چکیده:
این پژوهش بر آن است که با توجه به تحولات سیاسی و اقتصادی بین‌المللی در دهه‌های آغازین قرن نوزدهم که متأثر از انقلاب صنعتی و انقلاب فرانسه بوده است جایگاه ایران در معادلات بین‌المللی و برداشت هیأت حاکمه از این معادلات را بررسی نماید. مسأله اصلی که مدنظر بوده است چگونگی ورود ایران به دایره سیاست بین‌الملل می‌باشد روشی که در این پژوهش به کار گرفته شده است روش پژوهش کتابخانه‌ای می‌باشد که بر مبنای منابع تاریخ‌نگاری و تحقیقات جدید صورت پذیرفته است.
کلیات تحقیق
1- مقدمه:
یکی از مسائلی که همواره ذهن نگارنده را به خود مشغول می‌داشت این بود که سرزمین‌هایی که زمانی جزو قلمرو ایران محسوب می‌شدند و نامهای فارسی اجزاء جغرافیایی آنها در کتب و متون تاریخی و ادبی این کشور مؤید چنان تعلقی می‌باشد، چگونه از این کشور جدا شده و سرنوشتی سوای ـ ایران به مفهوم سیاسی متداول امروزی‌اش ـ پیدا کردند. نامهایی چون رودکورایاکر که یادگار و یادآور نام کورش پادشاه بزرگ هخامنشی است، نامهای دربند، گنجه و بخصوص نام اخیر که یادآور شاعر پارسی‌گوی نظامی گنجه‌ای است از جمله نامهایی می‌باشند که هر ایرانی ـ حتی با سواد اندک و بدون اطلاعات تاریخی ـ با شنیدن آن احساس بیگانگی نسبت به آنها نکرده و اگر بداند ـ که غالبا می‌دانند ـ آن سرزمین‌ها دیگر متعلق به ایران نیست بر از دست رفتن آنها حسرت می‌خورد.
از زمانی که نگارنده دانشجوی مقطع کارشناسی بود، براین مطلب واقف شد که از ابتدای حکومت خاندان قاجار، مخصوصاً از زمان فتحعلیشاه ضعف قوای سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران در مقابل دول غربی روشن شد. اگرچه زمینه آن ضعف در گذشته فراهم شده بود) و از آن پس تدریجاً و عملاً و رسماً قسمتهایی از قلمرو تاریخی این کشور از آن جدا شده و در تنظیم روابط خود با دول اروپایی دچار خودباختگی و پذیرش قراردادهایی شد که ناشی از بی‌اطلاعی از اوضاع جهانی و سیاست‌های دولت‌های خارجی بود و استقلال سیاسی، نظامی، اقتصادی و حقوقی ایران را خدشه‌دار کرد.
2- مسأله اصلی:
چرا و چگونه ایران در اوایل قرن نوزدهم در کانون توجهات بین‌المللی قرار گرفت؟
3- سوالات و فرضیات پژوهش:
با توجه به اهداف تحقیق مورد نظر، سوالات مطرح شده در این پژوهش عبارتند از:
ـ واکنش ایران در مقابل گرایش سه کشور روسیه، فرانسه و انگلستان به ایران چگونه بوده است؟
ـ گرایش سه کشور فرانسه، روسیه و انگلستان به ایران، برای ایران و کشورهای مذکور چه پیامدهایی داشت؟
در جواب سوالات فوق فرضیه‌های زیر مطرح است:
ـ رشد سرمایه‌داری صنعتی و رقابت امپریالیستی موجب توجه دولت‌های اروپایی به ایران شد، با توجه به اینکه ایران از نظر موقعیت جغرافیایی شرایط حساسی داشت.
ـ پیروزی روسیه بر ایران نتیجه یک سری معاملات پنهانی میان روسیه و انگلیس بود.
4- روش تحقیق:
روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش بیش از هر چیز روش کتابخانه‌ای است. داده‌های این بررسی از متن‌های نوشتاری گردآوری شده‌اند. در ارائه این داده‌ها از شیوه توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است و در مواقع لزوم کوشش شده است مباحث متناقض مورد تحلیل قرار گیرد.
5- مشکلات تحقیق:
طبیعی است که تحقیقی در هر موضوعی مشکلات مخصوص به خود را دارا می‌باشد. از مشکلات نگارنده در تهیه و تدوین این رساله علاوه بر محدودیت‌های مادی و محدود بودن زمان، مشکل دست یابی به منابع و مأخذ بوده است. یکی از مراجعی که انتظار می‌رفت در زمینه موضوع این رساله دارای اسناد و مدارک قابل توجهی باشد اداره آرشیو وزارت امورخارجه ایران بود. ولی متأسفانه استفاده از آن مرکز برای عموم محققین امکان‌پذیر نیست و فقط عده‌ای محدود و افرادی خاص می‌توانند به اسناد آنجا دسترسی داشته باشند ـ از نیروهای وزارت مربوطه باشند.
مراکزی که مورد مراجعه اینجانب برای دستیابی به منابع مفید و مؤثر واقع شد. شامل کتابخانه‌های دانشگاههای تهران و اصفهان و چند کتابخانه دولتی و عمومی دیگر و کتابخانه شخصی بعضی از اساتید و دوستان بوده است. و بی‌مناسبت نیست که نگارنده مراتب تشکر و امتنان خود را نسبت به افرادی که در این زمینه بذل عنایت و همکاری کرده‌اند ابلاغ نماید.
مشکلات و محدودیتها و مخصوصاً تلف شدن مقدار زیادی وقت که غالباً ناشی از کمبود بعضی از امکانات و سیستم ارائه خدمات کتابخانه‌های مربوطه می‌باشد، بر کسانی که با این مراکز مرتبط باشند پوشیده نیست و توضیح بیشتر در این مورد ضروری نمی‌نماید.
اگرچه منابع بسیار است، عدم دسترسی به کتابخانه‌های غنی و مکانهای فرهنگی بر مشکلات تحقیق افزوده است؛ در عین حال بسیاری از منابع که در ارتباط با موضوع بوده‌اند توجه نشده است زیرا از توان و زمان مشخص خارج است و در عین حال با توجه به گستردگی موضوع مقدور نبود که تمام منابع را بررسی نمایم. همچنین بسیاری از منابع یا در کتابخانه‌ها موجود نیست یا به زبان‌های دیگر است چون حیطه زمانی تحقیق دوران طولانی را دربر می‌گیرد؛ طبعاً فرصت ترجمه تمامی این منابع نبوده است و نیز بیشتر کتابهای هم که در مورد روابط ایران با دول اروپایی است به صورت پراکنده به این موضوع اشاره کرده‌اند اگرچه به روزگار خود آثاری شایان تحسین بوده‌اند، نباید منکر کاستی‌ها و لغزش‌های آنها باشیم. به نظر من وظیفه پیش روی محققان این است که مواد و مصالح تازه‌ای به این چارچوب بیافزایند، هرچند بخش عمده این وظیفه می‌باید بدست نسل بعدی محققان انجام پذیرد، من هم امیدوارم سهم خود را ادا کنم.
6- پیشینه و ادبیات تحقیق:
با وجود اهمیت چشمگیر رویدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایران در روزگار فرمانروایی صفویان هنوز جای پژوهش‌های روش‌مندی که به شیوه‌ای نسبتاً همه‌سویه تاریخ این دوران را بررسی کرده باشند خالی است. پژوهشها چنان جزئی نگرند که قادر به شناخت روابط سیاسی این دوران نمی‌باشند. گرچه هر یک از این پژوهشها به نوبه خود ارزشمند و در جای خود سودمند هستند. برای بررسی این موضوع می‌توان به مجموعه فنی از شرح‌حال نگاری‌های متعدد، خاطرات و سفرنامه‌های ایرانی و غیرایرانی بویژه مسافران، جهانگردان و مأموران اروپایی اطلاعاتی بدست آورد.
با توجه به سیاست‌های باز صفویان و رقابت های اقتصادی دول اروپایی باعث شد که جهانگردان و بازرگانان اروپایی به ایران روی آورند که باعث گردآوری سفرنامه‌هایی از جمله شاردن و تاورنیه،... شد که می‌توان از میان آنها اطلاعاتی درباره اوضاع سیاسی ایران بدست آورد.
تاریخ روابط خارجی ایران در دوره افشاریه و زندیه از مرزهای شناخته شده ایران بزرگ و در حقیقت فلات ایران پیش نرفته بود که دول بیگانه را سراسیمه کند و برخورد منافع جدی و رویارویی را حتمی سازد، به همین خاطر منابع خارجی به این موضوع کمتر پرداخته‌اند و بیشتر اطلاعات آن دوران را می‌توان از کتابهای مورخان ایرانی آن دوره نظیر محمدکاظم مروی و میرزا مهدی‌خان استرآبادی بدست آورد.
در دوران 150 ساله حکومت قاجار روابط ایران با غرب برقرار بود که خوشبختانه محققانی که راجع به اوضاع سیاسی و اجتماعی قاجار سخن گفته‌اند صفحاتی از کتابهای خود را به روابط خارجی اختصاص داده‌اند. اما تحقیق جامع و کاملی که اختصاصاً در این مورد باشد وجود ندارد و از حیث پژوهش فوق کاری بدیع و نو می‌باشد. بیان مسائل به شکل کلی و عدم برخورداری تحقیقات از تجزیه و تحلیل کافی از جمله مشکلاتی است که از دیرباز گریبانگیر تاریخ ایران بوده است.
7- شناخت و نقد منابع:
منابع مورد استفاده در این پژوهش به منابع دست اول و منابع تحقیقی تقسیم می‌شود که محقق تنها به نقد و شناخت منابعی که در این پژوهش بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است می‌پردازد.
ـ ناسخ‌التواریخ قاجاریه:
یکی از منابع اصلی کتاب ناسخ‌التواریخ قاجاریه تألیف میرزا محمدتقی سپهر ملقب به لسان‌الملک است. کتاب ناسخ‌التواریخ که مشتمل بر 23 جلد تاریخ عمومی است توسط میرزا محمدتقی سپهر (9 جلد) و پسرش عباسقلی‌خان سپهر (14 جلد) تألیف شده است. ولی آنچه که درباره موضوع این رساله مهم و مورد استفاده است جلد نخست از سه جلد کتاب لسان‌الملک است که تحت عنوان «ناسخ‌التواریخ یا تاریخ قاجاریه» مشهور است و گرچه با 23 جلد مذکور همنام می‌باشد ولی از نظر موضوع مستقل بوده و منحصراً مربوط به تاریخ قاجاریه است.
جلد اول کتاب ناسخ‌التواریخ قاجاریه مربوط است به روی کار آمدن سلسله قاجاریه تا پایان پادشاهی فتحعلیشاه که در آن جنگها، لشکرکشی‌ها، عزل و نصب‌ها، روابط خارجی، اعیاد و جشنها، مسائل مربوط به خاندان سلطنت و مانند اینها به رشته تحریر درآمده است. همین جلد در تدوین رساله حاضر مورد استفاده قرار گرفته است. مؤلف در این کتاب علاوه بر مسموعات، مشهودات، خاطرات و یادداشت‌های شخصی و بعضی از اسناد رسمی و نوشته‌های دولتی از برخی کتب تاریخی نیز استفاده کرده است.
درباره صحت و سقم مطالب کتاب باید توجه داشت که چون به دستور شاه و برای او نوشته شده، قهراً از دوراندیشیها، گزافه‌‌گوییها و اندیشه جلب رضایت زمامداران وقت برکنار نمانده، مخصوصاً که وقایعمربوط به پدران پادشاه را به نگارش درآورده و بعید نیست در بسیاری از موارد اگر از شرح وقایعی صرف نظر کرده یا به اختصار گذشته و حتی وقایع را تحریف کرده باشد.
با وجود این در نقل حوادث و وقایع در عین اختصار حاوی مطالب فراوان است. ولی معمولاً از توجه به علل دقیق رویدادها غفلت کرده و البته این خصوصیت در بسیاری از تاریخ‌ها رسمی به چشم می‌خورد.
روضه الصفای ناصری:
منبع دیگر «روضه‌الصفای ناصر» تالیف رضاقلی‌خان طبرستانی ملقب به لـله باشی و متخلص به هدایت است. مؤلف در سال 1215هـ در تهران متولد شد و در شیراز به تحصیل پرداخت. سپس به دربار محمدشاه و ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف شاه اخیر به ریاست مدرسه دارالفنون منصوب شد.
کتاب هفت جلدی روضه‌الصفا توسط میرخواند (6 جلد) و خواندمیر (یک جلد) در قرن نهم و دهم هجری تألیف شده بود. هدایت سه جلد دیگر بر روضه الصفا افزود و آن را «روضه الصفای ناصری» نام نهاد که در این رساله به اختصار روضه الصفا خوانده می‌شود.
سه جلد اخیر روضه الصفا حوادث تاریخ ایران را از تشکیل حکومت صفویه تا سال 1274 شامل می‌شود آنچه در موضوع این رساله حائز اهمیت است جلد نهم آن می‌باشد که تاریخ ایران را از شروع حکومت زند تا اواخر سلطنت فتحعلیشاه قاجار توضیح می‌دهد. اثر هدایت از خصوصیات سایر تألیفات درباری مستثنی نیست و نباید از آن انتظار داشت تمام حقایق را به رشته تحریر درآورده باشد. با وجودیکه مؤلف در بسیاری از جاهای کتاب حوادث را با وقایع‌بینی بیشتری ـ نسبت به بعضی دیگر از مورخین درباری ـ نگاشته ولی گاهی در مبالغه‌گویی از دیگران پیشی گرفته است. و در موارد مختلفی مؤلف دقت کافی نداشته و وقایع را به طور ناقص یا حتی تحریف شده بیان کرده است.
مآثر سلطانیه:
یکی از مهمترین منابع روابط ایران و روس در اوایل دوره قاجار «مآثر سلطانیه» تألیف عبدالرزاق بیک مفتون دنبلی است. مؤلف که سالها در دربار زند به عنوان گروگان به سر می‌برد با روی کار آمدن قاجار به تبریز آمد و در عهد ولایتعهدی عباس میرزا در دیوان انشای وی مشغول به کار شد. عبدالرزاق علاوه بر مآثر سلطانیه آثار تاریخی و ادبی متعددی از خود به جای گذاشت که بعضی از آنها به چاپ رسیده است. او در شعر مفتون تخلص می‌کرد.
مآثر سلطانیه اگرچه بنابر اعتراف ضمنی مؤلفش تاریخی رسمی و فروپاشی است با این حال دارای اعتبار خاصی است، زیرا مؤلف آن از نزدیک شاهد بسیاری از حوادث بوده یا آنها را از شهود عینی شنیده است. کتاب مشتمل است بر حوادث ایل قاجار از پایان صفویه تا مرگ آقامحمدخان به طور خیلی خلاصه، و حوادث مربوط به دولت قاجار تا سال 1241 هـ یعنی قبل از شروع جنگ دوم ایران و روس به طور مشروح و مفصل. از جهت مسائل سیاسی و روابط خارجی ایران دارای اهمیت چشمگیر می‌باشد. مهمترین موضوع کتاب روابط و جنگهای ایران و روس است و در این زمینه دارای مطالب منحصر به فرد است ولی از ذکر وقایع داخلی و گوشه‌هایی از مسائل اجتماعی غافل نمانده و حوادث را به ترتیب سنوات درج کرده است.
با وجود اینها باید توجه داشت که مؤلف نویسنده‌ای درباری بوده و کتاب او از خصوصیات عمومی چنین کتبی برکنار نیست. علاوه بر آنگاهی دقت کافی در ذکر حوادث نکرده و اطلاعات وی در موارد متعددی نه تنها محدود بوده بلکه غلط نیز بوده است.
در ذکر حوادث مربوط به جنگ به بزرگ کردن پیروزیهای ایران و شکست دشمن پرداخته و مبالغه‌گویی بسیار کرده است و از طرف دیگر شکست‌های وارده بر سپاه ایران را از نتایج چرخ دوار دانسته و درصدد توجیه آنها برآمده و مستقیماً به علل واقعی آنها نپرداخته است.
سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورغ:
قسمت دیگر یعنی «سفرنامه خسرومیرزا به پطرزبورغ» اثر میرزا مصطفی افشار است. میرزا مصطفی چنانکه خود در ابتدای سفرنامه آورده و در خدمت میرزا مسعود مستوفی (مؤلف قسمت اول کتاب) به شغل منشی‌گری مشغول بوده و هنگامی که پس از قتل گریبایدوف، میرزا مسعود به تفلیس مأمور شده همراه وی بوده و سپس در جزو همراهان خسرو میرزا به پطرزبورغ رفته است. میرزا مصطفی به راهنمایی میرزا مسعود به نگارش شرح مسافرت میرزا مسعود به تفلیس و خسور میرزا به پطرزبورگ اقدام کرد.
اثر وی درباره موضوع این مسافرت که به منظور عذرخواهی از قتل گریبایدوف صورت گرفت مهمترین منبعی است که در دست می‌باشد. بنابر گرفته مؤلف در جلساتی که خود حضور نداشت، از مذاکرات انجام شده و آنچه گذشته بود به وسیله میرزا مسعود مطلع می‌شده و شخص اخیر برنگارش وی نظارت داشته و اشکالات نگارشی و نواقص آن را اصلاح می‌کرده، این اثر علاوه بر آنکه در شرح مسافرت و مأموریت هیئت ایرانی مهم و قابل توجه است. توضیحات نسبتاً مفصلی نیز درباره اوضاع اجتماعی و فرهنگی روسیه دارد که حائز اهمیت است.
تاریخ ایران تألیف سرجان مالکم:
از منابع خارجی دست اول درباره موضوع رساله حاضر نباید به دو سه اثر اشاره کرد. یکی قسمت آخر از جلسه دوم «تاریخ ایران» سرجان» مالکم است.
دو جلد کتاب مذکور که شامل تاریخ ایران از دوره پیشدادیان تا پایان سلطنت آغامحمدخان قاجار است، توسط میرزا اسماعیل متخلص به حیرت به فارسی ترجمه و در سال 1323 هجری قمری در بمبئی چاپ سنگی شده و بارها از روی همان در تهران افست و منتشر شده است. قسمت آخر کتاب در مورد اوضاع ایران در اوایل عهد قاجار و ارتباط با روسیه در زمان بنیانگذار آن سلسله حائز اهمیت است. یادداشت‌های مالکم که تحت عنوان «نامه‌های سیاسی سفیر بریتانیا» توسط احمد توکلی ترجمه و منتشره شده نیز درباره روابط خارجی ایران در عصر آغامحمدخان و به دایره سیاست بین‌المللی کشیده شدن ایران در اوایل حکومت فتحعلیشاه دارای نکات مفیدی است. در مورد نوشته‌های مالکم باید توجه داشت که وی یکی از صاحب‌منصبان انگلیسی در شرق بوده و نوشته‌های وی از اغراض استعمارگرانه ـ همراه بینش وی نسبت به حکومت قاجار به عنوان حکومتی مستبد، به علاوه نظر مثبت وی نسبت به آغامحمدخان ـ تهی نبوده است.
مأموریت ژنرال گاردان در ایران:
از منابع خارجی دست اول یکی هم «مأموریت ژنرال گاردان در ایران» تألیف کنت آلفرد دوگاردان است، که توسط مرحوم عباس اقبال آشتیانی به فارسی ترجمه شده است. مؤلف پسر ژنرال گاردان مشهور است که همراه پدر به ایران آمده بود. کتاب علاوه بر آنکه دارای مطالب مهمی درباره روابط خارجی ایران در دوره اول جنگهای ایران و روس است، حاوی نامه‌ها و اسناد مهمی مربوط به آن دوره می‌باشد.
آن کتاب درباره روابط ایران با روسیه و فرانسه در دوره دخالت فرانسه در امور سیاسی ایران در جنگ اول ایران و روس از مهمترین منابع محسوب می‌شود و دارای منحصر به فردی است. ضعف حکومت قاجار از نظر سیاسی، نظامی و متوسل شدن آن حکومت به فرانسه و انگلیس که ناشی از آن ضعف و نشان دهنده آن بوده است، از این کتاب به خوبی استنباط می‌شود. بعلاوه رقابت موجود بین روس، فرانسه و انگلیس نیز از مطالعه کتاب به آسانی بدست می‌آید.
8- سامان‌دهی تحقیق:
ارتباط ایران با کشورهای اروپایی و همچنین کشورهای همسایه از طریق روابط سیاسی و بازرگانی از عصر صفوی قوت گرفت. هر یک از دول اروپایی سعی داشتند با علایق مشترکی مانند تجارت با ایران یا تضعیف دولت عثمانی از طریق اتحاد با ایران باب روابط را بگشایند. روابط ایران با کشورهای همسایه بیشتر دارای جنبه سیاسی و نظامی بود تا بازرگانی و نقطه عطف این روابط سیاسی در برخوردهای متقابلی بود که در مناطق مرزی بویژه نواحی غرب و شمال غربی بوجود می‌آمد.
برای بررسی یک واقعیت تاریخی، لازم می‌نماید که پژوهش کننده، ریشه‌های آن را از دوره‌های قبل جستجو کند. به عنوان مثال برای روشن شدن روابط ایران با اروپا در دوره قاجاریه لازم است که سرآغاز این روابط مورد بررسی قرار گیرد به همین دلیل فصل مقدماتی این پژوهش به آغاز روابط ایران با اروپا (فرانسه، روسیه و انگلیس) در دوره صفویه اختصاص داده شده است.
در فصل مقدماتی به روابط ایران و انگلستان در دوره صفویه، افشاریه و زندیه پرداخته شده است. در این فصل به آمدن سفیرانی از انگلستان به دربار صفوی و بالعکس و نیر عقد عهدنامه‌های تجارتی میان ایران و انگلیس مورد بحث قرار گرفته است. در پایان روابط ایران و انگلیس در دوره افشاریه و زندیه سخن به میان رفته است.
در فصل مقدماتی روابط ایران و فرانسه در دوره صفویه، افشاریه و زندیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. هدف عمده فرانسه مانند دیگر مردم سودجوی اروپایی، رسیدن به هندوستان و تأسیس کمپانی هندشرقی فرانسه بود. چه در آن روزگار رقابت شدیدی بین فرانسه و انگلستان وجود داشت، از سوی دیگر با سقوط اصفهان، فرانسه بخاطر سیاست شرقی که داشت درصدد وساطت بین روسیه و عثمانی گردید که حاصل این وساطت قرارداد قسطنطنیه بود. به همین خاطر این فصل به روابط این کشور با ایران در عصر صفویه، افشاریه و زندیه اختصاص داده شده است.
در فصل مقدماتی به روابط ایران و روسیه در دوره صفویه، افشاریه و زندیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. روابط ایران با کشور روسیه تا دوره پطرزکبیر، روابط تجاری بود تا سیاسی. با جلوس شاه سلطان حسین برتخت سلطنت ایران که انقراض خاندان صفویه را تسریع نمود و با ظهور قدرت پطرکبیر در روسیه در روابط ایران و روس که تا آن زمان جنبه تجارتی داشت، تغییراتی حاصل شد و روابط حسنه موجود میان دو دولت به روابط خصمانه مبدل گردید و در تاریخ روابط روسیه و ایران فصل غم‌انگیزی شروع شد که پس از تقریباً دو قرن و نیم فقط در موقع جنگ عمومی و برافتادن سلطنت استبدادی دولت روس شاید خاتمه یافت.
با سقوط دولت صفویه، روسیه و عثمانی فرصت یافتند تا از منازعات داخلی و عدم ثبات سیاسی کشور استفاده کنند و نواحی شمال و شمال غربی ایران را تسخیر کنند به نحوی که تمام جنگهای نادرشاه افشار در این نواحی روی داده است و نادر توانست با انعقاد قراردادهایی با روسیه برای تخلیه ایران به توافق برسد.
در دوره زندیه بخاطر اوضاع داخلی روسیه و ایران هیچگونه تنشی بین این دول رخ نداد. از اینرو فصل سوم به این موضوع اختصاص داده شده است.
انقلاب صنعتی باعث شده که موازنه جدیدی بین قدرتهای جهانی بوجود آید، زیرا به خوبی روشن بود که قدرت نظامی به پیشرفت صنعت بستگی دارد. توسعه و پیشرفت صنعت باعث بالا رفتن میزان تولید شد و این تولید محتاج به بازار وسیعتری داشت. از این رو به خصوص در اواخر قرن نوزده، وقتیکه بازارهای داخلی به حد اشباع رسید، فشار برای پیدا کردن «حوزه‌های نفوذ» در کشورهای عقب افتاده جهان به وجود آمد. یکی از این کشورهای جهان هندوستان بود و ایران نیز بدلیل همسایگی با این کشور در کانون توجهات قدرتهای اروپایی قرار گرفت.
ایران در دنیایی تازه چشم گشود و حریفان او دیگر ازبک، عثمانی و ترکمان نبودند، بلکه روس، انگلیس و فرانسه عصر مابعد صفویه و عصر استعمار بودند. در دوره 150 ساله حکومت قاجار، برقراری روابط ایران با غرب تأثیرات ناگوار و شگرفی برسرنوشت ایران گذاشت که طی آن صدمات فراوانی بر حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران وارد شد. دلیل این امر بی‌اطلاعی پادشاهان ایران از اوضاع کشورهای غربی بود. با توجه به جایگاه مهمی که ایران در این عصر داشت، فصل اول به جایگاه ایران در رقابتهای دولت های اروپایی اختصاص داده شده است.
در فصل اول اوضاع اروپا را در قرون هیجدهم و نوزدهم مورد بحث قرار گرفته است. همچنین انقلاب فرانسه و سیاست‌های سلطه‌جویانه ناپلئون و رقابت وی با انگلستان که منجر به عقد قراردادهایی با ایران شد و نیز علل لغو این قراردادها مورد بررسی قرار گرفته است.
از دیگر مسائلی که در این فصل به آن اختصاص داده شده است انقلاب صنعتی و تأثیر آن بر سیاست‌های ارضی می‌باشد.
فصل دوم به سیاست خارجی ایران از سقوط اصفهان تا اواخر دوره فتحعلیشاه اختصاص داده شده است. فتحعلیشاه که هیچگونه اطلاعی از مسائل بین‌المللی و تحولات اروپایی نداشت براثر یک نیاز برای ارتباط با غرب به عقد قرارداد با ناپلون اقدام کرد و با این عمل ایران را به صحنه سیاست رقابتهای دول اروپایی پرتاب کرد و باعث شد که فرانسه، انگلیس و روس در ایران فعال شوند و از طریق رقابت دو دولت روس و انگلیس حیات سیاسی و منافع اقتصادی و اجتماعی ایران دچار تهدیدات خاصی شد. بخاطر اهمیت روابط دول اروپایی با فتحعلیشاه این فصل به این موضوع اختصاص داده شده است.
متن کامل را می توانید دانلود نمائید
چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)
ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه
همراه با تمام ضمائم (پیوست ها) با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند
موجود است
مشکلات خود را در whatsApp یا Viber با ما به اشتراک بگذارید
برای پاسخگویی سریعتر و بررسی شکایات و انتقادات
سیستم پاسخگویی انلاین لحظه ای راه اندازی کرده ایم
شاید بتوانیم ، با تیمی قدرتمند به سوی پیشرفت در تجارت الکترونیک گام برداریم
لازم به ذکر است ، شما می توانید تمام پیشنهادات ، درخواست ها و سفارشات خود را برای ما ارسال کنید
09382490907
پاسخگوی 24 ساعته شما
پایان نامه کارشناسی رشته تاریخ مربوط به جایگاه ایران در رقابتهای دول اروپایی عصر فتحعلیشاه