عنوان معادلی فرهنگی و سیاسی یافتیم . و دومین معادل تخصیص یک خصیصه شخصیتی است که به نظر می رسد مانند پشتکار مؤلفه مهمی برای موفقیت در زندگی محسوب می شود . سومین و آخرین معنی بینش عاطفی که نظرها را در متون علمی جلب کرد و خصیصه یک سری از توانایی ها در فرآیند بینش عاطفی می باشد .
چکیده:
این تحقیق در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که آیا بین سازوکارهای راهبری شرکت و سرمایه فکری رابطه وجود دارد یا خیر ؟
برای سنجش سرمایه فکری طبقه بندی های مختلفی ارائه شده است که یکی از این طبقه بندی ها توسط پولیک به نام (ارزش افزده سرمایه فکری ) مطرح شده است که از سه جز کارایی سرمایه ارتباطی ، کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه ساختاری تشکیل شده است. در این پژوهش ابتدا بر اساس مدل (ارزش افزوده سرمایه فکری ) ارزش سرمایه فکری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه و سپس ارتباط آن با سازوکارهای راهبری شرکت بررسی شد . سازوکارهای خارجی راهبری شرکت ، درصد سرمایه گذاران نهادی و درصد سرمایه گذاران عمده می باشد و سازوکارهای داخلی راهبری شرکت ، درصد مالکیت هیئت مدیره و تعداد مدیران ، تعداد مدیران غیر موظف و نسبت مدیران غیر موظف به هیئت مدیره ، دوگانگی نقش مدیر عامل می باشد. و همچنین کل موضوع در صنایع مختلف مورد بررسی قرار گرفت ،برای آزمون فرضیه های پژوهش از روش داده های پنلی با بکارگیری اطلاعات 88 شرکت در طی سال های 1383 تا 1387 استفاده شده است .نتایج کلی حاصل از پژوهش نشان می دهد که درصد سرمایه گذاران نهادی ، درصد مدیران غیر موظف و دوگانگی نقش مدیر عامل رابطه مثبت و معناداری با سرمایه فکری و تعداد مدیران غیر موظف رابطه منفی و معناداری با سرمایه فکری دارند و در بقیه موارد رابطه معناداری بین سازوکارهای داخلی و خارجی راهبری شرکت و سرمایه فکری مشاهده نگردید.
واژه های کلیدی : سازوکارهای راهبری شرکت ، سرمایه فکری ، مدل پولیک ، داده های پنلی، بورس اوراق بهادار تهران
مقدمه:
نظام مناسب راهبری شرکت ها به دنبال استقرار چارچوبی مدون و مکانیزم های مناسب برای برقراری رابطه ای متعادل میان منافع سهامداران جز از یک سو و سهامداران کنترلی یا اکثریت از سوی دیگر می باشد و در دیدگاه های جدیدتر سمت توجه جدی به حقوق کلیه گروه های ذینفع ، اجتماع ، بازار سرمایه و مجموع شرکتها گرایش یافته است . از دهه 70 الگوی رشد اقتصاد جهان به طور اساسی تغییر کرد و به دنبال آن ، دانش به عنوان مهمترین سرمایه ، جایگزین سرمایه های پولی و فیزیکی شد. یکی از ویژگی های دانش این است که نامشهود است یعنی غیر قابل لمس و غیر محسوس است و ارزشگذاری و اندازه گیری آن خیلی سخت و مشکل است در صورتی که در گذشته سازمان ها با استفاده از روش های حسابداری قادر بودن تا ارزش و اندازه تولید خود را به طور کامل محاسبه کنند ولی امروزه این روش حسابداری دارای کارایی لازم نیستند . دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های نامشهود محسوب می شود اگر در گذشته بیشتر دارایی های سازمان ها مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان ها نامشهود هستند.
سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند ، اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است . یکی از اجزای دارایی نامشهود سرمایه فکری می باشد که تاثیر مهمی برعملکرد و پیاده سازی استرتتژیک سازمان دارد از این رو شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت سرمایه فکری دارای اهمیت خاصی است و منجر به مشاهده ارزش واقعی سازمان ها می شود .
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
رشد و توسعه و بکارگیری فناوری ها، شاید بارزترین نمونه پیشرفت انسان باشد. پس ازانقلاب صنعتی اقتصاد کشور متکی بر زمین و نیروی کار، رفته رفته جای خود را به اقتصاد صنعتی داد، اقتصادی که به عامل سرمایه جهت کسب و به کارگیری فناوری و سپس نیروی کار و زمین وابستگی داشت و اکنون در هزاره سوم نگرشی فرا راه ملت ها و سازمان های نوین قرار گرفته است که از آن به اقتصاد و جامعه دانش محور و یا اقتصاد خدماتی یا اطلاعاتی یاد می شود که البته وام دار ظهور و توسعه اطلاعات و ارتباطات است.
توجه به دانش و سرمایه های فکری به عنوان اصلی ترین عامل اقتصاد جدید، روز به روز در حال افزایش است. بنابراین با درک کاستی ها نگرش صرفاً متکی بر فناوری- به ویژه IT روز به روز نقش نیروی انسانی و هوش بشری بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. اکنون بسیاری از پژوهشگران از جمله استوارت سرمایه های فکری را مد نظر قرار می دهند. همچنین در صنعت نیز تعداد شرکت هایی که با بکارگیری دانش و توجه به دارایی های فکری به موفقیت های چشمگیری رسیده اند در حال افزایش است.
دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های نامشهود محسوب می شود. اگر در گذشته بیشتر دارایی های سازمان ها، مشهود بوده اند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان ها نامشهود هستند ( سولیون ، 2000،340- 328) .
در اوایل قرن بیست و یکم دنیا نظاره گر شمار زیادی از رسوایی های مالی در شرکت هایی همچون انرون، ورلدکام، تایکو، آدلفیا و گلوبال کراسینگ بوده است. در نگاه اول اینطور به نظر می رسد که عدم رعایت استانداردهای حسابداری از سوی این شرکت های دلیل اصلی رسوایی مالی بوده است اما وقتی قدری بیشتر تامل می کنیم مشاهده می نماییم که گزارشات مالی آنها توسط حسابرسان تأیید شده است.
معیارهای عملکرد مالی رعایت شده و حتی قیمت سهام آنها در دوره ای از رشد قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است. مثلاً سولومون در سال 2007در کتاب حاکمیت شرکتی و پاسخ گویی خود معتقد است نبود ساختارهای کنترلی و نظارتی در شرکت ها به طور عام یا آنچه که او تحت عنوان نظام حاکمیت شرکتی نام گذاری می کند به طور خاص می تواند دلیل وقوع چنین رویدادهایی باشد.
نظام مناسب راهبری شرکت ها به دنبال استقرار چارچوبی مدون و مکانیزم های مناسب برای برقراری رابطه ای متعادل میان منافع سهامداران جز از یک سو و سهامداران کنترلی یا اکثریت از سوی دیگر می‌باشد و در دیدگاه های جدیدتر سمت توجه جدی به حقوق کلیه گروه های ذینفع، اجتماع، بازار سرمایه و مجموع شرکت ها گرایش یافته است.
با توجه به اینکه وجود ساز و کارهای حاکمیت شرکتی می تواند منجر به بهبود عملکرد اقتصادی بنگاه شود، مدل ها و متدلوژی های جهت اندازه گیری دانش و سرمایه های فکری جهت بهبود این ساز و کارها، روز به روز ضروری تر به نظر می رسد تا به تبع آن رشد اقتصادی مطلوب در کشور ایجاد گردد.
در این فصل از تحقیق ، محقق به طور خلاصه و با توجه به موضوع تحقیق ، به بیان مسئله اصلی پژوهش و ضرورت انجام تحقیق و در ادامه به مدل مفهومی تحقیق پرداخت ،همچنین در ادامه اهداف تحقیق را بیان و به متغیرهای مورد مطالعه تحقیق اشاره کرده و در آخر هم فرضیه های تحقیق و تعاریف واژه ها و اصطلاحات را آورده است.
2-1 تاریخچه مطالعاتی
جدول شماره (1-1) تحقیقات متعددی را که در زمینه راهبری شرکت و سرمایه فکری انجام شده در خود جای داده است و چارچوب نظری تحقیق برگرفته از این تحقیقات می باشد.
جدول 1-1 خلاصه تحقیقات انجام شده
محقق سال شرح
صالح 2009 در تحقیقی با عنوان ارتباط ساختار مالکیت و عملکرد سرمایه فکری در بورس مالزی پرداخت . در این تحقیق ساختار مالکیت ارائه شده شرکتهای مدیریتی ، خارجی ، دولتی و خانوادگی با عملکرد سرمایه فکری بررسی شده است
کین گان 2008 در تحقیقی با عنوان رابطه بین حاکمیت شرکتی و افشا سرمایه فکری در بورس مالزی پرداخت که متغیر های آن، اندازه هیئت مدیره ، ترکیب هیئت مدیره ، اندازه موسسه حسابرسی ، مالکیت خانوادگی و دولتی بوده است
آگارول و دیگران 2006 در تحقیقی با عنوان آیا شرکت های آمریکایی حاکمیت شرکتی بهتری دارند ؟ که در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که ، بعضی از مکانیزم های حاکمیت شرکتی مانند ساختار هیئت مدیره و کمیته حسابرسی ارتباط مستقیمی با ارزش شرکت دارند
یانگ چو 2006 در تحقیقی تحت عنوان " سرمایه فکری؛ یک مطالعه تجربی از ITRI " به بررسی ارتباط بین اجزای سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری) با عملکرد پرداختند و نتیجه گرفتند که اولاً یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکت ها وجود دارد و ثانیاً افزایش سرمایه فکری باعث خلق ارزش و ذخیره استراتژیک آنها در سازمان می باشد.
چونگ 2009 شواهدی در ارتباط با رابطه بین حاکمیت شرکتی و مالکیت نهادی سهام ارائه نمودند. شواهد این تحقیق نشان داد ، نسبت سهام شرکت که توسط سرمایه گذاران نهادی نگهداری می شود، کیفیت ساختار حاکمیت را افزایش می دهد.
هنیفا و کوک 2002 در پژوهشی دریافتند که دوگانگی نقش مدیر عامل رابطه مثبت با سرمایه فکری وبین تعداد مدیران غیر موظف و ارزش سرمایه فکری شرکت رابطه منفی وجود دارد.
کرنت و سایرین
2007
شواهدی را در ارتباط با نقش سرمایه گذاران نهادی یافتند که نشان داد که هم تعداد و هم درصد سرمایه گذاران نهادی رابطه ی معنادار را با بازده شرکتها دارند
لی و دیگران
2008
در تحقیقی تحت عنوان حاکمیت شرکتی و سرمایه فکری دریافتند که رابطه مثبتی بین ترکیب هیئت مدیره ونسبت آن با ارزش سرمایه فکری وجود دارد.
عباسعلی دریایی
1388
در تحقیقی با عنوان عوامل موثر بر نرخ حاکمیت شرکتی و رابطه آن با عملکرد شرکت بررسی شد. نتایج حاصله بیانگر وجود رابطه ای مستقیم بین نرخ حاکمیت شرکتی با عملکرد در سطح اطمینان 95 درصد بود.
شهلا ابراهیمی 1387 در تحقیقی به بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی جاری و آینده شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران پرداخت. نتایج بین سرمایه فکری و عملکرد مالی جاری و آینده شرکت ، هم در سطح کلیه شرکت ها و هم در سطح صنایع رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
3-1- بیان مسأله
در حال حاضر در اقتصاد و دانش محور به دلیل اهمیت چشمگیر بازده حاصل از سرمایه های فکری در مقایسه با سرمایه های مالی در تعیین سودآوری، تلاش در جهت اندازه گیری این نوع سرمایه ها در شرکتها افزایش یافته است و سنجش ارزش واقعی سرمایه فکری بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. به دلیل ناتوانی سیستم های حسابداری سنتی در برآورد این مهم، شرکت ها، سرمایه گذاران و سایر ذینفعان در پی یافتن ابزار مناسبی جهت اندازه گیری سرمایه فکری و یافتن ارتباط آن با شاخص های سازمانی می باشند. در حقیقت ما در این تحقیق به دنبال پاسخ این سوالات به شرح زیر می باشیم .
1- از لحاظ آماری آیا رابطه ای میان سازو کارهای راهبری شرکت و سرمایه فکری وجود دارد؟
در این تحقیق با استفاده از مدل پولیک و داده های 5 ساله شرکت های بورسی در بورس اوراق بهادار تهران بین سال های 1383 تا 1387 میزان سرمایه فکری شرکت ها محاسبه خواهد شد. سپس به رابطه میان سرمایه فکری و راهبری شرکتی که بر اساس ساز و کارهای داخلی و ساز و کارهای خارجی می باشد بررسی می شود که در نتیجه با توجه به اهمیت این سرمایه ها، شرکت ها و سرمایه گذاران تصمیمات مناسب تری در جهت کسب بازده مالی بالاتر اتخاذ نمایند.
4-1- چارچوب نظری تحقیق:
مباحث این تحقیق راهبری شرکتی و سازوکارهای داخلی و خارجی آن است. در این تحقیق تلاش می شود که تاثیر مکانیزم های اصول راهبری شرکتی بر سرمایه فکری بررسی شود.این تحقیق با بررسی ابعاد مختلف راهبری شرکتی و سرمایه فکری به ارتقای سطح دانش بازار سرمایه کمک خواهد کرد.
5-1- فرضیه های تحقیق
فرضیه اصلی اول - بین ساز و کارهای خارجی راهبری شرکت و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه اول - بین درصد مالکیت سهامداران نهادی و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی اول- بین درصد مالکیت سهامداران نهادی و کارایی سرمایه ارتباطی رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی دوم- بین درصد مالکیت سهامداران نهادی و کارایی سرمایه انسانی رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی سوم- بین درصد مالکیت سهامداران نهادی و کارایی سرمایه ساختاری رابطه وجود دارد.
فرضیه دوم - بین درصد مالکیت سهامداران عمده و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی اول - بین درصد مالکیت سهامداران عمده و کارایی سرمایه ارتباطی رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی دوم- بین درصد مالکیت سهامداران عمده و کارایی سرمایه انسانی رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی سوم- بین درصد مالکیت سهامداران عمده و کارایی سرمایه ساختاری رابطه وجود دارد.
فرضیه اصلی دوم - بین ساز و کارهای داخلی راهبری شرکت و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه سوم- بین درصد مالکیت هیئت مدیره و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه چهارم- بین تعداد مدیران غیرموظف و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه پنجم- بین نسبت مدیران غیرموظف به هیئت مدیره و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه ششم- بین تعداد هیئت مدیره و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه هفتم- بین دوگانگی نقش مدیرعامل و سرمایه فکری رابطه وجود دارد.
فرضیه اصلی سوم - روابط سازوکارهای راهبری شرکت و سرمایه فکری در صنایع مختلف متفاوت است.
6-1- اهمیت تحقیق
امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان ها را دارایی های نامشهود تشکیل می دهند و روش های حسابداری قادر به اندازه گیری آنها نیستند. از طرفی در این اقتصاد و دانش محور، موفقیت های سازمانی به توانایی مدیریت این دارایی های نامشهود بستگی دارد. مر و همکارانش دلایلی را برای توجه و اندازه گیری سرمایه فکری برشمرده اند که عبارتند از:
کمک به سازمان ها برای تنظیم استراتژی آنها
ارزیابی اجرای استراتژی ها
کمک به تصمیمات گسترش و تنوع
استفاده از نتایج اندازه گیری سرمایه های فکری به عنوان مبنایی برای جبران خدمات
ابلاغ این دارایی ها به ذینفعان خارجی سازمان ها و دلایل دیگری برای انجام این کار است که اندازه گیری سرمایه های فکری به طور دقیق می‌تواند ارزش و عملکرد شرکت ها را اندازه گیری کند ( مر ، 2003،464 -441 ) .
چون در یک جامعه مبتنی بر دانش بخش مهمی از ارزش یک کالا و نیز بخش مهمی از ثروت یک شرکت را تشکیل می دهد (چن ،2004 ،100-85 ) و (کننان ، 2004، 413-389) .
بنا بر ایده اندرسون (2004) سازمان ها به 4 دسته از دلایل ممکن است سرمایه فکری خود را مورد سنجش قرار دهند که عبارتند از:
بهبود مدیریت داخلی
بهبود گزارش دهی به خارج از سازمان
مبادلات این سرمایه
دلایل قانونی بهبود حسابداری
در این میان شکاف بین ارزش بازار شرکت ها و ارزش خالص دارایی های مشهود که در واقع سهام ناشی از دارایی های نامشهود تلقی می شود، روز به روز بیشتر توجه سرمایه گذاران را جلب می نماید. زمانی که این شکاف کوچک باشد بازگشت سرمایه از طریق درآمد سازمان یا دست کم دارایی های مشهود آن به شکل منطقی قابل پیش بینی خواهد بود. اما دارایی های به شکل دانش و نشان تجاری بسیار بیشتر در معرض تهدید قرار دارند و تحقق آنها دشوارتر است. ولی به هر حال سرمایه گذاران جهت درک بهتر وضعیت سازمان به شاخص هایی نیاز دارند که قابل اطمینان باشند.
سیستم حاکمیت شرکتی در کشورهای جهان با تعدادی از عوامل از جمله ساختار مالکیت شرکتها، وضعیت اقتصادی، سیستم قانونی، سیاست های دولتی و فرهنگی معین می شود. راهبری شرکت از جمله مباحث با اهمیت در زمینه مدیریت اجرایی و مدیریت مالی و حسابداری می باشد که تاکنون در کشور ما کمتر به آن پرداخته شده است. تجارت تاریخی طی بحران های مالی شرکتها نشان داده است که عدم توجه به نحوه راهبری و ایجاد تعادل بین منافع سهامداران و مدیران از یک سو و همچنین بین سهامداران عمده و جزء از سوی دیگر باعث بروز زیان های جبران ناپذیر گردیده است.
7-1- اهداف تحقیق
هدف اصلی این تحقیق ارائه روش مالی جهت سنجش و ارزشیابی سرمایه فکری و آزمون تجربی آن با راهبری شرکتی در شرکت های بورسی است و تلاش برای امکان پذیر نمودن تهیه، ارائه و تحلیل صورت های مالی کامل و واقعی در سیستم های حسابداری مورد استفاده در شرکت ها و ارزیابی صحیح و واقعی سرمایه گذاری (سهامداران) از ارزش واقعی و آتی سهام شرکت ها می باشد.
لذا هدف از این تحقیق را می توان پاسخ گویی به این سؤال دانست:
آیا رابطه ای بین ساز و کارهای راهبری شرکت و سرمایه فکری در بازار سرمایه ایران وجود دارد؟
8-1- قلمرو تحقیق
الف- قلمرو مکانی: قلمرو مکانی شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (بازار سرمایه ایران) را مورد بررسی قرار می دهد.
ب- قلمرو زمانی: این تحقیق شرکت هایی را در بر می گیرد که در دوره ی 5 ساله 1383 تا 1387 عضو سازمان بورس اراق بهادار تهران بوده اند.
ج- قلمرو موضوعی: در این تحقیق به تبیین رابطه ی ساز و کارهای راهبری شرکت و سرمایه فکری در بازار سرمایه ایران می پردازیم و در حوزه مدیریت سرمایه گذاری می باشد.
9-1- تعریف واژه ها و اصطلاحات
ضریب ارزش افزوده فکری : سرمایه فکری، مالکیت دانش، تجربه کاربردی، تکنولوژی سازمانی، روابط با مشتری، مهارت های حرفه ای است که برای سازمان جنبه رقابتی در بازار فراهم می کند. این سرمایه شامل سه بخش اصلی است (هیدر و جیمز ،2003،365-383 ) .
کارایی سرمایه ارتباطی : شاخصی است بر مبنای سرمایه ارتباطی که سرمایـــه ارتباطی عبارتست از دانش گرفته شده در کانال های بازاریابی و روابط مشتری یک سازمان است (بنتیس ، 2000، 100-85) .
کارایی سرمایه انسانی : شاخصی است بر مبنای سرمایه انسانی و سرمایه انسانی نیز شامل ذخیره دانش اعضای یک سازمان است که شامل شایستگی ها و طرز فکرهای کارکنان است.
کارایی سرمایه ساختاری : شاخصی است بر مبنای سرمایه ساختاری و سرمایه ساختاری نیز شامل همه مخازن دانش غیرانسانی در یک سازمان است که شامل پایگاه داده ها، چارت های سازمانی و فرآیندها و استراتژی ها و ... است که به سازمان ارزشی فراتر از مواد آن می دهد.
نظام راهبری شرکت ها: قوانین، مقررات، ساختارها، فرآیندها، فرهنگ ها و سیستم هایی است که موجب دستیابی به هدف های پاسخگویی، شفافیت، عدالت و رعایت حقوق ذینفعان می شود (حساس یگانه، 1385 ،34)2.
هیئت مدیره: اعضای این هیئت که از سوی صاحبان سهام شرکت تعیین می شوند ممکن است از میان دو گروه انتخاب شوند. نوع نخست شامل اشخاصی که از داخل شرکت انتخاب می شوند و دسته دوم نمایندگی که از بیرون شرکت انتخاب می شوند و مستقل از آن محسوب می شوند. نقش هیئت مدیره، نظارت بر مدیران شرکت و اقدام در طرفداری از سهامداران است. در واقع هیئت مدیره سعی می کند تضمین کند که منافع سهامداران به درستی حفظ می شود.( خدابخشی ،1385 ،27)3.
هیئت مدیره غیرموظف: به آن دسته از اعضای هیئت مدیره اطلاق می شود که سمت اجرایی در شرکت ندارند ( خدابخشی ، 1385، 27)4.
سهامدار عمده: سهامدارانی که حداقل مالکیت 5% از سهام در جریان شرکت را دارند (ملاحسینی و قربان نژاد ، 1387، 75)5.
سرمایه گذار نهادی: شخصیت یا مؤسسه ای است که به خرید و فروش حجم عظیمی از اوراق بهادار می پردازد مثل صندوق های بازنشستگی، بانک ها، شرکت های بیمه و سازمان تأمین اجتماعی، صندوق ها و شرکت های سرمایه گذاری و بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی (حساس یگانه و پوریانسب ، 1384، 5 )6.
.
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
1-2 بخش اول - ادبیات نظری سرمایه فکری
1-1-2 مقدمه
با وقوع انقلاب تکنولوژی اطلاعات، جامعه اطلاعاتی و شبکه ای و نیز رشد و توسعه سریع تکنولوژی برتر، مخصوصاً در حوزه های ارتباطات، کامپیوتر و مهندسی، از دهه 1990 الگوی رشد اقتصاد جهانی تغییر اساسی کرده است. درنتیجه، دانش به عنوان مهمترین سرمایه جایگزین سرمایه های مالی و فیزیکی در اقتصاد جهانی امروز شده است. در اقتصاد مبتنی بر دانش، محصولات و سازمانها بر اساس دانش زندگی می کنند و می میرند و موفق ترین سازمانها، آنهایی هستند که از این دارایی های ناملموس به نحو بهتر و سریع تری استفاده می کنند.
مطالعات اخیر نشان داده اند که برخلاف کاهش بازدهی منابع سنتی (مثل پول، زمین، ماشین آلات و غیره) دانش واقعاً منبعی برای افزایش عملکرد کسب و کار است(بنتیس ، 1999، 402-391) . آنچه حتی بیشتر درخور توجه است این است که بازار به مدت طولانی ارزش دانش و عوامل نامشهود دیگر را در فرآیند ایجاد ارزش تشخیص داده است اخیراً اندازه این « ارزش پنهان » تغییر کرده است. برای مثال، در سال 1996 دارایی های خالص شرکت مرک فقط 12.3 درصد ارزش بازاری اش، در سال 1996 دارایی های شرکت کوکاکولا تنها 4 درصد از ارزش بازاری اش و دارایی های مایکروسافت 6 درصد ارزش بازاری اش را پوشش داده بود هروی و لوزچ ،1999 بر این اساس، موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمانها، تا حد کمی مبتنی بر تخصیص استراتژیک منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت استراتژیک دانش خواهد بود. چالش مدیران، آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش محور است(همان منبع ، 47-40)3.
بنابراین توانایی مدیریت دانش، مهارت اساسی مدیران در این سازمان ها است.
با این همه، متأسفانه از آنجاییکه ماهیت دانش، نامشهود و ناملموس است و نمی توان آن را توسط هیچ یک از مقیاس های سنتی حسابداری مالی اندازه گیری کرد، ریسک فراموشی دانش و سایر داراییهای ناملموس سازمان برای مدیران وجود دارد. چارلز هندی در نتیجه مشاهدات خود دریافت که مدیران ارشد سازمان ها تنها از 20 درصد دانش موجود در سازمانهایشان استفاده می کنند. در حقیقت، محیط کسب و کار مبتنی بر دانش در بسیاری از کشورهای جهان، مستلزم یک مدل و نام گذاری جدید است که دربرگیرنده عوامل ناملموس سازمان باشد. در این وضعیت، رشته نوظهور سرمایه فکری توجه روز افزونی را به خود جلب کرده است (بنتیس ،1996، 47-40 ) . روس و همکاران بحث می‌کنند که از دیدگاه استراتژیک، سرمایه فکری می تواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده واقع می شود.
امروزه رشته در حال تکوین سرمایه فکری یک موضوع هیجان انگیز هم برای محققان و هم برای دست اندرکاران سازمانی شده است.
اخیراً تحقیقات زیادی درباره موضوع سرمایه فکری انجام شده است، بسیاری از منابع شرکت مانند دارایی های فیزیکی یا مالی، صرف دارایی های ناملموس شده اند که این دارایی ها کمیاب، با ارزش و غیر قابل تعویض می باشند (روس ،1997 ، 426-413) .
بعد از گذشت یک دهه از اقتصاد دانش محور، بنگاه ها شروع به طبقه بندی و ذخیره کردن سرمایه های ناملموس خود، که شامل تجربه و دانش می باشد، کرده اند. در حال حاضر شرکت های بزرگ دنیا، گزارش سرمایه فکری را بعنوان مکمل و ضمیمه گزارش سالانه شان منتشر می کنند.
همانطور که بنتیس اشاره می کند، چارلز هندی ارزش سرمایه های فکری در یک شرکت را سه تا چهار برابر ارزش دارایی های مشهود می داند. از سوی دیگر مدیران سازمانها بیان می کنند که معمولاً از 20 درصد دانش سازمان بهره می گیرند، در حالیکه هیچ دارایی مشهودی را بیکار نمی گذارند. از اینرو تلاش فراوانی در جهت سنجش سرمایه های فکری و مدیریت آنها آغاز شده است.
در دهه اخیر شرکت ها، توجه ویژه ای را برای اندازه گیری سرمایه های فکری برای ارائه گزارش به طرف های ذینفع ابراز کرده و در پی یافتن روشی برای ارزیابی دارایی های ناملموس داخلی و استخراج ارزش نامحسوس، در سازمانها می باشند (یانگ چو ، 2006، 85) . در حقیقت سرمایه فکری یک مدل جدید کاملی را برای مشاهده ارزش واقعی سازمانها فراهم می آورد و با استفاده از آن می‌توان ارزش آتی شرکت را نیز محاسبه کرد.
سرمایه فکری توسط رشته های مختلفی مفهوم سازی شده است. برای مثال، حسابداران علاقه مند به اندازه گیری آن در ترازنامه هستند، متخصصان تکنولوژی اطلاعات درصدد کد گذاری آن در سیستم های اطلاعاتی هستند، روانشناسان تمایل دارند ذهن ها را توسعه دهند، مدیران منابع انسانی تمایل دارند بازدهی سرمایه گذاری را از طریق آن محاسبه کنند و کارکنان آموزش و توسعه تمایل دارند مطمئن شوند که آنها می توانند آن را در برنامه های توسعه منابع انسانی قرار دهند.
در این فصل ابتدا در بخش اول به تعاریف و مفاهیم مختلف سرمایه فکری و طبقه بندی سرمایه فکری و روش های سنجش سرمایه فکری و در بخش دوم به تعاریف راهبری شرکت و تعاریف ساختارهای هیئت مدیره و سرمایه گذاران پرداخته و در آخر هم به بررسی پیشینه تحقیق اختصاص یافته است .
2-1-2- مروری بر چشم انداز تاریخی سرمایه فکری
حسابداری سوئدی به نام کارال اریک سیوبی در سال 1979 که بعدها به عنوان یکی از بنیانگذاران علم مدیریت دانش معرفی شد، با پرسشی بزرگ روبرو گردید. دفاتر حسابداری (ارزش دفتری) یکی از شعبه های معروف سازمانی که او در آنجا کار می کرد تنها، یک کرون ارزش را نشان می داد، در حالی که ارزش واقعی سازمان به مراتب بیش از اینها بود. در این هنگام وی متوجه شد که ترازنامه مالی شرکت او، تنها ارزش دارایی فیزیکی آن را که شامل چند میز و ماشین تحریر بود نمایش می دهد و ارزش واقعی سازمان وابسته به شایستگی کارکنان سازمان و چیزی را که جمع کارمندان سازمان به عنوان یک دفتر و مغز جمعی تشکیل می دادند، وابسته است.
سیوبی و دیگران، این یافته را با نام دارایی فکری و دارایی ناملموس معرفی کرد و آن را در کنار دارایی های ملموس قرار داد.
به این ترتیب تعداد نوشته ها، سمینارها و ... در این زمینه رشد کرد و موضوع بطور جدی در دستور کار دانشمندان علم مدیریت و مدیران سازمانها بزرگ قرار گرفت.
در اقتصاد جدید تبادل دانش و اطلاعات، بیش از محصولات و خدمات موجب اعتلای سازمانها شده است، به گونه ای که با بررسی شرکت های با رشد سریع در می یابیم که 50% آنها به تجارت دانش کارکنان خود پرداخته اند. بنابراین با چنین روندی تعیین معیار و اصولی برای ارزش گذاری به عنوان دارایی مهم و کلیدی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. جدول زمانی زیر مهمترین رویدادها و وقایع حساس در بحث سرمایه های فکری را نشان می دهد:
جدول 1-2 جدول زمانی مهمترین رویدادهای و وقایع حساس سرمایه فکری
دوره رویداد
1980 معرفی مفهوم کلی ارزش های نامشهود که اغلب تحت عنوان سرقفلی شناخته می شود.
تألیف کتاب " تجهیز و ارزیابی دارایی های ناملموس در ژاپن " توسط ایتامی
1981 تأسیس کمپانی تحقیقات تجاری بر ارزش های فکری توسط هال
1986 ارائه ترازنامه نامشهود توسط سوئیبی
1988 اولین تلاش در جهت تهیه صورت های سرمایه فکری توسط سویبی
تلاش هایی در جهت اندازه گیری سرمایه های فکری
1989 ابداع روش ترازنامه نامرئی توسط سویبی
1990 تألیف کتاب " مدیریت دانش " توسط سویبی
1991 تأسیس شرکت اسکاندیا، اولین شرکت به عملکرد سنجش سرمایه فکری توسط ادوینسون
1992 استفاده از روش BSC (کارت امتیازی متوازن) برای سنجش سرمایه فکری توسط کاپلان و نورتن
1993 ابداع مفهوم سرمایه ارتباطی (سرمایه مشتری) توسط اونگ
1994 تألیف مقاله " سرمایه فکری " در مجله فورچون توسط استوارت
تشکیل انجمن گروه مدیران سرمایه فکری توسط
1995 اولین گزارش اسکاندیا از سرمایه فکری توسط ادوینسون
1997 تألیف کتاب " دارایی های سازمانهای جدید " توسط سویبی
تألیف کتاب " سرمایه فکری " توسط مالونه
تألیف کتاب " سرمایه فکری " توسط استوارت
1998 تألیف کتاب " سودآوری از سرمایه فکری " توسط سولیون
1999 تألیف مقاله " اندازه گیری عملکرد برای افزایش سرمایه فکری " توسط نایت
2000 کنفرانس بین المللی سرمایه های فکری در آمستردام هلند
تألیف مقاله " نسل بعدی از اندازه گیری سرمایه فکری: چشم انداز سرمایه فکری دیجیتالی " توسط ادوینسون و دیگران
تألیف مقاله " چشم اندازی بر سرمایه فکری و سرمایه ناملموس " توسط ادوینسون
تألیف مقاله " روش های جدید سرمایه فکری، ارزیابی و حسابداری ناملموس " توسط استانفیلد
2001 تألیف مقاله " سرمایه فکری، منبعی استراتژیک " توسط بولینگر و دیگران
2003 کسب اولین درجه دکتری در مدیریت سرمایه فکری
2004 تألیف کتاب " ایجاد مفهوم طراحی سرمایه فکری، روشی برای ارزیابی دارایی های ناملموس" توسط دانیل اندرسون
2005 تألیف کتاب " چشم اندازی بر چند وجهی سرمایه فکری داخلی، مدیریت، ارزیابی و گزارش دهی " توسط برنارد مر
تألیف کتاب " سرمایه فکری در سطح سازمانی، شهری و ملی " توسط ادوینسون و دیگران
3-1-2 تعریف سرمایه فکری
در مورد سرمایه فکری، تعریف مشترکی وجود ندارد و پژوهشگران تعاریف گوناگونی ارائه داده‌اند، که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد:
سرمایه فکری یک موجودیت پیچیده و گریزان است اما زمانیکه کشف شود و مورد استفاده قرار گیرد سازمان را قادر می سازد تا با یک منبع جدید، در محیط رقابت کند (بنتیس ،1996 ،47-40) .
سرمایه فکری شامل کلیه فرآیندها و داراییهایی است که بطور معمولی و سنتی در ترازنامه نشان داده نمی شود و همچنین شامل آن دسته از داراییهای نامشهود (مانند علایم تجاری یا نام‌های تجاری و حق امتیاز) است که روشهای حسابداری مدرن آنها را در نظر می‌گیرد (روس ، 1997، 426-413) .
سرمایه فکـری حاصل جمع دانش اعضــای یک سازمان و کاربــرد عملــی آن است (همان منبع، 426-413) .
سرمایه فکری تفاوت میان ارزش بازار یک شرکت و هزینه جایگزینی داراییهای آن است (سیدرامن ، 2002 ،148-128) .
سرمایه فکری به مجموعه منحصر بفردی از منابع مشهود و نامشهود شرکت اطلاق می شود (گوپتا ، 2001، 309-297) .
سرمایه فکری، مواد فکری از قبیل دانش و اطلاعات و مالکیت (دارائی) معنوی و تجربه است که باعث ایجاد ثروت می شوند و هنوز تعریف جهانشمولی برای آن وجود ندارد (استوارت ،1997،15) .
سرمایه فکری جستجو و پیگیری و استفاده موثر از دانش (کالای ساخته شده) در مقایسه با اطلاعات (مواد خام) است (بنتیس ، 1998 ، 76-63) .
سرمایه فکری یک ماده فکری است که جمع آوری و شکل بندی شده و برای تولید دارایی های با ارزش تر مورد استفاده قرار می گیرد (کلین ،1994،57) .
سرمایه فکری مجموعه ای از اطلاعات و دانش کاربردی برای خلق یک ارزش در سازمان است (ادوینسون ،1997 ،3) .
سرمایه فکری دانش سازمانی وسیع و گسترده ای است که برای هر شرکت منحصر بفرد است و به شرکت اجازه می دهد تا بطور پیوسته خود را با شرایط در حال تغییر و تحول انطباق دهد (موریتسن ، 1998، 482-461) .
سرمایه فکری، دانش موجود در سازمان است و در دو سطح فردی و سازمانی مطرح می شود که سطح فردی شامل دانش، مهارت و استعداد بوده و در سطح ساختاری شامل مواردی مانند پایگاه داده خاص هر مشتری، تکنولوژی و روشهای و فرایندهای سازمانی و فرهنگ است (هانس ،1997 ،3) .
حامل و پراحالد (1994) شایستگی های یک شرکت عمدتاً با تجربه و تخصص افراد داخل یک سازمان مرتبط است. در واقع این دانش و تجربه افراد داخل شرکت است که می تواند ارزش ایجاد کند. این مسئله از طریق فرایندهای مبادله دانش و خلق دانش جدید صورت می گیرد و باید توجه داشت که این شایستگی ها تنها بوسیله افراد و در داخل سازمان ایجاد نمی شود بلکه ممکن است به وسیله یا بواسطه محیطی که سازمان در آن قرار دارد خلق شود(مثلاً شبکه همکاری بین شرکتها در یک منطقه خاص).
باید این موضوع را در نظر داشت که همکاری های بین سازمانی عاملی است که موجب می شود نوآوری های ملی اتفاق بیافتد که این بحث در مفهوم سیستم های ملی نوآوری قرار می گیرد. در این شرایط سرمایه فکری یک شرکت بجای اینکه به ویژگی های سازمان وابسته باشد به جایگاه شرکت در آن شبکه بستگی دارد (آرورا ،1990،4) .
سرمایه فکری جریان دانش در درون شرکت ها است (دیریکس و کل ،1989، 35) .
سرمایه فکری مجموعه ای از دارایی های دانش محور است که به یک سازمان اختصاص دارند و در زمره ویژگی های یک سازمان محسوب می شوند و از طریق افزودن ارزش به ذینفعان کلیدی سازمان، به طور قابل ملاحظه ای به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می‌شود (مر، 2004 ،570-559) .
سرمایه فکری اصطلاحی برای ترکیب دارایی ناملموس بازار، دارائی فکری، دارایی انسانی و دارائی ساختاری است که سازمان را برای انجام فعالیت هایش توانمند می سازند (بروکینگ ، 2001 ،5) .
سرمایه فکری جمع همه چیزهایی که افراد سازمان می دانند و برای سازمان در بازار، مزیت رقابتی ایجاد می کند (استوارت ،1991،15) .
سرمایه فکری دانشی است که قابل تبدیل شدن به ارزش باشد (ادوینسون ، 1991،3) .
پیدایش اقتصاد دانش محور باعث افزایش توجهات به بحث سرمایه فکری به عنوان یک موضوع تحقیقاتی و کسب و کار گردیده است. اکنون مناسب ترین زمان برای فعالیت در زمینه تحقیقات سرمایه فکری است. محققان در این حوزه از سال ها پیش نبرد و مبارزه گسترده ای را در جهت تصریح اهمیت سرمایه فکری آغاز نمودهاند و سیمنارها و مقالات و کتب متعددی را در این زمینه ارائه کرده‌اند. بیشتر تلاش های صورت گرفته شده در زمینه توسعه چهارچوب سرمایه فکری انجام گرفته است.
سرمایه فکری یک موضوع میان رشته ای است و در برگیرنده علوم مختلفی همچون حسابداری، مدیریت دانش، خط مش گذاری، اقتصاد و مدیریت منابع انسانی و غیره است.
4-1-2 انواع طبقه بندی ها اجزاء سرمایه فکری
در زمینه طبقه بندی اجزاء سرمایه فکری تاکنون مدلهای زیادی ارائه شده است. در ادامه این طبقه بندی ها را با نام محققان آنها ذکر می کنیم و به شرح اجزای این طبقه بندی ها می پردازیم ولی باید توجه کرد که همانند تعریف سرمایه فکری، هنوز یک طبقه بندی جهانشمولی درباره اجزای سرمایه فکری وجود ندارد.
• طبقه بندی بونتیس در سال 1998 و 2000
• طبقه بندی استوارت در سال 1997
• طبقه بندی روس در سال 1997
• طبقه بندی بروکینگ
• طبقه بندی سویبی در سال 1997
• طبقه بندی یوستک و همکارانش
• طبقه بندی ادوینسون و مالونه
• طبقه بندی چن و همکارانش
• طبقه بندی هاناس و لووندال
• طبقه بندی پتی و گویتر
• طبقه بندی سازمان برای همکاری و توسعه اقتصادی
• طبقه بندی لیم و دالیموردر سال 2004
• طبقه بندی نورتون و کاپلان در سال 1992
• سایر طبقه بندیها دیگر که ارائه شده
بونتیس (1998) ابتدا به سه نوع سرمایه انسانی، ساختاری و مشتری اشاره کرد و در سال 2000 طبقه بندی خود را بصورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی و دارایی یا مالکیت معنوی تغییر داد. منظور از سرمایه انسانی سطح دانش فردی است که کارکنان یک سازمان دارای آن می باشند که این دانش معمولاً بصورت ضمنی می باشد. منظور از سرمایه ساختاری کلیه داراییها غیر انسانی یا قابلیتهای سازمانی است که برای برآورده شدن نیازهای (الزامات) بازار مورد استفاده قرار می گیرد. منظور از سرمایه ارتباطی کلیه دانش قرار گرفته شده در روابط یک سازمان با محیط خود شامل مشتریان، عرضه کنندگان، مجامع علمی و غیره است به عقیده ایشان مهمترین جزء یک سرمایه فکری، سرمایه مشتری است به دلیل اینکه موفقیت یک سازمان در گرو سرمایه مشتری آن است. منظور از مالکیت معنوی، آن قسمت از داراییهای نامشهود است که بر اساس قانون، مورد حمایت و شناسایی قرار گرفته است مانند کپی رایت، حق اختراع و حق امتیاز(بونتیس ،1998 ، 85) .
به عقیده بونتیس در بین اجزا سرمایه فکری، سرمایه انسانی مهم است، بخاطر اینکه منبع نوآوری و بازسازی (نوسازی) استراتژیک است.
روابط بازار رویتن های سازمانی فکر یا هوش انسانی از نظر جوهره یا اصل یا ذات
در درون روابط سازمان با خارج از سازمان قرار دارد. در درون روابط سازمانی قرار دارد در درون ذهن افراد قرار دارد از نظر حیطه
مدت پایداری کارایی و قابلیت دستیابی حجم مناسب بودن آن از نظر پارامترهای اندازه‌گیری
بالاترین سطح از لحاظ مشکل و بدون کدگذاری متوسط بالا از نظر مشکل بودن کدگذاری
نمودار 1-2 مفهوم‌سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس
منبع: (بونیتس ،1998 ،85-100)
همچنین بونتیس به وجود یکسری روابط متقابل میان اجزای سرمایه فکری معتقد است، به این صورت که اگر یک سازمان دارای سرمایه انسانی مناسبی باشد ولی دارای یک سرمایه ساختاری مناسبی نباشد، نمی تواند از دانش قرار گرفته شده در افراد خود استفاده کند و به تبع نمی تواند به سرمایه مشتری خود، پاسخ مناسبی دهد (همان منبع، 100-85)2.
استوارت (1997) طبقه بندی خود را بصورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری ارائه کرد. در این طبقه بندی، سرمایه انسانی در واقع کارکنان یک سازمان است، که مهمترین دارایی یک سازمان است. منظور از سرمایه ساختاری، دانش قرار گرفته شده در فناوری اطلاعات و همه حق امتیازها، طرحها و مارکهای تجاری است. منظور از سرمایه مشتری، اطلاعات مربوط به بازار است که برای جذب و حفظ مشتریان، بکار گرفته می شود.
این طبقه بندی تا حدودی با طبقه بندی اولیه بونتیس مشابه است (استوارت،1997، 15) .
روس همکارانش (1997) نیز سرمایه فکری را به سه سرمایه انسانی شامل شایستگی، طرز فکر و چابکی یا زیرکی فکری ، سرمایه ساختاری شامل همه ساختارها و فرآیندها و مالکیت معنوی سازمانی و داراییها فرهنگی، سرمایه ارتباطی شامل روابط با ذینفعان داخلی و خارجی یک شرکت تقسیم می کند ولی بعداً روس یک جزء سرمایه دیگری را بنام سرمایه بهبود و بازسازی را به طبقه بندی خود افزود که این سرمایه شامل حق اختراع های جدید و تلاش های آموزشی است (روس ،1997، 426-413) .
بروکینگ در طبقه بندی خود به داراییها انسان محور و داراییها زیر ساختاری و مالکیت معنوی و داراییها بازار اشاره کرده است. منظور از داراییهای انسان محور، مهارتها، تواناییها و تخصص و تواناییهای حل مشکل و سبک های رهبری است. منظور از داراییها زیر ساختاری نیز همه تکنولوژیها و فرآیندها و متدولوژیهایی است که یک سازمان را قادر به فعالیت می سازد. منظور از مالکیت معنوی، حق امتیازها، علایم یا مارکهای تجاری و دانش فنی است. منظور از داراییهای بازار، برندها، مشتریان، وفاداری مشتریان و کانال های توزیع است (بونیتس ،2000، 100-85) .
سویبی (1997) طبقه بندی خود را بصورت ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان ارائه کرده است. این طبقه بندی به نام طبقه بندی ناظر دارایی نامشهود معروف است. منظور از شایستگی کارکنان همان سرمایه انسانی مطرح شده در طبقه بندی ها قبلی است و منظور از ساختار داخلی، سرمایه ساختاری یا سازمانی و منظور از ساختار خارجی، سرمایه مشتری یا ارتباطی است. البته باید توجه داشت که سویبی چهار حوزه کلیدی را در سه جزء خود قرار داد که عبارتند از رشد و کارایی، پایداری و بازسازی. و براساس این چهارچوب شاخص هایی را استخراج نمود. شکل این طبقه بندی بصورت زیر است (سویبی ،1997، 17-6) .
نمودار 2-2 طبقه بندی سویبی از طریق چهارچوب ناظر دارایی نامشهود
منبع :( برنان ،2001، 436-423)
منظور از شایستگی فردی کارکنان، توانایی و ظرفیت آنها برای عمل کردن در موقعیتها و شرایط مختلف است و منظور از ساختار داخلی هم شامل فرهنگ رسمی و غیررسمی داخل سازمان ونیز شامل حق امتیازها، مفاهیم، مدل ها و پایگاه داده ها و سیستم های داخلی است و ساختار خارجی شامل روابط سازمان با مشتریان، عرضه کنندگان، شهرت و مارکهای تجاری است.
به عقیده سویبی، شایستگی فردی کارکنان (سرمایه انسانی) برای یک سازمان حیاتی است، بخاطر اینکه بدون وجود آن، سازمان قادر به فعالیت نیست و این شایستگی شامل مهارتها، آموزش، تجربیات و غیره است (همان منبع ،423-436)2.
یوستک و همکارانش، سرمایه فکری را به دو قسمت، شامل کالاهای نامشهود و شایستگیهای نامشهود تقسیم می کنند، که کالاهای نامشهود، داراییهایی هستند که می توان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره نمود، مانند کپی رایت ها، علائم تجاری و طراحی ها، دانش فنی، رازهای تجاری و فرانشیزها.
همچنین یوستیک و همکارانش معتقد هستند که کالاهای نامشهود را می توان به شکل عینی تری ارزشگذاری کرد، اما شایستگیهای نامشهود به عوامل متمایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق می شود که یک شرکت را از سایر رقبا، متمایز می کند که شامل شایستگی های نوآوری، شایستگی ها ساختاری، شایستگی ها بازاری و منابع انسانی است. این شایستگی ها، قسمت نرم یک کسب و کار هستند و ارزشگذاری آن خیلی دشوار است(سیدرامن ،2002، 148-128) .
طبقه بندی ادوینسون و مالونه (1997) این دو نفر در طرح ارزش اسکاندیا خود، سرمایه فکری را در دو جزء سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری ارائه کرده اند که شکل آن بصورت زیر است:
نمودار 3-2- طرح ارزش اسکاندیا
منبع : (کننان ،2004، 413-389)
در این طبقه بندی، ادوینسون و مالونه، سرمایه مشتری را در زیر و زمره سرمایه ساختاری قرار داده است که در بیشتر طبقه بندی ها دیگر اینکار صورت نگرفته بود و برای سرمایه ساختاری دو سرمایه سازمانی و مشتری را در نظر گرفتند و برای سرمایه سازمانی نیز دو سرمایه فرآیندی و نوآوری را مطرح کردند.
در این طبقه بندی، سرمایه سازمانی شامل فلسفه سازمان، سیاست ها و سیستم هایی برای استفاده از قابلیتهای سازمان است سرمایه فرآیندی شامل تکن
بررسی رابطه بین سرمایه فکری و کیفیت سود در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران
مقدمه:
بسیاری از نظریه پردازان و پژوهشگران در توصیف ویژگی های فضای اقتصادی جدید بر این باورند که شکل اقتصاد، صورتی جهانی وهمه گیر به خود گرفته و از دارایی ها و درآمدهای نامحسوس، پیچیده و نامشهودی شکل یافته، که به نحوی خاص به یکدیگر و درهم تنیده شده اند. با ظهور چنین اقتصادی، تولید وبهره برداری از دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید مانند زمین، سرمایه، ماشین آلات و ... از ارجحیت بیشتری برخوردار شده است و نقش اصلی را در فرآیند ایجاد ثروت ایفا می کند.
همچنین در جوامع دانش محور کنونی، بازده سرمایه های فکری به کار گرفته شده بسیار بیش تر از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده اهمیت یافته است این به آن معنی است که نقش و اهمیت بازده سرمایه های فکری در قابلیت سودآوری پایدار و مستمر شرکت ها بیش از بازده سرمایه های مالی است.
یکی از ویژگی های دانش این است که نامشهود است یعنی غیر قابل لمس و غیرمحسوس است و ارزشگذاری و اندازه گیری آن خیلی سخت و مشکل است، در صورتی که در گذشته سازمان ها با استفاده از روش های حسابداری قادر بودند تا ارزش و اندازه تولید خود را به طور کامل محاسبه کنند ولی امروزه این روش های حسابداری دارای کارایی لازم نیستند. دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های نامشهود محسوب می شود، اگرچه در گذشته بیشتر دارایی های سازمان مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان نامشهود هستند.(سالیوان ،2000، 9).
یکی از مشکلات اساسی سیستم های حسابداری سنتی، عدم کفایت و ناتوانی آنها در سنجش و گزارشگری اطلاعات مرتبط با دارایی های نامشهود ( از جمله دانش) و ارزش های پنهان شرکت می باشد، بنابراین این پدیده منجر به ایجاد شکاف عظیمی بین ارزش دفتری و ارزش بازار شرکت ها شده است در نتیجه توجه زیاد شرکت ها را نسبت به کشف ارزش دارایی های نامشهود حذف شده از صورت مالی، ایجاد کرده است. (لیو ،2001، 14).
طبق نظر «بونتیس»2اکثر کشورهای مختلف دنیا ( از جمله صنایع ایران) در حال استفاده از روش های سنتی حسابداری مالی هستند که قرن ها پیش برای یک محیط کسب و کار مبتنی بر کارهای یدی و دارایی ملموس مثل تجهیزات و ساختمان ایجاد شده بودند در حالیکه محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند مدلی است که دارایی های ناملموس جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی نیروی انسانی، نوآوری، روابط مشتری، فرهنگ سازمانی، سیستم و فرآیندها ، ساختار سازمانی وغیره را در بر می گیرد. به نظر می رسد گزارشات حسابداری سنتی به طور ناقص ارزش حقیقی بوجود آمده در شرکت ها را منعکس کند، شکاف بوجود آمده بین ارزش دفتری و بازار در بسیاری از شرکت ها از جمله نارسایی های سیستم حسابداری سنتی در تقویم و انعکاس ارزش سرمایه فکری بوده که موجب بروز اختلاف یاد شده گردیده است.
برآورد و سنجش میزان تأثیر سرمایه فکری3 در فرآیندهای اقتصادی وضع موجود سازمان، یکی از روش های شناخت نقاط ضعف و تعیین راهبردهای لازم برای کمک به تصمیم گیری مدیران خواهد بود. از طرف دیگر با توجه به اینکه تعیین میزان سرمایه موردنیاز، به عنوان یکی از اجزای اصلی فعالیت های تولیدی، از اهمیت بسزایی برخوردار است، می توان دریافت که شناسایی سرمایه های فکری و نامشهود موجود سازمان، در شناخت فاصله تا وضع مطلوب و تعیین نیازهای سرمایه ای و اتخاذ رویه های بهتر، برای توسعه و رشد در آینده ی بنگاه ها بسیار مهم و مؤثر خواهد بود.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
با توجه به این که هدف از تهیه ی فصل اول، آشنا ساختن خواننده با کلیات تحقیق است ابتدا پس از بیان مسأله به اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته و در بخش بعدی به اهداف تحقیق اعم از علمی و کاربردی و همچنین چارچوب نظری تحقیق می پردازیم و همچنین بخش دیگر به مدل تحقیق و شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش و فرضیه های تحقیق اختصاص داده شده است و در نهایت در بخش پایانی متغیرهای تحقیق و واژه ها و اصطلاحات تحقیق تعریف شده است.
2-1- بیان مسئله
با سیر جوامع از عصر صنعتی به عصر اطلاعات اهمیت سرمایه فکری افزایش یافته است . این اهمیت را می توان برخاسته از عواملی چون انقلاب فناوری اطلاعات، اهمیت فزاینده دانش و اقتصاد دانایی محور و تأثیر ابداع و خلاقیت به عنوان عنصر تعیین کننده رقابت دانست. در دوره صنعتی بهای اموال و ماشین آلات و تجهیزات و مواد خام به عنوان عناصر کارآمد واحد تجاری محسوب می شدند، در حالی که در عصر اطلاعات استفاده کارا از سرمایه فکری است که موفقیت یا شکست واحد تجاری را تعیین می کند. به عبارت دیگر سازمان ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند. اقتصادی که در آن دانش و دارایی های نامشهود به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها شناخته شده است. امروزه نحوه استفاده از دارایی های نامشهود تأثیر بسیار مهمی در موفقیت و بقای سازمانی دارد به طوری که این موضوع باعث بوجود آمدن حوزه مطالعاتی و تحقیقاتی جدیدی در مدیریت شده است. در یک طبقه بندی ساده دارایی های نامشهود به دو دسته تقسیم می شود که یکی از مهمترین اجزاء آن سرمایه فکری است که تأثیر مهمی برروی عملکرد و پیاده سازی استراتژی های سازمانی دارد. از این رو شناسایی و اندازه گیری و مدیریت این سرمایه فکری دارای اهمیت خاص است (گلدی صدقی، 1386، 125).
از سوی دیگر اغلب سرمایه های حسابداری فعلی از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمان های عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی دارایی ها در محاسباتشان قاصرند. در حقیقت صورت های مالی در تشریح ارزش واقعی شرکت ها از محدودیت های بسیاری برخوردار هستند. در جوامع دانش محور کنونی، بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده بسیار بیشتر از بازده سرمایه های مالی به کار گرفته شده اهمیت یافته است، این به آن معناست که در مقایسه با سرمایه های فکری، نقش و اهمیت سرمایه های مالی در تعیین قابلیت سودآوری پایدار، کاهش چشم گیری یافته است. بنابراین سرمایه فکری مظهر راهبردهای ارزش غیرمحسوس شرکتها است و نقش فزاینده ای در عملکرد مشترک عوامل تولید (عامل چهارم) ایفا می نماید.
به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایه های فکری( به عنوان مهمترین بخش از سرمایه های کل شرکت) در سودآوری پایدار و مستمر و بلندمدت، مسأله اصلی این پژوهش بررسی نقش و اهمیت مؤلفه های سرمایه فکری درشاخصهای کیفیت سود شرکت ها است. در حقیقت این پژوهش به دنبال پاسخ به سؤالات اساسی به شرح زیر می باشد :
1- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
2- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
3- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
4- آیا بین مؤلفه های سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود به عنوان شاخص کیفیت سود رابطه ای وجود دارد این رابطه چگونه است ؟
5- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و پایداری سود در شرکت چگونه است؟
6- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود در شرکت چگونه است؟
7- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام در شرکت چگونه است؟
8- تأثیر اندازه شرکت بر مؤلفه های سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود در شرکت چگونه است؟
3-1- چارچوب نظری تحقیق
شناسایی مفهوم سرمایه فکری و اجزای تشکیل دهندۀ آن همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران در حوزه های مختلف مالی و غیرمالی بوده است. در سال های اخیر پژوهشهای متعددی در خصوص سرمایه فکری صورت گرفته و این پژوهش ها منجر به چارچوب های متفاوتی جهت تعریف، طبقه بندی و اندازه گیری آن شده است. آنچه تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند این است که سرمایه فکری ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش می دهد و تمامی تعاریف بر این اصل استوارند که سرمایه فکری مجموع دارایی های ناملموس یک سازمان اعم از دانش (بخشی از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی، سرمایه سازمانی، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی) است. (جعفری وهمکاران، 1387، 11).
که در متداولترین طرح طبقه بندی سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی / ساختاری/ مشتری تقسیم می شود.
1- سرمایه انسانی :
به گونه ساده، سرمایه انسانی بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان سازمان است. (بونتیس ، 2000،25) سرمایه انسانی مکان شروع مراحل ترقی و منبع و سرچشمه نوآوری و سرآغاز بینش و بصیرت است (استوارت ،1997،34). سرمایه انسانی نیز اساس و پایه سرمایه فکری و عنصر اساسی برای تحقق سرمایه فکری است. (چن و همکاران ،2005،163)
2- سرمایه ساختاری :
سرمایه ساختاری، عبارت است از کلیه موجودی دانش غیرانسانی در سازمان که در برگیرنده پایگاه داده ها، نمودارهای سازمانی، استراتژی ها ، روال ها، راهنمای فرآیندها و هرچیزی است که ارزش آن برای شرکت بیشتر از ارزش مادی آن است. (بونتیس ، 2000،25)
3- سرمایه مشتری:
مضمون اصلی سرمایه مشتری، دانش بکار گرفته شده در کانال های بازاریابی سازمان و روابط با مشتری در حین انجام کسب و کار است. (همان منبع ،26)
کیفیت سود در تحقیقات قبلی تعاریف متعددی دارد و اجمالی بر روی تعریف آن وجود ندارد که برخی از مهمترین آنها عبارتند از : روساین سودی را با کیفیت تر می داند که پایدارتر باشد. از دید ریچاردسون و همکاران کیفیت سود درجه ثبات عملکرد عایداتی در دوره آتی است. تعریف هاج درجه تفاوت سود خالص گزارش شده از عایدات واقعی است و ... که 4 مورد از مهمترین ویژگی های کیفی سود عبارتند از : پایداری سود ، قابلیت پیش بینی سود، مربوط بودن سود به بازده سهام و رابطۀ جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود.
جدول شماره 1-1: مربوط به چارچوب نظری
جدول الف
سال محققان متغیرها یافته ها
1382 علی اصغر انوری رستمی و محمدرضا رستمی تعریف سرمای فکری و تبیین اجزاء تشکیل دهنده آن در شرکت ها و نقد و بررسی مدل های اندازه گیری در انتهای مقاله، مدل ها و روش های ارزش گذاری کمی متعدد و ساده ای پیشنهاد گردیده و این چنین نتیجه گرفته است که : موفقیت روزافزون و بهره وری فزاینده اقتصادی تجاری شرکت های نوین مرهون توجه و محوریت بخشیدن به دانش در آنهاست.
1384 علی اصغر انوری رستمی آیا رابطه معنی داری بین سرمایه فکری و ارزش بازار سهام آنها وجود دارد. نتیجه کل این تحقیق بیانگر اهمیت سرمایه فکری ، درک اهمیت ارزش آن از سوی سرمایه گذاران و همبستگی بالای سرمایه های فکری با ارزش بازار سهام شرکت های بورس اوراق بهادار است.
1385 حمیدرضا یزدانی بررسی روابط متقابل بین اجزای سرمایه فکری و اثرات آنها برعملکرد سازمانی بانک ملت استان تهران نتایج تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری نشان داد که بین اجزاء سرمایه فکری روابط نسبتاً قوی وجود داشته است ولی این سرمایه ها هیچگونه تأثیری برروی عملکرد سازمانی شعب بانک ملت استان تهران نداشته است.
2007 پوتان و دیگران بررسی رابطه بین سرمایه فکری شرکت ها و عملکرد مالی یافته های این پروژه نشان می دهد که سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت ها ارتباط مثبتی با یکدیگر دارند. نرخ رشد سرمایه فکری شرکت ها ارتباط مثبتی نسبت به عملکرد شرکت دارد و توزیع سرمایه فکری نسبت به عملکرد شرکت در صنایع متفاوت است.
2004 چین چن و دیگران بررسی رابطه بین سرمایه فکری و ارزش بازاری و عملکرد مالی مطالعات تجربی نشان می دهد که سرمایه فکری بالاتر شرکت ها موجب ارزش بازاری بالاتر و عملکرد مالی بهتر در سال جاری و آتی می شود. نتایج تحقیق اهمیت سرمایه فکری را در ارزیابی سودآوری شرکت و پیشرفت درآمد آن را بیان می کند.
جدول ب
سال محققان متغیرها یافته ها
1387 قائمی رابطه بین کیفیت سود از طریق اقلام تعهدی و اجزای تشکیل دهنده آن با بازده عادی و غیر عادی سهام او دریافت که بازده سهام شرکت ها تحت تأثیر میزان اقلام تعهدی و اجزای مربوط به آن قرار می گیرد ، به عبارتی دیگر بین بازده شرکت هایی که اقلام تعهدی آن ها به کمترین و بیشترین میزان گزارش می شود، اختلاف معناداری وجوددارد.
1383 ثقفی و کردستانی رابطه بین کیفیت سود و واکنش نسبت به تغییرات سود نقدی برمبنای تعریف اول آنها نشان داده اند که واکنش بازار به افزایش سود نقدی شرکت ها برخلاف پیش بینی مثبت است و برمبنای تعریف دوم از کیفیت سود واکنش بازار به کاهش سود نقدی شرکتها مطابق با پیش بینی مثبت است و بر مبنای تعریف سوم، بازده غیرعادی سهام با افزایش سود نقدی و سود غیرمنتظره افزایش می یابد.
1385 مشایخ و همکاران رابطه بین کیفیت سود و برخی از جنبه های اصول راهبری نتایج این تحقیق نشان می دهد که بین کیفیت سود و درصد مالکیت اعضای هیأت مدیره و تعداد اعضای غیرموظف هیئت مدیره رابطه ای وجود ندارد. اما رابطه ای غیر خطی بین اقلام تعهدی و درصد مالکیت اعضای هیأت مدیره مشاهده گردید.
1384 خواجوی و ناظمی رابطه بین کیفیت سود و بازده سهام با تأکید بر نقش اقلام تعهدی براساس یافته های تحقیق میانگین بازده سهام شرکت ها ، تحت تأثیر میزان ارقام تعهدی و اجزای مربوط به آن قرار نمی گیرد.
2005 ریچاردسون و اسلون رابطه بین اقلام تعهدی و پایداری سود با قیمت سهام بین اقلام تعهدی و تداوم سودآوری با قیمت سهام رابطه مستقیمی وجود دارد.
2003 شیپرووینسنت بررسی و معیارهای ارزیابی کیفیت سود و ارتباط آنها با سودمندی در تصمیم گیری و تعریف اقتصادی سود کیفیت سود علاوه بر معیارهای متداول به نوع و میزان قراردادهای منعقده براساس اطلاعات حسابداری نیز بستگی دارد.
4-1- فرضیه های تحقیق
فرضیه های تحقیق عبارتند از :
1-4-1- فرضیه اصلی اول :
بین مؤلفه های سرمایه فکری و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-1-4-1- فرضیه فرعی اول :
بین سرمایه فیزیکی و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-1-4-1- فرضیه فرعی دوم :
بین سرمایه ساختاری و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-1-4-1- فرضیه فرعی سوم :
بین سرمایه انسانی و پایداری سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-4-1- فرضیه اصلی دوم :
بین مؤلفه های سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-2-4-1- فرضیه فرعی اول :
بین سرمایه فیزیکی و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-2-4-1- فرضیه فرعی دوم :
بین سرمایه ساختاری و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-2-4-1- فرضیه فرعی سوم :
بین سرمایه انسانی و قابلیت پیش بینی سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-4-1- فرضیه اصلی سوم :
بین مؤلفه های سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-3-4-1- فرضیه فرعی اول :
بین سرمایه فیزیکی و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-3-4-1- فرضیه فرعی دوم :
بین سرمایه ساختاری و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-3-4-1- فرضیه فرعی سوم :
بین سرمایه انسانی و مربوط بودن سود به ارزش سهام به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
4-4-1- فرضیه اصلی چهارم:
بین مؤلفه های سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
1-4-4-1- فرضیه فرعی اول:
بین سرمایه فیزیکی و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
2-4-4-1- فرضیه فرعی دوم:
بین سرمایه ساختاری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
3-4-4-1- فرضیه فرعی سوم:
بین سرمایه انسانی و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود به عنوان شاخص کیفیت سود ارتباط وجود دارد.
5-4-1- فرضیه اصلی پنجم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و پایداری سود شرکت تأثیرگذار است.
6-4-1- فرضیه اصلی ششم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و قابلیت پیش بینی سود شرکت تأثیرگذار است.
7-4-1- فرضیه اصلی هفتم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و مربوط بودن سود به ارزش سهام شرکت تأثیرگذار است.
8-4-1- فرضیه اصلی هشتم :
اندازه شرکت بر میانگین کل سرمایه فکری و رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود شرکت تأثیرگذار است.
5-1- اهداف تحقیق
1-5-1- اهداف علمی تحقیق
الف) بررسی رابطه میان سرمایه فکری و هر یک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
ب) شناخت میزان رابطه بین مؤلفه بهره وری سرمایه فیزیکی و هریک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
ج) شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه ساختاری و هر یک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
د) شناخت میزان رابطه بین مؤلفه سرمایه انسانی و هریک از شاخص های کیفیت سود شرکت.
ه) بررسی اثر اندازه شرکت بر سرمایه فکری و شاخص های کیفیت سود.
2-5-1- اهداف کاربردی تحقیق
سرمایه فکری به عنوان شاخصی خارج از صورتهای مالی می تواند یکی از شاخص های مهم در تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران مدنظر قرار گیرد.
از جمله اهداف کاربردی تحقیق نشان دادن اهمیت سرمایه فکری به ذینفعان صورت های مالی شرکت می باشد تا منجر به اخذ تصمیمات بهتر و دقیقتر مالی در مورد شرکت ها از سوی سرمایه گذاران ، خود شرکت ها، اعتبار دهندگان و غیره شود و نیز سهامداران باید بدانند که سرمایه فکری و نیروی انسانی تنها منابعی هستند که نقطه پایانی در مورد بهره وری آنها وجود ندارد و استفاده مطلوب از آن ها می تواند منجر به افزایش سود شود.
6-1- اهمیت و ضرورت تحقیق
بسیاری از پژوهشگران معتقدند که رشد ارزش شرکت ها بیش از رشد ارزش دفتریشان می باشد. در حقیقت گزارشگری مالی سنتی نمی تواند ارزش واقعی شرکت را محاسبه کند و فقط به اندازه گیری ترازنامه مالی کوتاه مدت و دارایی های ملموس اکتفا می کند. در صورتی که در اقتصاد دانش محور کنونی، موفقیت سازمانها در گرو توانایی مدیریت داراییهای نامشهود است.
براساس نظر مرو همکارانش دلایل توجه سازمانها به مدیریت سرمایه فکری عبارتند از :
1- یاری رساندن به سازمانها در جهت تنظیم استراتژیها
2- ارزیابی اجرای استراتژیها
3- یاری رساندن به سازمانها در جهت تصمیمات گسترده و متنوع
4- استفاده از نتایج اندازه گیری سرمایه فکری به عنوان مبنایی برای جبران خدمات
5- ابلاغ این دارایی ها به ذینفعان خارجی سازمان ها.
6- اندازه گیری ارزش و عملکرد مالی شرکت ها.
از جمله ضرورت های اساسی انجام تحقیق وجود نداشتن اقلامی به عنوان سرمایه فکری در صورت های مالی شرکت ها و پنهان بودن این اقلام می باشد و از ضرورت های دیگر انجام تحقیق می توان به فاصله زیاد بین ارزش بازاری و ارزش دفتری شرکتها اشاره کرد که تحقیقات را به سوی کشف عوامل ایجاد کننده این فاصله می کشاند. در گذشته بیشتر دارایی های سازمانها مشهود بودند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمانها نامشهود هستند، پس در اقتصاد امروزه موفقیت سازمان ها به توانایی مدیریت این دارایی های نامشهود بستگی دارد.
به طور مشخص، اندازه گیری سرمایه فکری در تصدیق توانایی سازمان برای تحقق اهداف استراتژیک نمایش تحقیق و توسعه، فراهم ساختن اطلاعات پشتیبانی برای بهبود پروژه ها و تأیید اهمیت برنامه های تحصیلی و آموزشی شان مفید است. اندازه گیری سرمایه فکری به عنوان یک روش مهم مدیریت بازاریابی و کسب و کار استراتژیک نیز، بیش از اینکه یک ابزار ارتباط با سهامداران یا سرمایه گذاران باشد، به عنوان یک ابزار مدیریت درون سازمانی مفید تر خواهد بود. بنابراین چون شناسایی سرمایه فکری یک مسأله استراتژیک کلیدی است، در نتیجه در وضعیت موجودش باید به طور منظم به هیئت مدیره گزارش داده شود. خلاصه اینکه اندازه گیری سرمایه فکری برای مدیریت سرمایه فکری مهم است، و مدیریت مؤثر سرمایه فکری به اندازه گیری مؤثر آن بستگی دارد، براساس گزارشات ارائه شده یک تعداد از شرکتها شروع به پیگیری، ارزش گذاری و ایجاد ابزارهایی برای حمایت از سرمایه فکری شان کرده اند. با این وجود هنوز نیمی از مدیران کسب وکارها برای کسب مزیت از این دانش آمادگی ندارند، یک بانک فکری سوئیسی در نتیجه مطالعاتشان درباره سرمایه فکری، دریافت که به دلیل فقدان اندازه گیری سرمایه فکری تنها 40 درصد از دانش موجود در یک سازمان در عمل مورد استفاده قرار می گیرد.
7-1- مدل تحقیق و شیوه اندازه گیری متغیرهای پژوهش
به دلیل افزایش درک مدیران در مورد نقش دارایی های نامشهود در ایجاد مزیت رقابتی، تاکنون، روش های متعددی برای سنجش و اندازه گیری سرمایه فکری بوجود آمده است (هانترووات ، 2005،20) در این تحقیق بنا به دلایل زیر از مدل ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری پالیک برای سنجش سرمایه فکری استفاده می شود. (پالیک ، 2005،39)
1- کلیه داده های مورد استفاده در روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری از صورت های مالی حسابرسی شده استخراج می شوند بنابراین محاسبات انجام شده عینی و قابل رسیدگی هستند.
2- روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری یک تکنیک ساده و شفاف است و سادگی محاسباتی این روش امکان استفاده از آن را توسط ذینفعان برون سازمانی فراهم می کند.
3- مبنای سنجش در این روش ثابت و استاندارد است به گونه ای که امکان مقایسه نمونه های بزرگ در صنایع مختلف را فراهم می کند.
4- این روش در پژوهش های متعددی به عنوان نمونه فایررو ویلیامز ، شیو، چانگ ، کاماث به کار گرفته شده است.
در مدل ارائه شده توسط پالیک ، سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه فیزیکی تعریف شده است.
7-1- الف) مؤلفه های سرمایه فکری
نحوۀ محاسبه ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری
نسبت کارایی سرمایه فکری
رابطه 1-7-1- VAIC = HCE + SCE + CEE
VAIC = ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری
HCE = کارایی سرمایه انسانی
SCE = کارایی سرمایه ساختاری
CEE = کارایی سرمایه فیزیکی
بنابراین ارزش افزوده VA را می توان از طریق معادله زیر محاسبه نمود:
رابطه 2-7-1 VA= Pi + Ii + Ci + Di + DIVi + Ti
که در آن:
Pi = سود شرکت Ii = هزینه بهره شرکت
Ci = هزینه حقوق و دستمزد شرکت Di= هزینه استهلاک شرکت
DIVi = سود تقسیمی شرکت Ti = مالیات شرکت
در این تحقیق هزینه حقوق و دستمزد کل کارکنان از متن صورتهای مالی و یادداشت های بهای تمام شده ( مواد مستقیم و سربار تولیدی)، هزینه اداری و هزینه فروش استخراج شده است . همچنین مجموع هزینه استهلاک دارایی مشهود و نامشهود از جدول تطبیق جریان وجوه نقد عملیاتی استخراج شده است.
کارایی سرمایه فیزیکی (CEE)
ارزش افزوده (VA) به سرمایه فیزیکی به کار گرفته شده را کارایی سرمایه فیزیکی گویند که این شاخص از طریق رابطه زیر بدست می آید:
رابطه 3-7-1 CEE = VA / CE
ارزش دفتری دارایی های مشهود / ارزش افزوده
ارزش دفتری دارایی های مشهود = ارزش دفتری دارایی های نامشهود – ارزش دفتری کل دارایی ها
کارایی سرمایه انسانی (HCE)
کارایی سرمایه انسانی نشان می دهد که چطور VA بیشتر با ریال صرف شده برای هزینه حقوق و دستمزد شرکت ایجاد شده است.نسبت VA به HC، توانایی سرمایه انسانی (HC) را نسبت به ایجاد ارزش در یک شرکت بیان می کند.
رابطه 4-7-1 HCE = VA / HC
هزینه حقوق و دستمزد کل شرکت / ارزش افزوده
کل هزینه حقوق ودستمزد شرکت = کل حقوق و دستمزد پرداختی به منابع انسانی = HC
کارایی سرمایه ساختاری (SCE)
سومین ارتباط «کارایی سرمایه ساختاری» (SCE) است که سهم سرمایه ساختاری را در ایجاد ارزش نشان می دهد. سرمایه ساختاری شامل تمامی مخازن دانش غیرانسانی در یک سازمان است که مشتمل بر پایگاه داده ها ، چارت های سازمانی، فرآیندها و راهکارها است و به سازمان ارزش فراتر از دارایی های فیزیکی می بخشد. در مدل پالیک سرمایه ساختاری برابر است با VA منهای HC . بدین گونه سومین ارتباط بین VA و SC بصورت زیر محاسبه می شود:
رابطه 5-7-1 SCE= SC / VA
ارزش افزوده / سرمایه ساختاری
کل هزینه حقوق و دستمزد شرکت – ارزش افزوده = SC = VA – HC
7-1- ب) شاخص های کیفیت سود
1- پایداری سود : برای ارزیابی پایداری سود از مدل اسلون استفاده می شود. (اسلون و همکاران، 2005، 441)
رابطه 6-7-1 مدل 1
ضریب متغیر توضیحی Ej,t-1 یعنی B1,j در مدل 1 که یک مدل رگرسیونی (خودرگرسیو مرتبه اول ) است معرف پایداری سود است. این مدل بصورت چرخشی (تناوبی) برای مدت 8 سال برآورد شده است تا پایداری سود هر سال ارزیابی شود. در این روش داده های یک سال از ابتدای دوره زمانی تحقیق حذف و داده های یک سال از سال های پایانی به مدل اضافه می شود. به عنوان مثال براساس داده های سال 72 تا 79 پایداری سود سال 79 ارزیابی شده و براساس داده های سال 73 تا 80 پایداری سود سال 80 و به همین ترتیب پایداری سود سایر سال های مورد مطالعه ارزیابی شده است. وقتی مقدار بدست آمده برای ضریب متغیر توضیحی B1,j به عدد یک نزدیکتر باشد پایداری سود بیشتر و وقتی به صفر نزدیک تر باشد، موقتی بودن سود بیشتر است.
2- قابلیت پیش بینی سود : فرانسیس و همکارانش برای ارزیابی قابلیت پیش بینی سود از مدل زیر استفاده کردند:
رابطه 7-7-1
در این مدل پس از برآورد مدل 1 ریشه مجذور خطا محاسبه و ارزش های بیشتر (کمتر) بدست آمده دلالت بر کمتر (بیشتر) بودن قابلیت پیش بینی سود دارد.
در این تحقیق قابلیت پیش بینی سود براساس مدل 1 ارزیابی شده است براین اساس ضریب تعیین ناشی از برآورد مدل 1 هدف قابلیت پیش بینی سود در نظر گرفته شده است.
3- مربوط بودن سود به ارزش سهام : برای ارزیابی این ویژگی کیفی سود مدل 2 برآورد شده است.
رابطه 8-7-1 مدل 2
ضریب تعیین حاصل از برآورد مدل 2 معرف شاخص مربوط بودن سود به ارزش سهام در نظر گرفته شده است. مربوط بودن توان توضیحی تغییرات بازده سهام توسط سود حسابداری را نشان می دهد.
4- کیفیت سود برمبنای رابطه جریان نقدی عملیاتی و سود یا اجزاء سود: به عبارت دیگر 2R حاصل از رگرسیون جریان نقدی عملیاتی و سود به عنوان معیاری از کیفیت سود در نظر گرفته شده است برای این منظور مدل 3 برآورد شده است.
رابطه 9-7-1 مدل 3
تحقیقات قبلی قدرت پیش بینی اجزای سود از عملکرد آتی شرکت را بیش از سود توصیف کرده اند (فرفیلد و همکاران ، 1996) دو جزء سود یعنی سود (زیان) غیرعملیاتی و سود عملیاتی در مدل 4 تفکیک شده اند.
رابطه 10-7-1
که متغیرهای مدل 1 الی 4 به شرح زیر تعریف شده است :
: سود قبل از اقلام غیرعادی شرکت j در سال t
: سود قبل از اقلام غیرعادی شرکت j در سال 1-t
: بازده شرکت در سال t
: تغییرات سود قبل از اقلام غیرعادی نسبت به سال قبل
: جریان نقدی حاصل از عملیات شرکت j برای سال t که به شرح زیر محاسبه شده است.
جریان نقدی = سود عملیاتی پس از کسر بهره و مالیات + هزینه استهلاک + تغییرات دارایی ها و بدهی های جاری (دیچو ، 1994،122)
: سود سالانه قبل از اقلام غیرعادی شرکت j برای سال 1-t
: سود عملیاتی که پس از کسر هزینه های عملیاتی و خالص سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی از سود ناویژه بدست می آید، برای سال 1-t
: خالص سایر درآمدها و هزینه های غیرعملیاتی ، برای سال 1-t
7-1- ج) اندازه شرکت
اندازه شرکت :اندازه شرکت بر روابط بین سرمایه فکری وشاخصهای کیفیت سود شرکتها اثرگذار می باشد، در این تحقیق اثر اندازه شرکت بر روابط بین متغیرها با تأثیر آن بر معادله رگرسیون، کنترل شده است. که جهت محاسبه اندازه شرکت از لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت استفاده شده است.
رابطه 11-7-1 Log M.V
M.V = ارزش بازار شرکت
در نهایت جهت تعیین رابطه نسبت کارایی سرمایه فکری و هر یک از اجزای آن با هر یک از شاخص های کیفیت سود از مدل رگرسیون چندگانه زیر استفاده شده است.
8-1- مدل تبیینی تحقیق
نمودار شماره 1-1: مدل طبقه بندی دارایی های یک شرکت
(دیچو ، 1994،122)
سایر دارایی های نامشهود تحت عنوان سرمایه های فکری در ترازنامه منعکس نمی شوند و فقط برخی از مالکیت های معنوی منعکس می شوند.
نمودارشماره 2-1 : مدل تبیینی رابطه بین متغیرهای تحقیق
متغیر وابسته متغیر های مستقل
کیفیت سود
پایداری سود
قابلیت پیش بینی سود
مربوط بودن سود به ارزش سهام
رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود
کارایی سرمایه انسانی HCE
کارایی سرمایه ساختاری SCE
کارایی سرمایه فیزیکی CEE کارایی سرمایه فکری
VAIC TM
اندازه شرکت FSIZE
متغیر تعدیلی
9-1- متغیرهای تحقیق
متغیر یک مفهوم است که می توان بیش از دو یا چند ارزش یا عدد را جایگزین آنها قرار دارد.
1-9-1- متغیر مستقل
در این تحقیق متغیر سرمایه فکری به همراه مؤلفه های آن شامل سرمایه ساختاری، انسانی و فیزیکی به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است.
2-9-1- متغیر وابسته
در این تحقیق متغیر وابسته کیفیت سود بوده که شاخص های کیفیت سود در4 گروه مبتنی بر پایداری سود، قابلیت پیش بینی سود، مربوط بودن سود به بازده سهام ، رابطه جریان نقدی عملیاتی با سود یا اجزاء سود ارائه شده است.
3-9-1- متغیر تعدیلی
به منظور کنترل اثر اندازه شرکت برروی متغیرهای تحقیق، اندازه شرکت بعنوان متغیر تعدیلی معرفی شده است.
10-1- تعاریف واژه ها و اصطلاحات تحقیق
یکی از نخستین اقداماتی که در فرآیند حل یک مسأله تحقیقی لازم به نظر می رسد این است که اصطلاحات مهمی که در گذاره آن مسأله آمده به گونه عملیاتی تعریف شود (خاکی، 1388، 67).
در تحقیق حاضر ده واژه مهمی که تعریف عملیاتی آن لازم به نظر می رسد عبارتند از :
دارایی های نامشهود
عامل های غیرفیزیکی که در پدیداری کالاها یا خدمات مشارکت داشته یا مورد استفاده قرار می گیرند و از آن ها انتظار ایجاد ارزش در آینده برای افراد یا سازمانی که آن ها را در کنترل دارد می رود (خاوندکار و متقی، 1387، 31).
مدیریت دانش
فرآیندی است که سازمان ها را در یافتن، گزینش، سازماندهی، انتشار و انتقال اطلاعات برای فعالیت هایی همچون حل مشکل، یادگیری پویا، برنامه ریزی استراتژیک و تصمیم گیری یاری می دهد (شائمی برزکی، 1384، 1)
دانش
منبع کلیدی در تصمیم گیری هوشمند، پیش بینی، طراحی ، برنامه ریزی ، عیب یابی و تشخیص، تحلیل، ارزیابی و قضاوت شهودی به حساب می آید (خاوندکار و متقی، 1387، 18)
سرمایه فکری
سرمایه فکری شامل آن بخش از کل سرمایه یا دارایی شرکت است که مبتنی بر دانش بوده و شرکت، دارنده و مالک آن به شمار می آید. لذا ماده خام نتایج اقتصادی وعامل تعیین کننده ی حیات سازمان است ( رستمی و قالیباف اصل، 1388، 3).
پالیک در سال 1988 و 2000 ارزش افزوده کارایی سرمایه فکری (VAIC) را جهت اندازه گیری سرمایه فکری شرکت ها ارائه کرد. پالیک در مدلش سرمایه فکری را متشکل از 3 جزء اصلی دانسته است که برای ایجاد ارزش با هم در تعامل می باشند این سه جزء عبارتند از سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری (سازمانی) و سرمایه فیزیکی (پالیک ، 2002، 119).
ارزش افزوده فکری
در روش VAIC (ارزش افزوده کارائی عقلانی ) پالیک ، برای بدست آوردن ا طلاعات درباره ارزش کارایی ایجاد شده ، از دارایی های عینی وغیر عینی درون یک شرکت تهیه شده است. این مدل با توانایی شرکت نسبت به ایجاد ارزش افزوده شده (VA) شروع می شود (کینگ هانگ ، 2009، 14).
سرمایه انسانی
به گونه ساده، سرمایه انسانی بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان سازمان است و همچنین مکان شروع مراحل ترقی، منبع و سرچشمه نوآوری و سرآغاز بینش و بصیرت است . سرمایه انسانی، به قابلیت ها و مهارتها و تخصص نیروی انسانی سازمان اطلاق می شود. سرمایه انسانی برخوردار از تفکر است. هدف اولیه از سرمایه انسانی، نوآوری در کالا و خدمات و نیز بهبود فرآیندهای تجاری است . در این تعریف سرمایه انسانی، بعنوان کل هزینه های حقوق و دستمزد شرکت در نظر گرفته شده است(همان منبع ، 18).
سرمایه ساختاری
سرمایه ساختاری ، دانش سازمان و مستقل از افراد و پرسنل بوده و هنگام ترک محل کار توسط کارکنان در پایان یک روز کاری در سازمان باقی می ماند. از جمله می توان به دارایی های فکری، پایگاه داده ها، قراردادها ، سیستم ها و رویه های سازمانی، سیستم اداری ، بهترین عملکرد و ... اشاره نمود. دراین تعریف سرمایه ساختاری از طریق کسر سرمایه انسانی (کل حقوق و دستمزد پرداختی) از ارزش افزوده بدست می آید (همان منبع ، 15).
سرمایه فیزیکی
سرمایه فیزیکی شامل دارایی های ثابت و مالی می باشد که جهت ایجاد ارزش افزوده در کالاها و خدمات استفاده می شود. طبق این تعریف سرمایه فیزیکی شامل جمع کل دارایی ها به کسر دارایی های نامشهود می گردد(همان منبع ، 16).
کیفیت سود
کیفیت سود مفهومی است که بر پایه محتواست و یک امر تعریف شده و ثابت نیست و امکان ارائه یک تعریف جامع از کیفیت سود وجود ندارد. در متون حسابداری و مالی برخی از ویژگی های واحد تجاری شناسایی شده اند که وجود آنها باعث افزایش و یا کاهش کیفیت سود می گردد (خانی و ادهم ، 1388، 18) .
اندازه شرکت
اندازه شرکت براساس ارزش ریالی سهام شرکت رتبه بندی می شود. دراین تحقیق از طریق لگاریتم ارزش بازاری شرکت در بورس اندازه شرکت تعیین شده است (کینگ هانگ ، 2009، 16).
فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق
1-2 مقدمه
هر تحقیق و پژوهش علمی ای که صورت می گیرد، برپایه ها، ارکان و نتایج مطالعات و تحقیقات پیشین استوار است، این فصل مشتمل بر اطلاعات مهم و مربوط به تحقیق است که خواننده را با مطالعات، تحقیقات و نوشته های دیگران در این زمینه آشنا می کند و ابعاد جدیدی برای گسترش مطالعات و تحقیقات بعدی فراهم می سازد. و از آنجا که اساس یک تحقیق علمی به فراهم سازی هرگونه آگاهی در حوزه موضوع تحقیق استوار است لذا فصل مذکور نشانه ای از چگونگی مهارت و احاطه دانش محقق از موضوع مورد مطالعه است. (خاکی، 1388، 165)
بسیاری از نظریه پردازان وپژوهشگران در توصیف ویژگی های فضای اقتصادی جدید بر این باورند که شکل اقتصاد، صورتی جهانی و همه گیر به خود گرفته و از دارایی ها و درآمدهای نامحسوس ، پیچیده و نامشهودی شکل یافته که به نحوی خاص به یکدیگر تنیده شده اند. در چنین فضایی بهره وری و مزیت رقابتی بنگاه ها در گرو ظرفیت تولید، پردازش و کاربرد مؤثر دانشی قرار دارد که در گسترده ای جهانی پدیدار شده است. همزمان با توسعه ارزش بازار سازمان های دانش محور، در دهه 1990 علاقه مندی وسیعی نسبت به مقوله سرمایه فکری پدید آمد. اولین بار رتبه های مفهوم سرمایه فکری در سال 1969 توسط اقتصاد دانی به نام جان کنت گالبرت بیان گردید. دانش به عنوان یک دارایی در مقایسه با انواع دارایی ها، دارای این طبیعت منحصر به فرد است که هر چه بیشتر استفاده شود به ارزش آن افزوده می شود. اجرای یک استراتژی مؤثر مدیریت دانش و تبدیل شدن به یک سازمان دانش محور، بعنوان یک شرط الزامی برای موفقیت سازمان هاست.
تعاریف مختلفی از سرمایه فکری در منابع مختلف ارائه شده است ، آنچه که تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند. این است که سرمایه فکری صورتی از دانش است که مزیت رقابتی ایجاد می کند و ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش می دهد. اما هنوز بر سر یک تعریف خاص توافق ندارند، به هر حال ترکیب روشنی بین وجه نظری و کاربرد عملی سرمایه فکری وجود ندارد. اغلب صاحبنظران ، سرمایه فکری را به 3 دستۀ سرمایه مشتری، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری تقسیم می کنند اگر مفاهیمی را که توسط محققان مختلف مورد استفاده قرار گرفته مورد بررسی قرار گیرد، گروهی از مفاهیم مشابه از میان واژه ها و ساختارها از قبیل نامشهودها ، دانش و ایجاد ارزش هویدا می شود. از این رو در راستای تصور اولیه، سرمایه فکری ممکن است به عنوان مجموعه تمام دانش تعریف شود استوارت و سالیوان که به وسیله کارکنان و شرکت در اختیار قرار گرفته شده است و یک مزیت رقابتی را ایجاد می کند ویا به تعبیری سرمایه فکری عبارت است از مواد فکری از قبیل دانش ، اطلاعات، اموال و تجربه فکری بنتیس که شرکتها بوسیله آنها می توانند مزیتی درجهت ایجاد ثروت داشته باشند . از این گذشته می توان با سرمایه فکری به عنوان ترکیبی از دارایی های نامشهود یا دارایی های بی اهمیت (بروکینگ)که در ترازنامه افشا نمی شوند رو به رشد و اگر این سرمایه فکری خوب مدیریت شود قادر است برای شرکتها مزیت رقابتی و در نتیجه ایجاد ارزش بوجود آورد.
یوستک و همکارانش ، سرمایه فکری را به دو قسمت شامل کالاهای نامشهود و شایستگی های نامشهود تقسیم می کنند که کالاهای نامشهود، دارایی هایی هستند که می توان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره کرد مانند کپی رایت ها، علایم تجاری، طراحی ها، دانش فنی، رازهای تجاری و فرانشیزها، همچنین ایشان و همکارانش معتقد هستند که این کالاهای نامشهود را می توان به شکل عینی تری ارزش گذاری کرد. اما شایستگی های نامشهود به عوامل متمایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق می شود که یک شرکت را از سایر رقبا متمایز می کند که شامل شایستگی های نوآوری، شایستگی های ساختاری، شایستگی های بازاری و منابع انسانی است (چن گو ، 2005، 388).
هدف اصلی در فصل حاضر، بیان ادبیات موضوعی و مبانی نظری تحقیق می باشد. بدین منظور در این فصل سعی شده است که مفاهیم و موضوعات مورد بحث و سایر مطالب مربوط به متغیرهای تحقیق از جمله سرمایه فکری و کیفیت سود بطور کامل بیان شود.
2-2- بخش اول : تاریخچه ی سرمایه فکری
امروزه جنبه ی نامشهود اقتصاد بر پایه ی سرمایه فکری بنیان نهاده شده و ماده ی نخستین و اصلی آن، دانش و اطلاعات است. سازمان ها برای مشارکت در بازارهای امروزین، در هر شکل و نوع به اطلاعات و دانش برای بهبود عملکرد خود نیازمندند، مطالعات انجام گرفته بیان گر افزایش گاه 60 تا 75 درصدی ارزش سرمایه فکری و دارایی های نامشهود در قیمت سهام شرکت ها است. به عبارت بهتر می توان گفت که امروزه مدیریت سرمایه های فکری، سازمان ها را به موفقیت های بیشتری در افق های آینده ی بازارهای رقابتی خواهد رساند. چنانچه گفته شد، نخستین تلاش های مرتبط با مفاهیم سرمایه فکری مرهون مطالعات فریتز مچلاپ در سال 1962 میلادی است. اما به لحاظ تاریخی ابداع مفهوم سرمایه فکری به سال 1969 میلادی، اقتصاددانی به نام جان گالبرایس نسبت داده می شود. هر چند در این میان نباید تلاش های جیمز تابین در نیمه ی دوم قرن گذشته را نیز فراموش کرد که برای اولین بار مدل مبتنی بر نسبت او - کیوی تابین - توانست ابزاری را در اختیار سازمان ها قرار دهد تا عملکرد اثربخش سرمایه ی فکری سازمان را مورد بررسی قرار دهد. در نتیجه ی این تلاش ها، ادبیات سرمایه فکری به سرعت در مسیر توسعه¬ی سازمانی قرار گرفت. اما با بررسی دقیق تری شاید بتوان گفت که مفهوم سرمایه فکری از دهه¬ی هشتاد میلادی نظر عمومی پژوهش گران و نظریه پردازان را به خود جلب نمود و اولین تلاش ها برای اندازه گیری سرمایه فکری شروع شد (پتی و گوتر ، 2000 ، 170)
که از جمله آنها عبارتند از اینکه : در سال 1994 مجله فورچون مقالاتی را در این زمینه منتشر کرد، این مقالات موجب شد که توجه دنیای تجارت به این موضوع جلب شود.
در ماه می سال 1995 شرکت اسکاندیا که بزرگترین شرکت خدمات بیمه و مالی در اسکاندیناویا است، اولین گزارش را در مورد سرمایه فکری منتشر کرد، همچنین کانادین امپریال بانک او کامرس که یکی از هفت بانک بزرگ ایالات متحده امریکا است، برنامه ای تهیه کرد تا به بنگاه های دانش مدار که بر مبنای سرمایه فکری ارزش گذاری شده بودند ، وام دهد.
مؤسسات ارنست اندیانگ و ارتوراندرسن هم از اولین مؤسسات حسابرسی بودند که به تهیه¬ی ابزار سرمایه فکری برای صاحبکارشان پرداختند.
در سال 1996 SEC همایشی با موضوع محوری سرمایه فکری ترتیب داد، در این گردهمایی یکی از سخنرانان پیش بینی کرد که روزی سرمایه گذاری فکری قلب گزارش سالانه بنگاه های اقتصادی خواهد شد. او هچنین به بنگاه ها توصیه کرد که به افشای دارایی های مخفی در یادداشت های توضیحی بپردازند. پروفسور مایکل هاو (2001) در مقاله ای که با عنوان پیدایش فناوری های جدید و کاربرد آن برای سرمایه فکری سازمان ها در همایش CIMA در سپتامبر سال 2001 ارائه کرد گفت: حسابداری بهای تمام شده با ابزار یک اقتصاد مبتنی بر تولید، به اندازه گیری دارایی های یک اقتصاد خلاق می پردازد. برای مثال، اقلام ترازنامه های سنتی قابل اتکا نیستند، زیرا دارایی های مبتنی بر دانش سریعتر مستهلک می شوند، این دارایی ها متشکل از حقوق مرتبط با اموال فکری مانند حق اختراع و علایم تجاری، دارایی های فکری مانندطرح ها و نرم افزارها و سرمایه فکری شامل دانش جمعی و فرهنگ جمعی است و در ادامه تأثیرگذارترین تلاش ها در پیرامون توسعه ی سرمایه ی فکری در قالب جدول های ذیل آمده است :
جدول شماره1-2: تأثیرگذارتری