چکیده
مسئولیت اجتماعی شرکتها به ارائه روش‌هایی می‌پردازد که سازمان‌ها در فضای کسب و کار خود به آن عمل کنند و پاسخگوی توقعات جامعه، انتظارات تجاری، قانونی و اخلاقی آنان باشند، چرا که سازمان‌ها مسئولیتهای بزرگی در زمینه اجتماعی، اقتصادی و محیطی در قبال کارکنان، سهامداران، مشتریان، دولت، تأمین‌کنندگان و تمامی ذینفعان خود بر عهده دارند. آنچه که می‌تواند‌یک اطمینان و اعتماد دو جانبه را فراهم سازد و شرکتها و سازمان‌ها را به انباشت سرمایه و سوددهی هدایت نماید، وجود فضایی پر از اعتماد در تجارت و اقتصاد است و این اولین قدم برای پاسخگویی و حسابدهی شرکتها در قبال عملکرد خویش میباشد که گزارشکری مسئولیتهای اجتماعی به این امر کمک شایانی می‌نماید. تاکنون شرکتها ملزم به ارائه گزارش مسئولیتهای اجتماعی خود نبوده‌اند، شرکتهایی که بصورت اختیاری این گزارش را افشاء نموده‌اند، هدف اصلی خود را از انعکاس این گزارش، ارتقاء نام و اعتبار شرکت نزد مشتریان، مراجع دولتی و وسایل ارتباط جمعی دانسته‌اند.
در این مقاله به بررسی زمینه‌ها و ضرورت‌ها، مزایا ، موانع و عوامل تأثیرگذار بر گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی که مسئولیت شرکتها را در قبال جامعه و کلیه ذی نفعان دربر می گیرد، می‌پردازیم.
واژه‌های کلیدی: مسئولیت اجتماعی شرکتها،توسعه پایدار ، جهانی شدن.
مقدمه
هر وجهی از کسب وکار دارای‌یک بعد اجتماعی است. مسئولیت اجتماعی شرکتها یعنی رویه‌های باز و شفاف کسب وکار،یعنی روش‌هایی که مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و احترام به کارکنان، جامعه و محیط‌زیست میباشد.
مسئولیت اجتماعی فراتر رفتن از چارچوب حداقل الزامات قانونی است که سازمان در آن فعالیت دارد. بر این اساس، شرکتها از نقش تاریخیشان که کسب سود، پرداخت مالیات، استخدام کارکنان و تبعیت از قوانین است فراتر می‌روند و در تحقق هدف‌های اجتماعی گسترده‌تر نقش بسزایی خواهند داشت. در واقع مسئولیت اجتماعی شرکتها رویکردی متعالی به کسب و کار است که تأثیر اجتماعی‌یک سازمان بر جامعه چه داخلی و چه خارجی را مدنظر قرار می‌دهد و هدف اصلی آن گردهم آوردن تمامی بخش‌ها اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان جهت همکاری با‌یکدیگر است تا از‌یک سو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط‌زیست و از سوی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری کسب و کار گردد. باید گفت مسئولیت اجتماعی شرکتها مختص به کسب و کار‌های بزرگ و سود آورتری بیشترآنها نیست بلکه رفتار سازمانی تمام شرکتها و سازمان‌ها را در بر می‌گیرد. در این راستا هر چه شرکتهای بزرگ نسبت به اصول اخلاقی و زیست محیطی خود حساس‌تر و آگاه‌تر شوند، شرکتهای کوچکتر نیز در مراوده و تبعیت از آنها مصرتر خواهند شد که از این طریق موجبات جلب اعتماد مشتریان و جامعه را فراهم سازند و در نهایت می‌توان چنین عنوان نمود که بقاء و پایداری شرکتها بصورت روزافزونی در گرو رعایت مسئولیتهای اجتماعی قرار گرفته است.
تعریف مسئولیت اجتماعی شرکتها:
موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتها در دهه‌ی 1990 و به دنبال درک این مطلب که با کوچکتر شدن اندازه‌ی دولتها، دیگرآنها قادر به حل بسیاری از مشکلات اجتماعی نیستند، رواج‌یافت. به نظر طرفداران مسئولیت اجتماعی شرکتها، شرکتهای بزرگ ضمن آنکه مؤسسه ای اقتصادی هستند، اساساً نهادهایی اجتماعی اند و لذا باید به پیامدهای اجتماعی فعالیتهای خود اهمیت داده و بین مسئولیتهای متضادی که نسبت به گروههای ذینفع مختلف وجود دارد، تبادل برقرار سازند. بنظر می رسد این مفهوم براساس چند مفهوم سنتی همچون نگرانی‌های زیست محیطی، ارتباطات با عموم، بشردوستی شرکت، مدیریت منابع انسانی و ارتباط با جامعه شکل گرفته است(فروغی و همکاران،1387) .
یکی از تعاریف مسئولیت اجتماعی شرکتها که بسیارکاربرد دارد، تعریفی است که توسط انجمن تجارت جهانی جهت توسعه‌ی پایدار ارائه شده است. این انجمن مسئولیت اجتماعی شرکتها را بعنوان «تعهد همیشگی شرکت به انجام رفتارهای اخلاقی و سهیم بودن در توسعه‌ی اقتصادی و بهبود شرایط زندگی نیروی کار و خانواده‌های آنها، جامعه‌ی محلی و بطورکلی اجتماع» تعریف کرده است(کاستکا و همکاران، 2004).
تعاریف دیگری نیز از مسئولیت اجتماعی شرکتها شده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.
مسئولیتهای اجتماعی شرکت (بنگاه) چنین تعریف شده است: «تلفیق عملیات و ارزش‌های بنگاه به گونه ای که منافع همه‌ی ذینفعها ازجمله مشتریان،کارکنان، سهامداران و جامعه در سیاست‌ها و رفتار بنگاه ملحوظ گردد»(اسمیز، 2002).
در این چارچوب مدیریت متعهد می گردد منابع بنگاه از طریق مشارکت جدی و مسئولانه در جهت منافع جامعه و توام با تامین منافع برای سایرذینفع‌های بنگاه بکارگیرد (کوک و همکاران، 2001).
توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی:
توسعه پایدار عبارتست از یک فرآیند تغییر که طی آن ، مسائل مهمی نظیر نحوه بهره برداری و استفاده ازمنابع ، چگونگی جهت دهی به سرمایه گذاریها و نحوه اداره سرمایه ، جهت گیری و گرایش به سمت توسعه تکنولوژیکی و مواردی از این دست بصورت ریشه ای و بنیادین دچار تغییر شده و بهبود می یابند تا از طریق ، قابلیت پذیرش اثرات فعالیت های انسانی در طبیعت و محیط زیست حفظ شده و سازمان قادر باشد نیازهای آتی را نیز به خوبی نیازهای فعلی و با همین کیفیت جوابگو باشد(امیدوار،1386).
هرچند که وزن اصلی این عبارت برحفظ شرایط زیست محیطی تاکید دارد ، اما با این وجود نمی توان سایر مسائل و عوامل دیگری را نیز که برروی قابلیتها و تواناییهای سازمان درجهت پاسخگویی به نیازهای آتی بازار ، موثر خواهند بود، نادیده گرفت . از مهمترین انتقاداتی که به این تعریف وارد شده است این است که هیچ نعریفی ازمفهوم نیازها و آثار آن ارائه نمی کند . شورای کسب و کار جهان برای توسعه پایدار پایداری شرکتها را به صورت زیر تعریف می کند : پایداری شرکتها یعنی پذیرش مسئولیتهای زیست محیطی و اجتماعی در استراتژی شرکت به گونه ای هماهنگ تا شرکت ها را قادر سازد سودهای منافع پایداری را برای تمامی ذی نفعان و نسلهای حاضر و آینده فراهم آورد(امیدوار، 1386).
امروزه تعاریف مربوط به توسعه پایدار بر3 محور پایداری متمرکز شده اند: اقتصادی ، زیست محیطی و اجتماعی. تاکید این 3 محور به این است که نه تنها باید مسائل زیست محیطی یا حتی جنبه های زیست محیطی و اقتصادی بلکه جوانب اجتماعی پایداری نیز مورد نظر قرار گیرد . البته اندیشه و تفکرات مربوط به پایداری اجتماعی هنوز به اندازه دو محور دیگر پیشرفت نکرده است اما واضح است که فشارهای اجتماعی و گاه تنازعات اجتماعی می تواند آن چنان گسستی در انباشت و نگهداشت کل دارایی ها ایجاد کند که رفاه بین نسلی به مخاطره افتد . مفهوم امروزی مسئولیت اجتماعی شرکتها به شدت از مفهوم توسعه پایدارتاثیر پذیرفته است . مسئولیت اجتماعی شرکتها همانند توسعه پایدار سه بخش اقتصاد– محیط زیست و اجتماع را در بر می گیرد . توسعه پایدار همانقدر که حکومت ها را مورد خطاب قرار داده است ، فعالان جامعه مدنی و تجاری را هم مورد خطاب قرار داده است . این مفهوم تا اندازه ای ازمفهوم مسوولیت اجتماعی گسترده تر است . زیرا مفهوم مسوولیت اجتماعی فقط در خصوص تجارت طراحی و تدوین شده است . در واقع ،CSR می تواند « مشارکت تجارت درتوسعه پایدار » محسوب شود(امیدوار،1386).
ویژگی‌های گزارشگری مطلوب در مورد مسئولیتهای اجتماعی:
تهیه‌کنندگان استانداردهای حسابداری، متخصصان حرفه حسابداری و مشاوران، دیدگاه‌ها و نظرات خود را در خصوص ویژگی‌های گزارشگری مطلوب رعایت مسئولیتهای اجتماعی در میان گذاشته و تبادل کرده‌اند. براساس این نظرات، خصوصیات گزارش مطلوب را می‌توان چنین بیان نمود (آدامز و همکاران،2005):
- شفافیت و گویایی
- پاسخگویی واقعی و صمیمانه به ذینفعان
- در برداشتن رویدادها و اقدامات منفی در کنار دستاوردهای مثبت
- بیان صریح پذیرش مسئولیتهای اجتماعی و اخلاقی
- جامعیت گزارش و انعکاس آثار عملیات شرکت بر جامعه، محیط زیست که از دیدگاه ذینفعان عمده حائز اهمیت است.
زمینه‌ها و ضرورتهای مسئولیتهای اجتماعی شرکتها:
دو عامل کلیدی شرکتها را ناگزیرساخته است که مسئولیتهای اجتماعی را رعایت کرده، نسبت به آثارفعالیت‌های اقتصادی خود بر جامعه پاسخگو بوده وآن را گزارش نمایند (آدامز و همکاران،2005):
الف) درک قدرت و میزان تاثیرگذاری شرکتها برجامعه
ب) قبول این واقعیت که گزارشگری و انعکاس رعایت مسئولیتهای اجتماعی به نفع شرکتها و متضمن پایداری آنان است و موجب احتراز از مخاطرات و پیامدهای عدم رعایت قوانین و مقررات ناظر بر حفظ محیط زیست و سلامت و ایمنی کارکنان می باشد .
سایر عوامل و محرکهای مؤثر درگزارشگری مسئولیتهای اجتماعی به قرار زیر است:
1- جهانی شدن :
طی دهه‌ی گذشته اندازه شرکتها از طریق ادغام و‌یا خرید سایرشرکتها به میزان قابل ملاحظه‌ای بزرگ شده وگستره‌ی عملیات خود را به کشورهای بیشتری توسعه داده‌اند.این روند رشد، قدرت و توانمندی شرکتها را در تاثیرگذاری بر محیط‌های اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی کشورهایی که درآن فعالیت می‌کنند، افزایش داده است. از طرفی این امر بر انتظارات جامعه از شرکتها برای رعایت مسئولیتهای اجتماعی افزوده است. بررسی و تحقیق بعمل آمده در سال 2002 در انگلستان نشان داد که 89 درصد جامعه آماری این تحقیق که جزء مشتریان شرکتهای مختلف بودند عقیده دارند که رعایت مسئولیتهای اجتماعی توسط شرکتها بر تصمیمات آنها در ادامه مناسبات تجاری با شرکتهای فروشنده تأثیر می‌گذارد (آدامز،2002).
تحقیق دیگری در مورد رفتار مصرف‌کنندگان نشان می‌دهد که در آمریکا 42 درصد اروپا 25 درصد، آمریکای لاتین 23 درصد، آفریقا 18 درصد و در آسیا 8 درصد مشتریان در صورت عدم رعایت مسئولیت اجتماعی توسط شرکتهای طرف معامله، مناسبات تجاری را با آنها قطع می‌کنند و‌یا انتقاد و گله‌مندی خود را به آنان و‌یا دیگر ذینفعها منتقل می‌کنند(آدامز،2002).
2- دلایل و توجیهات شرکتها:
در پاسخ به سوال (آدامز،2002) از مسئولان گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی درشرکتهای شیمیایی و دارویی انگلستان وآلمان در مورد دلایل گزارشگری ایفای مسئولیتهای اجتماعی، چنین اظهارداشتند: «در دهه‌ی1980 گزارشگری عمدتاً ناشی از فشارهای جامعه، سیاستمداران و قوانین و مقررات برای افشای مسئولیتهای ما در قبال حفظ محیط زیست،کاهش ضایعات و امثالهم بود و به هرحال این اطلاعات را طلب می کرد. اما از دهه‌ی 1990،گزارشگری در مورد مسئولیتهای اجتماعی به لحاظ الزامات قانونی و‌یا فشارجامعه نبود. هدف اصلی انعکاس وگزارشگری مسئولیتهای اجتماعی، ارتقاء نام و اعتبار شرکت نزد مشتریان، مراجع دولتی و وسایل ارتباط جمعی بوده است» (آدامز ،2002).
3- سازمان‌های غیردولتی:
کاهش نقش و قدرت دولت در اعمال نظارت بر شرکتها برای رعایت مسئولیتهای اجتماعی و امتناع آنها از دخالت در امور شرکتها موجب شده است که سازمان‌های غیردولتی و مستقل (NGOs) در برخی از شرکتها حضور‌یابند و شرکتها را وادار به رعایت مسئولیتهای اجتماعی کنند. سازمان‌های غیردولتی از طریق خرید سهام شرکتها و حضور در مجامع این شرکتها بر اعمال رای و نظر خود می‌پردازند. برای نمونه، حضور انجمن طرفداران محیط‌زیست موسوم به گرین پیس در شرکت نفتی بی پی و مخالفت با پروژة خط لوله تبت توسط پترو چیم را عنوان نمود که موجب تأثیرات نامطلوب در سرزمین تبت می‌شود(گری و همکاران،1996).
4- قوانین و مقررات:
بسیاری ازکشورهای در حال توسعه فاقد قوانین و مقررات لازم برای وادارکردن شرکتها به رعایت محیط زیست و حقوق کارکنان و جامعه می باشند و عملاً قادر به بازداشتن این شرکتها از آسیب رسانی به محیط زیست نیستند. درچنین شرایطی محرکه‌ی اصلی در رعایت مسئولیتهای اجتماعی، وجدان این شرکتها و روحیات و تلقیات مدیران آنهاست. وضع قوانینی با پیش بینی جرائم سنگینی برای عدم رعایت مسئولیت‌ها اجتماعی، در بسیاری ازموارد، شرکتها را وادار به رعایت این مسئولیت‌ها می کند(آدامز،2002).
مزایای رعایت و گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی:
شرکتهایی که رعایت مسئولیتهای اجتماعی را در دستورکار و عمل خویش قرار می‌دهند، از منافع و مزایای گوناگونی برخوردار می‌شوند که البته لزوماً همه‌ی این منافع و مزایا را نمی‌توان با معیارهای مادی سنجید. برخی از این منافع به قرار زیراست:
1- جذب و نگهداری نیروی ارزشمند :
تحقیقات و بررسی‌ها نشان می دهد که 88 درصد شرکتهای انگلیسی بر این عقیده اند که رعایت مسئولیتهای اجتماعی‌یکی از عوامل مهم در جذب و حفظ نیروی انسانی است و عدم رعایت این مسئولیت‌ها تاثیرات نامطلوبی بر روحیه و نگرش کارکنان نسبت به بنگاه بر جای می گذارد (سیمز،2002).
2- تصمیمات بهتر و کاهش هزینه‌ها :
شرکتهایی که رعایت مسئولت‌های اجتماعی و محیطی خود را گزارش می کنند و بعبارت دیگر، ملزم به انعکاس توامان خبرهای خوب و بد هستند، ناگزیر به تقویت کنترل‌های داخلی واتخاذ تصمیمات عقلائی ترند که خود موجب کاهش هزینه‌ها و زمینه ساز بهبود مستمر است(آدامز ، 2002).
بهبود عملیات موجب کاهش ریسک و بهبود ایمنی محیط کار شده و زمینه‌های مساعد برای صرفه جویی در هزینه‌ها را فراهم می سازد(سیمز، 2002).
3- افزایش اعتبار شرکت:
با گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی،شرکتها خطرات تحریم مشتریان و سایرمراجع بیرونی را کاهش می دهند، درک درست از مسئولیتهای اجتماعی و رعایت آنها شرکت را از انتقاد مراجع داخلی و بیرونی مصون می سازد و بر اعتبار و وجهه شرکت می افزاید. بعلاوه از این طریق ارتباط با جامعه و سایرذینفع‌ها توسعه می‌یابد و برای شرکت‌یک نوع مزیت رقابتی ایجاد خواهد کرد (آدامز ،2002).
4- بهبود نتایج مالی:
سرمایه گذاری مبتنی بر رعایت مسئولیتهای اجتماعی مفهومی است که ضمن آن سرمایه گذاران به هنگام تصمیم‌گیری در سرمایه گذاری و‌یا خروج سرمایه از‌یک شرکت، ارزشهایی از دیدگاه شخصی و انتظارات جامعه از شرکت وکلاً معیارهای اخلاقی را در نظر می گیرند (آدامز و همکاران، 2005).
در سال 1984 در انگلستان موسسه اف پی نخستین، «صندوق سرمایه‌گذاری متکی بر معیارهای اخلاقی» را تأسیس نمود که در حال حاضر تعداد این صندوق‌ها به 55 صندوق رسیده است و بالغ بر 14 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری را در سال 2002 مدیریت کرده‌اند. تحقیق سال 2002 همبستگی مثبت بین ارزش‌های بنگاه، اخلاق سازمانی و رعایت مسئولیتهای اجتماعی را با نتایج مالی نشان می‌دهد(اسمیز،2002).
عوامل تاثیرگذار بر رعایت و گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی:
تحولاتی که رعایت مسئولیتهای اجتماعی توسط شرکتها را در کشورهای اروپایی افزایش داده و مسئولیت خواهی از شرکتها را توسعه داده است عبارت اند از: سیاستهای صندوق بازنشستگی، تدابیراتحادیه‌های صنفی وصنعتی، قوانین ناظر بر رعایت مسئولیتهای اجتماعی و جوایز وگواهینامه‌های رعایت مسئولیتهای اجتماعی. در ادامه به توضیح اجمالی برخی از این عوامل می پردازیم .
1- سیاستهای صندوق بازنشستگی:
صندوق‌های بازنشستگی در انگلستان، سیاست خود را برپایه «سرمایه گذاری مبتنی بر رعایت مسئولیتهای اجتماعی» قرارداده اند و این سیاست را در هیئت مدیره و مجامع شرکتها اعمال می کنند. ازجمله تمهیداتی که نمایندگان صندوق‌های بازنشستگی در هیئت مدیره‌های مجامع دنبال می کنند عبارت از پیگیری و حصول اطمینان از گزارشگری رعایت مسئولیتهای اجتماعی و برحذر داشتن شرکتها از اقدامات مغایر موازین اخلاقی و رعایت حقوق جامعه است. عدم رعایت این موازین و مسئولیت‌ها موجب خروج سرمایه ازشرکتها می گردد(آدامز و همکاران،2005)
2- تدابیر اتحادیه‌های صنفی و صنعتی:
اتحادیه‌های صنفی وصنعتی می توانند مشترکاً به تعریف و تعیین استانداردهای ایمنی، بهداشتی و مسئولیتهای زیست محیطی بپردازند. تبادل تجارب درجهت بهبود این ضوابط و استانداردها و همچنین آموزش‌های لازم برای رعایت مسئولیتهای اجتماعی و حفظ ایمنی محیط کار و امثالهم میتواند ازجمله تدابیرو اقدامات مشترک درسطح صنعت باشد.
3- گواهینامه و جایزه:
دو نهاد بین‌المللی موسوم به «گزارشگری پیشرو جهانی» و «انستیتوی مسئولیت سنجی اخلاقی و اجتماعی» حدود 12سال قبل تاسیس‌یافته اند و رهنمودها و استانداردهای جدیدی برای گزارشگری پایداری شرکتها ابداع کرده‌اند که براساس ارزیابی و حسابرسی کیفیت این گزارشگری،گواهینامه و جوایزی را به شرکتها اعطا می کنند.
4- قانون و مقررات:
بنابر تحقیق مؤسسه کی پی ام جی درسال 1999،کشورهای دانمارک، هلند، نروژ و سوئد در تدوین و اعمال قوانینی پیشگام هستند که شرکتها را ملزم به گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی می کنند. بورس اوراق بهادار درآمریکا، قانون شرکتها در انگلیس و بورس اوراق بهادارکانادا مقرراتی را برای گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی تدوین کرده اند. اتحادیه اروپا طی سندی با عنوان «بیانیه سبزاتحادیه اروپا» درسال 2001 رهنمودها و ضوابط گزارشگری مسئولیتهای اجتماعی توسط شرکتها را مطرح کرده است .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 10 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله ضرورت‌ها، مزایا ، موانع و عوامل تأثیرگذار بر گزارشگری مسئولیت
