تاریخ راهنمایی و مشاوره را با توجه به تغییرات حاصل و مراحل اجرایی می توان به سه بخش تقسیم کرد:
بخش اول: برنامه ریزی و تمهید مقدمات
بخش دوم: تشکیل و گسترش برنامه راهنمایی تا انقلاب اسلامی
بخش سوم: برنامه راهنمایی و مشاوره بعد از انقلاب اسلامی
بخش اول از سال 1332 تا 1350 یعنی 18 سال را شامل می شود که اقدامات برنامه راهنمایی فراز و نشیب های زیادی را طی کرده است ، گاه با تمام امکانات کار شروع شده و گاه به حال تعطیل درآمده است.
بخش دوم که از سال 1350 تا 1375 را در بر می گیرد برنامه راهنمایی در دوره راهنمایی تحصیلی اجرا شده است. در این مدت اقدامات گسترده و همه جانبه برای تربیت مشاور ، معرفی برنامه و اجرای آن انجام گرفت و طرح های تعمیم برنامه در کلیه مقاطع تحصیلی تهیه شد که به علت مصادف شدن با انقلاب اسلامی اجرای آنها متوقف گردید.
بخش سوم از سال 1357 تا 1359 در مورد فراز و نشیب های زیادی در برنامه راهنمایی به وجود آمد. بدین ترتیب که از سال 1357 تا 1359 در مورد در مورد توقف یا ادامه برنامه با توجه به دگرگونی ارزش ها و برنامه های آموزشی و فرهنگی مطالعاتی انجام گرفت تا بالاخره در سال 1359 برنامه تعطیل شد. از سال 1357 تا 1359 نیز تغییراتی در اجرا و سازمان مراکز مشاوره انجام گرفت و از جمله مشاوران نیمی از وقت موظف خود را تدریس و نیمی از آن را به انجام خدمات مشاوره اشتغال داشتند. یعنی برنامه به صورت معلم – مشاور تغییر سازمان داد تا بالاخره در خرداد 59 به تعطیلی انجامید.
راهنمایی و مشاوره به صورت نصیحت کردن ، پند و اندرز ، امر به معروف و نهی از منکر و اظهار نظر در زمینه های مختلف اعم از ازدواج و یا تصمیم گیری های مختلف در زندگی از سوی بزرگان خانواده ، ریش سفیدان ، روحانیان و سایر افراد مورد وثوق از دیر باز وجود داشته است ولی گام های اولیه راهنمایی به صورت علمی از سال 1332 در ایران پایه گذاری شده است. از سال 1332 تا 1337 اقداماتی که انجام گرفته در زمینه تهیه و اجرای آزمون و در نهایت راهنمایی حرفه ای بوده است.
امور راهنمایی و مشاوره
راهنمایی و مشاوره ابعاد مختلفی دارد و ایجاب می کند از جنبه های متفاوت مورد مطالعه قرار گیرد. در این فصل مطالب زیر مورد بحث قرار خواهد گرفت:
- تربیت مشاور راهنمایی
- وظایف مشاوران
- مراکز مشاوره و راهنمایی
- راهنمایی دانش آموزان در عبور از تقاطع تحصیلی
- فرم های ارزشیابی از کار مشاوران
اقدامات کمیته هماهنگی برنامه های مشاوره و راهنمایی در جهت ارتقای کیفیت تربیت مشاور راهنمایی
اقداماتی که در جهت ارتقای کیفیت تربیت مشاور راهنمایی وسیله کمیته هماهنگی برنامه های مشاوره و راهنمایی انجام گرفته به شرح زیر است:
1. تهیه فهرست عناوین 30 واحد درس گرایش مشاوره و راهنمایی
2. تهیه فهرست عناوین دروسی که گذراندن آنها برای مشاور راهنمایی ضروری است.
3. تهیه و تنظیم برنامه تفصیلی کارورزان دانشجویان رشته های مشاوره و راهنمایی ، روان شناسی و علوم تربیتی با گرایش مشاوره و راهنمایی
4. بررسی روش های مطالعه درباره دانشجویان رشته های مشاوره مشاوره و راهنمایی ، علوم تربیتی و روان شناسی با گرایش مشاوره و راهنمایی و چگونگی اظهار نظر درباره صلاحیت آنان در اشتغال به سمت مشاور راهنمایی
5. همکاری در تعیین ضوابط انتصاب به سمت مشاور راهنمایی با وزارت آموزش و پرورش اینک هر یک از اقدامات مذکور اجمالاً مورد بحث قرار می گیرد.
مشاور راهنمایی کیست؟
مشاور یکی از کارکنان مدرسه است که حداقل دارای درجه درجه لیسانس بوده و با مسائل تعلیم و تربیت ، روان شناسی و فنون مشاوره و راهنمایی آشنا می باشد. او کسی است که با دارا بودن تخصص و تجربه لازم می تواند شما را با همکاری کارکنان مدرسه در رفع مشکلات فرزندتان یاری دهد. مشاور از خصوصیات حرفه ای خاص نظیر رازداری ، علاقه مند کمک به دیگران ، صمیمیت و مهربانی برخوردار و آماده است همیشه شما و فرزندانتان را جهت کمک در حل مشکل بپذیرد.
بنابراین لازم است در برخورد با هرگونه مشکلی اعم از مسائل تحصیلی ، طرح ریزی های شغلی و یا مشکلات مربوط به رفتار فرزند خود با مشاور مدرسه تماس بگبربد.
اساسنامه مراکز مشاوره و راهنمایی
الف- هدف:
1. انجام امور مشاوره و راهنمایی مدارس از طریق مشاوران راهنمایی
2. انجام تحقیقات لازم در زمینه شناخت دانش آموزان و مسائل و امور مربوط به مشاوره و راهنمایی
3. انجام خدمات تخصصی جهت دانش آموزانی که دارای مسائل و مشکلات خاص بوده و از مدارس به مرکز مشاوره و راهنمایی ارجاع می گردند.
ب- وظایف:
1. انجام تحقیقات ضروری و بررسی امکانات تحصیلی و شغلی در سطح منطقه ا همکاری مشاوران و تماس مداوم با سازمان هایی که در این امر نقشی دارند.
2. فراهم کردن وسایل و ابزار کار مشاوره و راهنمایی و کوشش در پیشرفت برنامه های مشاوره و راهنمایی
3. استفاده از رسانه های گروهی به منظور آشنایی معلمان ، معاونان ، کارکنان اداری و مدیران مدارس و همچنین اولیای دانش آموزان با امور مشاوره و راهنمایی .
4. ایجاد ارتباط دائم با سازمان های دولتی و بخش خصوصی و موسسات خیریه به نحوی که بتوانند ر رفع نارسایی های مادی و معنوی به دانش آموزان مدارس راهنمایی کمک نمایند.
5. پاسخگویی به مسائل مطروحه در شوراهای راهنمایی مدارس.
6. انجام خدمات تخصصی پزشکی ، روان پزشکی ، روان درمانی و اجتماعی به دانش آموزان از طریق تیم متخصص مرکز و یا معرفی به مراجع ذیصلاح
7. ایجاد هماهنگی در امور مشاوره و راهنمایی از طریق تشکیل جلسات لازم با شرکت مشاوران و یا نمایندگان آنان و کارشناس و یا رئیس اداره راهنمایی تحصیلی منطقه .
8. سعی در پیشرفت امور آموزش و پرورش مدارس راهنمایی تحصیلی.
9. مراجعه افراد گروه متخصص مرکز به مدارس در مواقع ضروری جهت انجام خدمات لازم و یا راهنمایی کارکنان مدرسه.
وظایف هسته های مشاوره تربیتی
هسته مشاوره تربیتی وظایف مختلفی به عهده دارند که ذیلاً به ذکر اهم آنها مبادرت می شود.
1. شناسایی دانش آموزانی که دارای مشکلات روانی و تربیتی می باشند که از طریق امور تربیتی مناطق و مربیان امور تربیتی به آنها ارجاع می گردد.
2. تشخیص اولیه مشکلات روانی و تربیتی دانش آموزان دشوار و استفاده از وسایل تشخیص نظیر مصاحبه ، مشاوره ، پرسش نامه ، اجرای تست ها و ...
3. ارائه خدمات اولیه در خصوص رفع مشکلات روانی و تربیتی دانش آموزان مورد نظر.
4. ارجاع موارد به مراجع ذیصلاح در مسائل روانی و تربیتی از طریق:
الف- ارتباط مستمر و فعال با روان پزشکان و روام شناسان نتعهد و متخصص در خصوص مسائل و مشکلات روانی.
ب- ارتباط مستمر و فعال با کمیته امداد امام ، سازمان بهزیستی یا سایر نهادهای خدماتی در استان مربوطه جهت رفع مشکلات اقتصادی
ج- ارتباط مستمر در امر درمان و رفع مشکلات دانش آموزان
5. پی گیری و نظارت مستمر در امر درمان و رفع مشکلات دانش آموزان.
6. تشکیل پرونده های روانی و تربیتی مطابق موازین علمی که به نحو محرمانه ای تنظیم می گردد.
7. پاشخگویی به مکاتبات در خصوص مسائل و مشکلات روانی و تربیتی
مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی دانش آموزان
این مراکز به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش و تایید سازمان امور اداری و استخدامی کشور دایر شده است.
در طرح تشکیلات این مرکز موارد زیر مورد بحث قرار گرفته است:
- تعریف مرکز
- اهداف
- وظایف
- تشکیلات
- وظایف کارکنان مرکز
- ساعات کار مرکز و نحوه پرداخت حق الزحمه به کارکنان
نظریه اهمیت و نقش این مرکز، موارد یاد شده رابه اختصار مورد بحث قرار می دهیم.
تعریف مرکز
مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی ، مکانی است برای ارائه خدمات مشاوره و روان شناختی به دانش آموزان جهت شناخت ، هدایت ، شکل گیری و شخصیت و حل مشکلات آنان در دوره های مختلف تحصیلی.
اهداف
1. کمک به رشد همه جانبه دانش آموزان در زمینه های تحصیلی ، شغلی و سازشی
2. شناسایی مشکلات و ناهنجاری های حاد و شدید رفتاری دانش آموزان
3. ارائه راه حل هایی برای پیش گیری از توسعه و شیوع مشکلات رفتاری ، سازشی ، تحصیلی در سطح گسترده در مدارس با توجه به علل ایجاد کننده آنها .
اهم وظایف
1. ارائه خدمات روان شناختی و مشاوره ای به دانش آموزان در زمینه شناخت خود در ابعاد شخصیتی ، استعدادها و توانایی ها
2. معرفی عوامل بازدارنده رشد و شکوفایی استعداد ، شخصیت و پیشرفت تحصیلی
3. ارائه راه حل هایی برای پیش گیری از مشکلات رایج در مدارس.
4. اجرای آزمون های مختلف
5. انجام تحقیقات مورد نیاز و استفاده از نتایج تحقیقات انجام شده.
تشکیلات
در مرکز هر استان یا شهرستان های تابعه ، طبق ضوابطی مرکز مشاوره تاسیس می شود. مرکز مشاوره و روان شناختی دارای سه درجه است:
درجه بندی بر اساس تعداد دانش آموزان هر حوزه خواهد بود. مراکز مشاوره در تهران و سایر نقاط کشور زیر نظر معاونت پرورشی دایر می شوند و فعالیت می کنند.
کارشناس مسئول مشاوره استان بر برنامه ها و فعالیت های مرکز نظارت دارد.
- کارکنان مرکز بر اساس طرح مصوب و به تناسب تعداد دانش آموزان تعیین شده است.
1. مدیر اجرایی
2. رئیس
3. مسئول پذیرش و متصدی امور دفتری
4. مشاور (چهار نفر)
5. روان سنج و روان شناس (چهار نفر)
6. مدد کار (دو نفر)
7. محقق (نفر)
شرایط رئیس مرکز بارت است از:
- دارا بودن مدرک کارشناسی ارشد روان شناسی یا مشاوره یا علوم تربیتی با دو سال سابقه کار
- دارا بودن مدرک کارشناسی یا مشاوره یا علوم تربیتی با حداقل پنج سال سابقه کار در زمینه مربوط
- رسمی بودن از نظر خدمت
مراکز مشاوره خانواده
این مراکز نیز به موجب اساسنامه مصوب در استان ها و بعضی از مناطق آموزشی کشور دایر شده است.
هدف اساسی از تشکیل این مراکز ، کمک به کاهش مشکلات خانواده ها در زمینه های مختلف از جمله مشکلات تحصیلی فرزندان است.
براساس گزارش انجمن اولیا و مربیان کشور ، تعداد صد مرکز مشاوره خانواده ها دایر می باشد.
عوامل موثر در راهنمایی تحصیلی
تعداد قابل توجهی از مشاوران این مدارس متوسطه در سمت مشاور فعالیت دارند.
عوامل زیادی در راهنمایی تحصیلی دخالت دارند که مهم ترین آن عبارتنذ از :
1. استعداد و توانایی
2. رغبت
3. شخصیت
4. عوامل محیطی
یکی از عواملی که باید به عنوان عامل تعیین کننده در راهنمایی تحصیلی مورد توجه قرار گیرد ، استعداد و توانایی است. استعداد نمایانگر قدرت بالقوه ، و توانایی آمادگی بالفعل است. عامل دیگر رغبت است که نشانگر تمایل دانش آموز در نوع و وضعیت اهداف تحصیلی است. در مورد عامل شخصیت باید گفت که چون رشته تحصیلی جهت دهنده برای گزینش شغلی است و خصوصیات شخصی در اشتغال از اهمیت زیادی برخوردار است ، لذا در انتخاب رشته تحصیلی خصوصیات شخصیتی نیز باید در نظر گرفته شود و بالاخره در راهنمایی تحصیلی کلیه عوامل محیطی دانش آموز نظیر خانواده – وضعیت اقتصادی و اجتماعی و وسایل ارتباط جمعی موثرند که چون میزان تاثیر و جهات مختلف این عوامل نیاز به بحث بیشتری دارد ، در فصول آینده هر یک از آنها به طور مستقل مورد بحث قرار خواهد گرفت.
حالات مختلف مرتبط با عوامل موثر در راهنمایی تحصیلی
از عوامل چهارگانه موثر در راهنمایی تحصیلی ، بیشترین مشکلی که وجود دارد مربوط به استعداد و توانایی و رغبت است. در مورد مشکلات مربوط به شخصیت و عوامل محیطی ، مشاور به سهولت می تواند هماهنگی لازم ایجاد کند و مراجع را برای پذیرش واقعیت آماده سازد. در مورد استعداد و رغبت سه حالت وجود دارد:
1. استعداد و رغبت دانش آموز هماهنگ است.
2. هدف های تحصیلی مورد علاقه دانش آموز بالاتر از ظرفیت هوشی اوست.
3. هدف های تحصیلی دانش آموز پایین تر از ظرفیت هوشی اوست.
در حالت اول ، مشکلی وجود ندارد. در حالت سوم نیز مشاور به سرعت می تواند با ارائه واقعیت توقع دانش آموز را بالا ببرد و با ظرفیت ذهنی او هماهنگ سازد. آنچه از نظر مشاور مشکل جدی است و می تواند وقت زیادی از او اشغال کند ، انتخاب هدف های جاه طلبانه توسط مراجع است که مواجه کردن او با واقعیت و پایین آوردن سطح علاقه و رغبت او در حد ظرفیت هوشی او ممکن است.
و در نهایت به ناسازگاری های شخصیتی و گاه به انزوا و در مواردی حتی به خودکشی منتهی می شود. در مورد مراجعان مذکور مشاور باید سعی کند سطح تمایلات وعلایق آنان را با استفاده و توانایی آنها هماهنگ ستزد ، یا به عبارت دیگر سطح علایق دانش آموزانی با ادعاهای جاه طلبانه را تنطل دهد و آنان را به قبول واقعیت متقاعد سازد.
پیشرفت تحصیلی و هوش
دانش آموزان از نظر پیشرفت تحصیلی و ارتباط آن با هوش به چهار گروه تقسیم می شوند:
1. دانش آموزانی که کمتر از استعداد خود کار می کنند.
2. دانش آموزان پر توقع که هدف هایی بالاتر از قدرت ذهنی خود انتخاب می کنند
3. دانش آموزان با ظرفیت ذهنی بالا که هدف های پایین بر می گزینند
4. دانش آموزانی که در حد ظرفیت ذهنی خود تلاش می کنند
در مورد گروه 4 مشکلی وجود ندارد و هدف اصلی در مشاوره آن است که سه گروه اول را به این گروه نزدیک سازد. بدین منظور وضعیت هر یک از گروههای فوق و خدماتی را که مشاور باید به آنان ارائه کند ، مورد بحث قرار می دهیم.
1- دانش آموزانی که کمتر از استعداد خودکار می کنند.
2- دانش اموزان پرتوقع
3- دانش آموزان کم توقع
4- دانش آموزان نابغه نما
رغبت و استعداد
به طوری که در فصول قبل گفته شد در انتخاب رشته تحصیلی رغبت و استعداد نسبت به یکدیگر سه حالت دارند:
1. استعداد در سطح پایین و رغبت در سطح بالاست.
2. استعداد در سطح بالا و رغبت در سطح پایین تر قرار دارد.
3. رغبت و استعداد هماهنگ است.
حالت اول موردی است که ظرفیت هوشی کم است و مراجع هدف های جاه طلبانه دارد.
حالت دوم عکس این حالت است ؛ مراجع ظرفیتی هوشی بالایی دارد ، ولی به هدفهای کوتاه مدت و سطح پایینی بسنده کرده است.
زمانی که بین رغبت و استعداد ناهماهنگی وجود دارد ، تعیین کننده ، ظرفیت هوشی و استعداد است و کار مشاور تفهیم و شناساندن و پذیرش وضعیت هوشی دانش آموز به خودش و اولیای اوست
ارزیابی و حوزه رغبت
1- رغبت های ابراز شده
2- رغبت های آزمون شده
3- و بالاخره رغبت های فهرست شده
مشاوره در مورد دانش آموزانی که پیشرفت تحصیلی ندارند
مشاور در مورد دانش آموزانی که پیشرفت تحصیلی ندارند ، باید علت یا علل را بررسی کند. در مورد علل عدم پیشرفت تحصیلی می توان موارد زیر را پیش بینی کرد:
1- ضعف پایه تحصیلی: دانش آموز باهوشی ممکن است در دوره ابتدایی یا راهنمایی تحصیلی درس نخوانده و با نمرات کم یا ارفاق های بیجا قبول قبول شده باشد و در نتیجه درست خواندن یا نوشتن فارسی و یا مفاهیم ریاضی ابتدایی و زبان خارجی را به خوبی فرا نگرفته باشد. اینک که او به مقطع دبیرستان رسیده است به علت ضعف پایه ، در ریاضی و زبان و سایر دروسی که متکی بر پایه است ، مشکل دارد.
در مورد چنین دانش آموزی مشاور باید برای فراگیری دروس پایه از نقطه ای مه ضعف دارد ، برنامه ریزی کند و با کمک خانواده از طریق کلاس های خصوصی یا معلمان واجد شرایط سردخانه ضعف پایه او را جبران کند. فشار آوردن و وادار کردن دانش آموز به زحمات شبانه روزی در سطح بالای تحصیلی بدون توجه به پایه بی فایده است. آماده کردن دانش آموز و اولیای وی برای چنین برنامه ای نیاز به جلسات مشاوره دارد که متولی آن مشاور راهنمایی است.
2- دانش آوزانی که علت عدن پیشرفت تحصیلی آنان پایین بودن بهره هوشی است: در مورد چنین دانش آموزانی اولاً مشاور با اجرای آزمون و سایر فنون مشاوره باید از پایین بودن بهره هوشی آنان مطمئن شود. ثانیا این واقعیت را به پدر و مادر و دانش آموز و معلم تفهیم کند. سپس برنامه های آموزشی دانش آموز را بر اساس میزان ظرفیت هوشی او تنظیم و این برنامه را با معلم و پدر و مادر هماهنگ کند تا آنان توقع پیشرفت او را در حد توان هوشی او تعدیل کنند. قبولاندن هوش پایین به شاگرد و اولیای او احتمالاً چندین جلسه مشاوره را در بر می گیرد که مشاور باید در این مورد اقدام کند و پیگیری لازم را به عمل آورد.
3- دانش آموزانی که به علت کمبود یا نبود انگیزه تحصیلی درس نمی خوانند: دانش آموزانی وجود دارند که از نظر هوشی ظرفیت لازم را دارند و ضعف پایه تحصیلی نیز ندارند، ولی برای درس خواندن موقتا یا همیشه تنبلی می کنند و پدر و مادر ، آنان را با اعمال فشار به درس خواندن وادار می کنند. در مورد این گونه دانش آموزان مشاور باید علت تنبلی را جستجو و برای درس خواندن دانش آموز انگیزه ایجاد کند. تشویق کردن به انحای مختلف ، ایجاد زمینه های موفقیت برای دانش آموز ، او را به هنگام موفقیت تایید کردن ، استفاده از رقابت های سازنده و در مجموع بکار بردن اگیزه های طبیعی و در پاره ای موارد انگیزه های مصنوعی با رعایت میانه روی می تواند کارساز باشد.
لازم به یادآوری است که رشوه دادن به دانش آموز در تعلیم و تربیت ، نظیر پدرانی که در ازای نمره با فرزندانشان قرار داد می بندند و برای آنان جایزه هدف می شود.
زیان های تربیتی و تحصیلی به دنبال دارد و به هیچ وجه نباید مورد عمل مواقع شود باید در نظر داشت که تعلیم و تربیت تعدیل بین افراط و تفریط است.
مشاوره با معلمان:
معلمان و پدران و مادرانی وجود دارند که در تعلیم و تربیت کودکان اصول علمی را رعایت نمی کنند. این گونه معلمان و پدران و مادران به انحنای مختلف برای کودکان مشکلاتی اینجاد می کنند که به مواردی از آنها اشاره می شود.:
- معلمانی که تفاوت های فردی را در نظر نمی گیرند، تمام دانش آموزان را به یک چشم می نگرند و از همه توفیق مساوی دارند و حال آنکه ظرفیت هوشی و استعداد و خصوصیات دانش آموزان متفاوت است.
- معلمانی که تکالیف حجیم ئ تکراری به دانش آموزان می دهند که گاه دیده شده است این گونه دانش آموزان پدر و مادر و خواهر و برادر را برای انجام تکالیف خود به کار گرفته اند.
- درس دادن و درس پس گرفتن بر اساس حافظه بدون توجه به مفاهیم، که در نتیجه شاگرد طوطی وار یاد می گیرد و به سرعت فراموش می کند و جز خستگی حافظه چیزی نصیبش نمی شود.
- خشونت و تنبیهات غیر عادلانه که دیده شده است بچه هایی در اثر تنبیه بدنی ناقص و یا از مدرسه فراری شده اند.
- حالاتی مشابه موارد فوق در پدران و مادران نیز دیده شده است. بعضی از پدران و مادران تنبیه بدنی را برای کودک مفید می دانند و چنین اظهار می دارند که هر چه کودک بیشتر کتک بخورد، بهتر تربیت می شود.
- بعضی از پدران و مادران در مقابل تحصیل فرزندان خود بی تفاوتند و نمی دانند در چه کلاسی درس می خوانند و وظیفه خود را در ثبت نام فرزند در مدرسه تمام شده می دانند و بقیه کار را به عهده مدرسه می گذارند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 24 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله تاریخ راهنمایی و مشاوره ایران
