دانلود مقاله مسائل کار و انرژی

اختصاصی از فی توو دانلود مقاله مسائل کار و انرژی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

مسئله ها
1. کارگری برای هل دادن صندوقی به جرم 52kg ، نیرویی برابر با 190N در جهت زیر سطح افقی بر آن وارد می کند. صندوق به اندازه 3.3m جابجا می شود. (الف) کارگر، (ب) نیروی گرانش، و (ج) نیروی عمودی وارد بر صندوق از زمین، هر یک چقدر کار روی صندوق انجام می دهند؟
حل: دیاگرام مسأله به صورت زیر است.

(الف)
(ب) زیرا نیروی وزن بر جابجایی عمود است.

(ج) ، چون نیروی قائم بر جابجایی عمود است.
2. جسمی به جرم 106kg با سرعت 51.3 m/s روی خطی راست حرکت می کند. (الف) این جسم را با شتاب کند کننده متوقف می کنیم. چه نیرویی لازم است، جسم طی چه مسافتی متوقف می شود، و این نیرو چقدر کار انجام می دهد؟ (ب) اگر شتاب کند کننده باشد، جواب این پرسشها چه می شود؟
حل:
3. کارگری صندوقی به جرم 25kg را روی سطح شیبداری با زاویه شیب به بالا هل می دهد؛ این کارگر نیرویی برای با 120N ، موازی با سطح شیبدار، به صندوق وارد می کند. صندوق 3.6m جابجا می شود. (الف) کارگر، (ب) نیروی گرانش، و (ج) نیروی عمود بر سطح شیبدار، هر یک چقدر کار انجام می دهند؟

(الف)
(ب)

(ج) ، زیرا نیرو بر جابجایی عمود است.
4. با استفاده از میدان الکتریکی می شود از فلزات الکترون خارج کرد. برای اینکه یک الکترون از تنگستن جدا کنیم، میدان الکتریکی باید 4.5eV کار انجام بدهد. فرض کنید که میدان الکتریکی در طی مسافت 3.4nm اثر می کند. حداقل نیرویی که میدان باید بر الکترون وارد کند تا الکترون از فلز کنده شود، چقدر است؟
حل: از رابطه W=Fd داریم:

5. با استفاده از یک طناب، جسمی به جرم M را با شتاب ثابت رو به پایین g/4 ، به اندازه مسافت d در امتداد قائم پایین می آوریم. (الف) طناب چقدر کار روی جسم انجام می دهد؟ (ب) نیروی گرانش چقدر کار انجام می دهد؟

حل: دیاگرام مسأله به صورت زیر است.
(الف) بنابر قانون دوم نیوتن به ازای داریم لذا بنابراین:

(ب)
6. کارگری جسمی به وزن را روی سطح افقی تا مسافت (یعنی ) منتقل می کند. جسم با سرعت ثابت حرکت می کند و نیروی کارگر در جهت زیر سطح افقی به جسم وارد می شود. ضریب اصطکام جنبشی 21/0است. کارگر چقدر کار روی جسم انجام می دهد؟
حل: دیاگرام مسأله به صورت زیر است.

لذا داریم ولی

بنابراین:

که می دهد:

بنابراین:

7. الواری به جرم را به اندازه با سرعت ثابت، روی سطح شیبداری با زاویه به طرف بالا هل می دهیم. برای این کار، یک نیروی ثابت افقی به الوار وارد می کنیم. ضریب اصطکاک جنبشی بین الوار و سطح شیبدار 19/0 است. (الف) کار نیروی اعمال شده و (ب) کار نیروی گرانشی را حساب کنید.
حل: دیاگرام مسأله به صورت زیر است.

بنابر قانون دوم نیوتن (چون سرعت ثابت است شتاب نداریم a=0) داریم:

چون لذا
لذا

که می دهد و بنابراین در راستای سطح شیبدار داریم:


(ب)


8. قطعه یخی به جرم kg 2/47 روی سطح شیبداری به طول و ارتفاع m 902/0 به طرف پایین می لغزد. کارگری به این قطعه یخ در راستای موازی سطح شیبدار طوری به طرف بالا نیرو وارد می کند که یخ با سرعت ثابت پایین بیاید. ضریب اصطکاک جنبشی میان یخ و سطح شیبدار 110/0 است. (الف) نیرویی را که کارگر وارد می کند و (ب) کاری را که کارگر روی قطعه یخ انجام می دهد، و (ج) کاری را که گرانش روی قطعه یخ انجام می دهد پیدا کنید.
حل: دیاگرام مسأله به صورت زیر است.

چون سرعت ثابت است پس (a =0) بنابر قانون دوم نیوتون داریم:

ولی لذا


زیرا
(ب)

(ج)

9. شکل زیر آرایه ای از قرقره ها را نشان می دهد که به کمک آن کشیدن بار سنگین L به طرف بالا آسانتر می شود. فرض کنید اصطکاک در همه جای سیستم ناچیز است، و وزن کل دو قرقره ای را که بار به آنها وصل است lb 0/20 بگیرید. می خواهید باری به وزن lb 840 را ft 0/12 بالا ببریم. (الف) حداقل نیروی F لازم برای این کار چقدر است؟ (ب) چقدر کار باید در برابر گرانش انجام داد تا بار تا این ارتفاع بالا برود؟ (ج) نقطه اثر نیروی اعمال شده را به چه مسافتی باید حرکت داد تا بار ft 0/12 بالا برود؟ (د) نیروی F چقدر کار باید انجام بدهد تا بار به اندازه مورد نظر بالا برود؟

حل: (الف) lb 215 ، (ب) (ج) ، (د)
10. جسمی به جرم kg 0/5 روی خط راستی بر سطح افقی بدون اصطکاکی حرکت می کند. طی حرکت نیرویی وابسته به مکان بر آن وارد می شود، که به صورت شکل زیر است. این نیرو، طی تغییر مکان ذره از مبدأ تا چقدر کار انجام می دهد؟

حل: مساحت زیر منحنی نیرو – جابجایی = کار انجام شده،

11. جسمی به جرم kg 10 در راستای محور x حرکت می کند. تابع شتاب جسم بر حسب مکان، به صورت شکل زیر است. کار خالص انجام شده روی ذره، طی حرکت آن از x =0 تا چقدر است؟

حل: چون لذا


12. ثابت نیروی فنری است. (الف) چقدر کار لازم است تا فنر، از حالت آزاد، به اندازه mm 60/7 کشیده شود؟ (ب) چقدر کار لازم است تا فنر را، از این حالت، mm 60/7 دیگر بکشیم؟
حل: (الف)


(ب) در اینجا لذا

13. نیروی وارد بر جسمی، است. کار انجام شده طی حرکت جسم از x =0 تا را (الف) با رسم منحنی F (x) و حساب کردن مساحت زیر منحنی و (ب) با محاسبة تحلیلی انتگرال به دست بیاورید.
حل: (الف) با توجه به جدول زیر داریم:
0

0

(ب)


14. (الف) کار انجام شده توسط نیروی شکل زیر را، طی تغییر مکان ذره از تا تخمین بزنید. بازه ها را کوچکتر کنید و ببینید که تا چه حد می توانید به جواب دقیق J6 نزدیک شوید. (ب) معادله تحلیلی این منحنی، است که در آن . کار را با انتگرال گیری به دست بیاورید.
حل: (الف) مساحت هر مستطیل 5/0 است و زیر منحنی درباره [3 و1] در حدود 12 مستطیل که معادل j6 است.

(ب)


15. شکل زیر فنری را نشان می دهد که یک شاخص به انتهای آن متصل است، مجاور فنر، خط کشی که بر حسب میلی متر مدرج شده، آویزان است. مطابق شکل. سه وزنة متفاوت را به نوبت از فنر می آویزیم. (الف) اگر هیچ وزنه ای به فنر آویزان نباشد، شاخص چه عددی را نشان می دهد؟
(ب) وزن W چقدر است؟

حل: چون
لذا با توجه به دو شکل اول (از سمت چپ) داریم:

(ب) وقتی را در یکی از معادله های فوق قرار دهیم و لذا برای شکل سوم داریم.

16. با انتگرال گیری در امتداد قوس، نشان بدهید که کار گرانش، در مثال 4 برابر با –mgh است.
حل:
17. جسمی به جرم kg 675/0 روی میز بدون اصطکاکی قرار دارد و به ریسمانی متصل است که از سوراخی در میز می گذرد؛ جسم با سرعت ثابت روی دایره ای افقی به مرکز این سوراخ حرکت می کند.(الف) اگر شعاع دایره m 500/0 و سرعت m/s0/10 باشد، کشش ریسمان چقدر است؟ (ب) مشاهده می شود که اگر m 200/0 دیگر از ریسمان را به درون سوراخ بکشیم، و در نتیجه شعاع دایره را به m 300/0 برسانیم، کشش ریسمان 63/4 برابر می شود. کل کاری که ریسمان، طی این کاهش شعاع، روی جسم گردان انجام می دهد چقدر است؟
حل: (الف) N 135 ، (ب) J 0/60 .
18. انرژی جنبشی هر یک از این اجسام را در سرعتهای مشخص شده حساب کنید. (الف) یک بازیکن فوتبال به جرم kg110 و با سرعت m/s 1/8 ؛ (ب) گلوله ای به جرم g 2/4 و با سرعت m/s 950 ؛ ناو هواپیما بر نیمیتس به جرم 61400 تن و با سرعت 0/32 گره.
حل:
19. یک الکترون رسانش در مس، در دمای نزدیک به صفر مطلق، eV 2/4 انرژی جنبشی دارد. سرعت آن چقدر است؟
حل: از رابطه داریم:


20. پروتونی در یک شتاب دهنده خطی شتاب می گیرد، در هر مرحله دستگاه، پروتون در جهت حرکتش شتاب می گیرد. اگر پروتون با سرعت اولیه به یکی از این مراحل، که طول آن cm50/3 است وارد شود (الف) سرعت پروتون در پایان این مرحله و (ب) مقدار انرژی جنبشی ای که در اثر این شتاب به انرژی قبلی اش افزوده می شود. چقدر است؟ جرم پروتون است. انرژی را بر حسب الکترون ولت بیان کنید.
حل: (الف)



(ب)

21. نیرویی بر ذره ای، که روی خط راست حرکت می کند، وارد می شود. نمودار سرعت- زمان ذره در شکل زیر نشان داده شده است. علامت (مثبت یا منفی) کاری را که نیرو، در هر یک از بازه های AB ، BC ، CD و DE روی ذره انجام می دهد پیدا کنید.

حل: در فاصله AB ، جسم با شتاب ثابتی حرکت می نماید و چون شتاب جسم در جهت سرعت است، لذا نیرویی وارد بر جسم و جابجایی جسم هم جهت اند، بنابراین کار انجام شده توسط نیروی مورد نظر در فاصله AB مثبت است. در مسیر BC جسم سرعت ثابت دارد، پس شتاب صفر بوده و لذا نیرو و کار هم برابر صفر می باشد. در مسیر CD با گذشت زمان، سرعت جسم با شتاب ثابتی کم می شود، لذا جهت شان مخالف هم است، که می دهد نیروی وارد بر جسم و جابجایی هم جهت های مخالفی دارند و لذا کار انجام شده منفی می باشد. در مسیر DF ، با گذشت زمان، سرعت جسم با شتاب ثابتی زیاد می شود، لذا هم جهت اند و در نتیجه جابجایی و نیرو هم، هم جهت اند، پس کار انجام شده مثبت می باشد.
22. برای سفر به ماه، یک موشک ساترن V به جرم که حامل یک فضاپیمای آپولو است، باید به سرعت گریز (یعنی ) در نزدیکی سطح زمین برسد. سوخت موشک باید حاوی چقدر انرژی باشد؟ آیا عملاً سیستم به همین مقدار انرژی نیاز دارد یا کمتر یا بیشتر؟ چرا؟
حل:

23. اتومبیلی به وزن lb2800 را در نظر بگیرید. این اتومبیل از چه ارتفاعی باید سقوط کند تا انرژی جنبشی آن برابر با همین انرژی در زمانی باشد که با سرعت mi/h55 حرکت می کند؟ آیا جواب به وزن اتومبیل بستگی دارد؟
حل: ft100 ، خیر. توجه کنید که کار انجام شده توسط نیروی گرانشی زمین روی اتومبیل، در سقوط برابر است با W=mgh و چون از قضیه کار – انرژی داریم زیرا ، پس لذا .
24. اتومبیلی به جرم kg 1100 ، با سرعت km/h 46 در جاده ای افقی حرکت می کند. راننده طوری ترمز می کند که اتومبیل kJ 51 انرژی جنبشی از دست می دهد. (الف) سرعت اتومبیل در این حالت چقدر است؟ (ب) ترمز باید چقدر دیگر از انرژی جنبشی اتومبیل را بگیرد تا اتومبیل کاملاً متوقف شود؟
حل: از رابطه داریم لذا (ب) از رابطه به ازای فوق استفاده کنید.
25. بازیکنی توپ بیسبال را با سرعت ft/s120 (یعنی m/s 6/36) پرتاب می کند. درست پیش از آنکه بازیکن دیگری توپ را، در همان ارتفاع بگیرد، سرعت توپ به ft/s 110 (یعنی m/s 5/33) کاهش یافته است. چقدر انرژی در اثر مقاومت هوا از دست رفته است؟ وزن توپ بیسبال az 0/9 است. (g 255= m).
حل:


26. زمین سالی یک بار به دور خورشید می گردد. چقدر کار باید بر زمین انجام داد تا نسبت به خورشید ساکن شود؟ برای به دست آوردن داده های عددی به پیوست ج رجوع کنید، و چرخش زمین به دور محور خودش را در نظر نگیرید.
حل: از رابطه به ازای وقتی و استفاده نمایید.
27. پدر و پسری در حال دویدن اند. جرم پسر نصف جرم پدر اما انرژی جنبشی ای دو برابر انرژی جنبشی پدر است. پدر به اندازه m/s0/1 به سرعت خودش اضافه می کند و انرژی جنبشی اش با انرژی جنبشی پسر برابر می شود. سرعت پسر و سرعت اولیه پدر چقدر بوده است؟
حل: گیریم M ، m و V و به ترتیب جرم و سرعت اولیه پدر و پسر باشد، چون M = 2m لذا

که می دهد (1) . از طرفی پدر m/s 1 بر سرعت اضافه نموده است پس

لذا (2) از این دو رابطه داریم m/s 4/2 V= و m/s 82/4 = .
29. دنباله داری به جرم ، با سرعت نسبی km/s30 ، به زمین برخورد می کند. (الف) انرژی جنبشی دنباله دار را بر حسب «مگاتن TNT» حساب کنید؛ انفجار 1 میلیون تن TNT انرژی ای برابر با آزاد می کند. (ب) قطر حفره ای که در اثر یک انفجار بزرگ ایجاد می شود، با توان یک سوم انرژی آزاد شده متناسب است، و قطر حفره حاصل از انفجار 1 مگاتن TNT برابر با km1 است. قطر حفره حاصل از برخورد این دنباله دار چقدر است؟
حل: (الف)



(ب)

30. یک «بشقاب» پلاستیکی چرخان [فزویی] به جرم g 125 با سرعت m/s 3/12 ، از ارتفاع m 06/1 بالای سطح زمین پرتاب می شود. هنگامی که بشقاب به ارتفاع m 32/2 می رسد، سرعت آن m/s 57/9 می شود. (الف) گرانش چقدر کار روی بشقاب انجام داده است؟ (ب) چقدر انرژی جنبشی در اثر مقاومت هوا از دست رفته است؟ چرخش بشقاب را در نظر نگیرید.
حل: (الف)

(ب)


33. جسمی به جرم g 263 روی فنری قائم که ثابت آن N/cm 52/2 k= است می افتد (شکل زیر). جسم به فنر می چسبد آن را cm 8/11 فشرده می کند تا خودش به حالت سکون لحظه ای برسد. در طی فشرده شدن فنر (الف) نیروی گرانش و (ب) فنر چقدر کار انجام می دهند؟ (ج) سرعت جسم، درست پیش از برخورد به فنر، چقدر بوده است؟ (د) اگر سرعت اولیه جسم دو برابر شود، بیشترین مقدار فشردگی فنر چقدر می می شود؟

حل: (الف)

(ب)

(ج) باید داشته باشیم چون لذا
(د) اگر پس


از طرفی در این حالت داریم


بنابراین که می دهد
24. با تعمیم اثبات حالت یک بعدی معادله 19 ، نشان بدهید که این معادله در حالتهای دو و سه بعدی هم درست است.
حل: گیریم



لذا



حالا متغیر انتگرالگیری سرعت است. از سرعت اولیه تا سرعت نهایی انتگرال می گیریم


35. زنی به جرم kg57 از پلکاانی به ارتفاع m 5/4 در مدتs5/3 بالا می رود. توان متوسطی که باید مصرف کند چقدر است؟
حل:

36. یک دستگاه بالابر، 100 نفر اسکی باز به وزن متوسط N667 را طی s0/55 ، با سرعت ثابت تا ارتفاع m 152 بالا می برد. توان خروجی موتور بالابر، به فرض اینکه هیچ اتلاف ناشی از اصطکاکی در کار نباشد، چقدر است؟
حل:

37. شناگری با سرعت m/s 22/0 در آب شنا می کند. نیروی مقاومت آب، که با حرکت او مخالفت می کند، N 110 است. شناگر با چه توانی شنا می کند؟
حل:
38. دونده ای به جرم kg 2/68 مسافت m 04/7 ابتدای مسافت را در مدت s 60/1 می دود. دونده از حالت سکون شروع به حرکت می کند و شتاب او در این مدت ثابت است. (الف) سرعت او در پایان s 60/1 چقدر است؟ (ب) انرژی جنبشی اش چقدر است؟ (ج) توان متوسط او، طی این s 60/1 چقدر است؟
حل: (الف) از رابطه داریم ، لذا
(ب)

(ج)
39. اسبی گاری ای را با نیروی lb 0/42 که با زاویه بالای سطح افقی اعمال می شود می کشد و با سرعت mi/h 20/6 حرکت می کند. (الف) اسب در مدت min 0/12 چقدر کار انجام می دهد؟ (ب) توان خروجی اسب را، بر حسب hp حساب کنید.
حل: (الف)

(ب)
40. یک شرکت سازنده اتومبیل می گوید که حداکثر توانی که موتور اتومبیلی به جرم kg 1230 می تواند تحویل بدهد، kW 4/92 است. حداقل زمان لازم برای اینکه این اتومبیل از حالت سکون به سرعت m/s 1/29 (یعنی mi/h65) برسد چقدر است؟ در یک آزمون، این زمان برابر با s 3/12 اندازه گیری شده است. علت اختلاف بین این دو زمان چه می تواند باشد؟
حل: از رابطه داریم:

41. کشتی هوایی هیدنبورگ، بالونی بود محتوی گاز هیدروژن که می توانست با استفاده از hp 4800 توان موتورهایش، با سرعت 77 گره حرکت کند. نیروی مقاومت هوا (بر حسب نیوتون) برای این بالون در این سرعت چقدر است؟
حل: از رایه داریم
42. توان کشتی مجلل «ملکه الیزابت دوم» از یک نیروگاه الکتریکی دیزلی جدید تأمین می شود، که جایگزین ماشینهای بخار اولیه آن شده است. بیشینه توان خروجی MW 92 است که در این توان، کشتی با سرعت 5/32 گره حرکت می کند. در این بیشترین سرعت کشتی، پروانه های کشتی چه نیرویی بر آب وارد می کنند؟
حل: از رابطه داریم
43. اتومبیلی به جرم kg 1600 ، با سرعت m/s 26 (یعنی km/h 94) در جاده ای افقی حرکت می کند. اگر کل نیروهای مقاوم N 720 باشد، توان خروجی موتور چند اسب بخار است؟
حل:
44. در هر دقیقه، آب از آبشاری به ارتفاع m 3/96 به پایین می ریزد. فرض کنید 0/58 % انرژی جنبشی ای که آب در طی سقوط کسب می کند، به کمک یک مولد هیدروالکتریکی، به انرژی الکتریکی تبدیل شود. توان خروجی مولد را حساب کنید. (چگالی آب است.)
حل: جرم آبی که در هر ثانیه به پایین می ریزد برابر است با

از طرفی


بنابراین
47. یک جرثقیل قطعه بزرگی از گرانیت به جرم kg 1380 را با سرعت ثابت m/s 34/1 ، از سطح شیبداری بالا می کشد (شکل زیر). ضریب اصطکاک جنبشی بین گرانیت و سطح شیبدار 41/0 است. توان جرثقیل چقدر است؟

حل: دیاگرام مسأله به صورت فوق است.
چون سرعت ثابت است پس شتاب صفر است لذا بنابر قانون دوم نیوتون داریم.

چون لذا

ولی پس


لذا
48. اتومبیلی به وزن از حالت سکون شروع به حرکت در جاده ای افقی می کند و طی s 33 به سرعت mi/h45 (یعنی km/h72) می رسد. (الف) انرژی جنبشی اتومبیل در پایان این s33 چقدر است؟ (ب) توان خالص متوسطی که اتومبیل، طی این s33 ، دریافت کرده است چقدر است؟ (ج) با فرض اینکه شتاب اتومبیل ثابت بوده باشد، توان لحظه ای آن در پایان این s 33 چقدر است؟
حل: (الف)


(ب)
(ج) رابطه تمرین بعد را نگاه کنید.
49. جسمی به جرم m از حالت سکون به طور یکنواخت شتاب می گیرد و طی زمان به سرعت می رسد. (الف) نشان بدهید که کار انجام شده روی جسم، به صورت تابعی از زمان، برحسب و برابر است با، (ب) توان مصرفی جسم را به صورت تابعی از زمان پیدا کنید.
حل: چون جسم از حالت سکون به حرکت در می آید لذا . که در آن سرعت جسم در لحظه t است ولی چون شتاب ثابت است پس و که می دهد بنابراین

برای توان لحظه ای داریم

50. نیرویی بر ذره ای به جرم kg80/2 اثر می کند؛ مکان ذره، برحسب زمان، است، که در آن x برحسب متر و t برحسب ثانیه است. (الف) کار این نیرو، طی s 0/4 اول چقدر است؟ (ب) این نیرو در لحظه s 0/3=t با چه آهنگی روی ذره کار انجام می دهد؟
حل: کار انجام شده توسط نیروی گرانشی برابر است با:

کار انجام شده توسط وزن مقابل (وزنه تعادل) برابر است با

چون سرعت ثابت است، پس شتاب صفر است، لذا برایند نیروهای وارده صفر بوده، پس بنابراین کار نیروی برایند هم صفر است، اگر اندازه کار نیروی موتور باشد داریم لذا و بنابراین

52. اتومبیل به جرم m ، که توان موتور آن مقدار ثابت P است، می تواند پس از پیمودن مسافت x از حالت سکون به سرعت برسد. نشان بدهید که از رابطه زیر به دست می آید
حل: از رابطه داریم ولی لذا پس از طرفی بنابراین که می دهد .
53. (الف) نشان بدهید که توان خروجی هواپیمایی که با سرعت ثابت به طور افقی پرواز می کند متناسب با است. نیروی اصطکاک آئرودینامیکی را بگیرید. (ب) توان موتورها را به چه نسبتی زیاد کنیم تا سرعت هواپیما نسبت به هوا 0/25% زیاد شود؟
حل: (ب) 95/1
54. یک ماشین تیزکن، چرخی به شعاع cm 7/20 دارد و در هر ثانیه 53/2 دور می زند. ابزاری را که باید تیز شود با نیروی N 180 بر لبه چرخ می فشاریم. این ماشین چه توانی دارد؟ ضریب اصطکاک بین ابزار و چرخ 32/0 است.
حل: گیریم نیروی N 180= F در امتداد شعاع و به طرف مرکز چرخ از چاقو بر چرخ وارد می زند. ابزاری را که باید تیز شود با نیروی N 180 بر لبه چرخ می فشاریم. این ماشین چه توانی دارد؟ ضریب اصطکاک بین ابزار و چرخ 32/0 است.
حل: گیریم نیروی N 180=F در امتداد شعاع و به طرف مرکز چرخ از چاقو بر چرخ وارد شود، لذا بنابر قانون سوم نیوتون، چرخ نیز نیروی N 180= N را در خلاف جهت F بر چاقو وارد می کند. پس برای نیروی اصطکاک وارد بر چاقو داریم برای سرعت چرخ داریم، ، لذا

55. یک پله برقی، دو طبقه را که فاصله شان از هم m 20/8 است به هم مرتبط می کند. طول پله برقی m 3/13 و سرعت حرکت آن در راستای خودش cm/s 0/62 است. (الف) فرض کنید پله باید هر دقیقه 100 نفر، به جرم متوسط kg 0/75 را جابجا کند. در این صورت، موتور آن چقدر توان باید تحویل بدهد؟ (ب) مردی به جرم kg 5/83 از پله برقی متحرک بالا می رود و طی s 50/9 به طبقه بالا می رسد. موتور پله برقی چقدر کار روی او انجام می دهد؟ (ج) اگر همین مرد، وسط راه برگردد و به طرف پایین حرکت کند، چنان که در ارتفاع ثابتی باقی بماند، آیا موتور روی او کار انجام می دهد؟ اگر می دهد، چقدر توان برای این کار مصرف می شود؟ (د) آیا راهی (دیگر) به نظرتان می رسد که مرد بتواند روی پله برقی راه برود، بی آنکه توانی از موتور را مصرف کند؟
حل: (الف) kW 0/10 ، (ب) kJ 97/2.
56. یک لوکوموتیو MW 5/1 ، هنگامی که با توان کامل کار می کند، قطار را طی min 0/6 از سرعت m/s 10 به سرعت m/s 25 می رساند. (الف) با چشمپوشی از اصطکاک، جرم قطار را محاسبه کنید. (ب) سرعت قطار را در این بازه به صورت تابعی از زمان (برحسب ثانیه) به دست بیاورید. (ج) نیروی شتاب دهنده به قطار را به صورت تابعی از زمان، در این بازه، به دست بیاورید. (د) مسافتی را که قطار در این مدت می پیماید حساب کنید.
حل: (الف) با استفاده از قضیه کار – انرژی داریم.

(ب) اگر سرعت قطار در لحظه t باشد، داریم لذا

(‍ج)
(د)
57. که تقریباً مستقل است سرعت است، و مقاومت آئرودینامیک، که متناسب با است. برای اتومبیل خاصی به وزن N 12000 ، کل نیروی مقاوم F برابر است با ، که در آن F بر حسب نیوتون و بر حسب متر بر ثانیه است. موتور چه توانی باید داشته باشد تا بتواند، در سرعت km/h 80 ، به اتومبیل شتاب بدهد؟
حل: hp 69
59. دو ناظر را در نظر بگیرید که چارچوب یکی به زمین متصل است و چارچوب دیگری، مثلاً به قطاری که با سرعت ثابت u نسبت به زمین حرکت می کند. هر دو ناظر مشاهده می کنند که ذره ای، که در ابتدا نسبت به قطار ساکن است، با نیروی ثابتی که در مدت زمان t بر آن وارد می شود، به طرف جلو شتاب می گیرد. (الف) نشان بدهید که از دید هر دو ناظر، کاری که نیرو انجام می دهد برابر است با تغییر انرژی جنبشی ذره، اما یکی از ناظرها این کمیت را می سنجد و دیگری . در اینجا m جرم، و a شتاب ذره است، که از دید هر دو ناظر یکی است. (ب) اختلاف کار انجام شده توسط نیروی یکسان از دید هر دو ناظر را بر حسب اختلاف مسافت اثر این نیرو از دید این دو ناظر توضیح بدهید. اختلاف انرژی جنبشی پایانی ذره از دید دو ناظر را بر حسب کاری که ذره می تواند انجام بدهد تا، نسبت به چارچوب هر ناظر، به حالت سکون برسد توضیح بدهید.
حل: (الف) چون قضیه کار – انرژی یک رابطه کلی است که در اثبات آن از ناظر خاصی استفاده نشده است لذا

در نتیجه، هر دو ناظر یاد شده، کار انجام شده توسط نیروی ثابت مزبور، با تغییر انرژی جنبشی ذره برابر است. ولی برای ناظر داخل قطار و بنابراین و از نظر ناظر روی زمین، و لذا

(ب) از نظر ناظر داخل قطار، اگر x مسافت طی شده ذره در زمان t باشد داریم . ولی از نظر ناظر روی زمین، مسافت طی شده توسط ذره ، در مدت t برابر است که با مقایسه روابط فوق، می بینیم که جابجایی قطار در مدت t نسبت به ناظر روی زمین ut است و وقتی u=0 است داریم . از نظر ناظر داخل قطار کار لازم برای توقف ذره برابر است با

از نظر ناظر روی زمین و لذا

از مقایسه ، maut اختلاف در مقدار کار لازم برای توقف ذره از نظر ناظر آن می باشد، که علت آن حرکت آنها نسبت به هم است.
60. انرژی جنبشی پروتونی را حساب کنید که سرعت آن است. جواب خود را هم بر حسب ژول بر حسب MeV بیان کنید.
حل:

61. الکترونی با چنان سرعتی حرکت می کند که با آن می شود کمربند استوای زمین را طی s 0/1 دور زد. (الف) سرعت این الکترون را، برحسب سرعت نور، بیان کنید. (ب) انرژی جنبشی آن را بر حسب الکترون ولت حساب کنید. (ج) اگر از فرمول کلاسیک برای محاسبه انرژی جنبشی استفاده کنیم، چند درصد خطا خواهیم داشت؟
حل: (الف) 132/0 ، (ب) keV 6/4 ، (ج) کمتر از 3/1 درصد.
62. سرعت الکترونی c 999/0 است. (الف) انرژی جنبشی آن چقدر است؟ (ب) اگر سرعت آن 05/0 % زیاد شود. انرژی جنبشی آن چند درصد زیاد می شود؟
حل: (الف) چون لذا

(ب) در این صورت

لذا پس انرژی جنبشی 43% اضافه می شود.
63. قضیه کار – انرژی در هر سرعتی درست است. چقدر کار باید انجام داد تا سرعت الکترونی به (الف) c 50/0 ، (ب) 99/0 ، و (ج) c 999/0 برسد؟
حل: (الف) چون ولی از رابطه

داریم


(ب) ، (ج)

3. مرکز جرم سیستم زمین – ماه در چه فاصله ای از مرکز زمین واقع است؟ (برای تعیین جرمهای زمین و ماه و فاصله مرکز به مرکز زمین –ماه به پیوست ج رجوع کنید. مقایسه جواب این مسئله با شعاع زمین جالب است.)
حل: چون ، و ، اگر مرجع مرکز زمین باشد داریم.


4. نشان بدهید نسبت فاصله های و دو ذره از مرکز جرم آنها برابر با عکس نسبت جرمهای آنهاست: یعنی .
حل: گیریم دو ذره به فاصله از مبدأ باشند و c نقطه مرکز جرم آنها باشد، لذا، . که فاصله جرم تا مبدأ است و و هم فاصله از مرکز جرم یعنی C می باشد. بنابر تعریف مرکز جرم داریم.

با توجه به دو رابطه قبلی می دهد . ولی چون پس .
5. اتومبیل به جرم kg 2210 در جاده مستقیمی با سرعت km/h 105 در حرکت است. اتومبیل دیگری به جرم kg 2080 با سرعت km/h 5/43 در پی آن در حرکت است. مرکز جرم سیستم متشکل از دو اتومبیل با چه سرعتی حرکت می کند؟
حل:

6. دو اسکیت باز، یکی به جرم kg 65 و دیگری به جرم kg 42 ، روی سطح یخ زده ایستاده اند و دو انتهای تیری به طول m 7/9 را، که جرم آن قابل چشمپوشی است، در دست دارند. آنها «با کشیدن» تیر به طرف یکدیگر شروع به حرکت می کنند تا به هم برسند. اسکیت باز 42 کیلوگرمی چه مسافتی را طی می کند؟
حل: از آنجا که نیروی خارجی ای به آنها وارد نمی شود، و از حالت سکون حرکت شروع می شود، پس مرکز جرم شان ثابت می ماند و در مرکز جرم به هم برخورد می کنند. گیریم مبدأ محل اسکیت باز kg65 باشد بنابراین داریم

چون دو اسکیت باز در مرکز جرم به هم برخورد می کنند، پس اسکیت باز kg متر را طی می کند.
7. مردی به جرم m در پایین نردبان طنابی آویخته از بالونی به جرم M ایستاده است (شکل زیر). بالون نسبت به زمین ساکن است. (الف) اگر این مرد با سرعت (نسبت به نردبان) از نردبان بالا برود، بالون در چه جهتی و با چه سرعتی (نسبت به زمین) حرکت خواهد کرد؟ (ب) وقتی که مرد از صعود باز می ایستد وضعیت حرکت چگونه خواهد بود؟

حل: (الف) داریم

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 97   صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله سلسله هاى اسلامى در ایران و مساله مشروعیت

اختصاصی از فی توو دانلود مقاله سلسله هاى اسلامى در ایران و مساله مشروعیت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

سلسله هاى اسلامى در ایران و مساله مشروعیت
علیرضا شجاعى زند
________________________________________
مشروعیت
مشروعیت دینى
نظریه هاى «ساخت سیاسى» در ایران
ساخت سیاسى «شرقى»
پاتریمونیالیسم
«کاریزماى» پادشاهى
«عصبیّت» ابن‏خلدون
«جابه جایى نخبگان» پارتو
خلافت و دولت‏هاى مستقل شرقى
سلسله‏هاى ایرانى
طاهریان، نخستین سلسله ایران اسلامى
صفاریان، امراى مستولى
سامانیان، امیران مطیع
آل بویه، نخستین دولت شیعى
امارت ترکان غزنوى
دولت بزرگ سلجوقى
دوره مغولى و فترت دینى
صفویه و احیاى دولت دینى
نادر، و سیاست «پان- اسلامیسم»
«زندیه»، دولت مستعجل
«قاجار»، و تحولات ساختارى
«مشروعیت دینى» سلسله‏هاى اسلامى در ایران
سلاطین و «عهد و لوا»ى خلافت
مشروعیت «شمشیر»
________________________________________

مشروعیت
مشروعیت[1] (Legitimacy) ، اساس و پایه حاکمیت است که همزمان به دو موضوع
متقابل اشاره دارد: یکى ایجاد حق حکومت براى «حاکمان» (Governors) و دیگرى
شناسایى و پذیرش این حق از سوى «حکومت شوندگان» (Governeds). «غصب»
(Usurpation) نقطه‏ء مقابل مشروعیت، از جمله مفاهیمى است که با مفهوم مشروعیت
تولد یافته و به درک دقیق‏تر آن مدد رسانده است. از آن‏جا که دوام و قوام حاکمیت‏ها بسته به
مشروعیت آنان است، حکومت‏هاى غاصب و غیرمشروع نیز در تلاشند تا بشکلى حاکمیت
خود را با نوعى از مشروعیت، ولو کاذب بیارایند. «مشروعیت» و «مشروعیت‏یابى»
مى‏تواند «قدرت» وحشى و عریان را به اقتدارى مقبول و متفاهم بدل نماید.
مشروعیت همواره یکى از مباحث محورى متفکران اجتماعى و اندیشمندان سیاسى
بوده است. «گزنفون» معتقد بود که حتى در حکومت‏هاى «تیرانى»، که بر بنیاد اجبار و

|169|

غلبه برپا گردیده‏اند، نیز همه چیز به نیروى مادى صرف ختم نمى‏شود. در بن اندیشه
«عدالت» و «دولت آرمانى» افلاطون و هم‏چنین تمایزى که ارسطو میان حکومت‏هاى
«مونارکى»، «آریستوکراسى» و «دموکراسى» قایل مى‏شد، به نوعى به مسئله مشروعیت
توجه شده است. در تحلیل «لاک» از طبیعت دولت، بحث بر سر جابه جایى منبع
مشروعیت از «حق الهى» به «رضایت مردم» است.[2] «روسو» مى‏گوید:

«مقتدرترین فرد هم هیچ‏گاه تا بدان حد قوى نیست که بتواند براى همیشه آقا
و فرمانروا باشد مگر این که «زور» را به «حق» بدل کند.»[3]
غالب جامعه شناسان دین و سیاست بر این باورند که: هر جامعه‏اى نیازمند عقاید
مشترکى است که به «تنظیمات اجتماعى» مشروعیت بخشد. یکى از موضوعات مورد
اهتمام جدى «ماکس وبر» به عنوان بنیانگذار جامعه شناسى سیاست، مسئله «مشروعیت»
بوده است. او مى‏گوید: بشر نیازمند آن است که زندگى‏اش را «بامعنا» سازد و تلاش دارد
که هدف‏هایى را به کنش‏هایش نسبت دهد. اعمال قدرت و تمکین در برابر آن نیز مستلزم
یک پشتوانه معنایى است که محتواى «مجوز» حاکم براى حکومت و توجیه مردم براى
اطاعت را مشخص مى‏سازد. «وبر»، تئوریسین مشروعیت سیاسى معتقد است که قدرت
به سه طریق مشروعیت مى‏یابد:
- سنن و رسوم گذشته
- دعوى کاریزمایى یک رهبر فرزانه
- توافقات عقلانى متجلى در قوانین.
مشروعیت‏هاى مبتنى بر سنت در حکومت هاى «پدرسالار» (patriarchal),
«پاتریمونیال» (Patrimonial) و «فئودال» و به طور کلى انواع حکومت هاى «موروثى-
سلطنتى» دیده شده است. مشروعیت پادشاهان، مستقل از تبرک کلیسائى و بى‏نیاز از
بیعت عمومى، بر دودمان و سلسله‏اى استوار است که خود را برگزیده بى واسطه الهى
مى‏داند. در عین حال برخى از حکومت‏هاى پادشاهى در طول تاریخ، بعضاً از مشروعیت
دوگانه سنتى کاریزمایى برخوردار بوده‏اند مشروعیت آمیخته این پادشاهان چنین

|170|

محقق مى‏گردید که:
- یا رهبران فرهومندى بوده‏اند که طى فرایند «روالمندشدن»، مشروعیت «کاریزمایى»
خود را از طریق «سنن» تاریخى به اخلاف خود منتقل کرده‏اند
- و یا این‏که به واسطه تضعیف باورهاى سنتى و کاهش قداست و اهمیت آن در نزد
مردم، پادشاه با مرتبط ساختن خود به مبناهاى قدسى الهى و عقاید دینى حاکم،
مشروعیت خود و دودمان خود را باز تولید کرده است.
«وبر» در کتاب اقتصاد و جامعه درباره همین مشروعیت‏هاى آمیخته مى‏گوید: اگر
مشروعیت حاکم از طریق کاریزماى ارثى قابل شناسایى نباشد، قدرت کاریزمایى دیگرى
مورد نیاز است که به صورت هنجارى نمى‏تواند کسى جز روحانیت (Hierocracy)
باشد. [4] مشروعیت آمیخته، (سنتى کاریزمایى) مشروعیت غالب و دارج سلسله‏هاى
مختلف پادشاهى، در فاصله بین ورود اسلام تا مشروطه در ایران بوده است.
«وبر» در بحث مشروعیت، از دو مسئله به صورت سطحى گذشته و از تفصیل آن
خوددارى کرده است: گفته مى‏شود فرصت پرداختن به آن را پیدا نکرده است یکى بحث
مفهومى [5] مستوفا درباره «مشروعیت» و دوم مسئله «مشروعیت‏یابى» (Legitimation)
یعنى فرایندى که طى آن حکومت به بسط و گسترش مقبولیت اجتماعى تثبیت موقعیت
سیاسى خود مى‏پردازد. اهمیت طرح موضوع «مشروعیت‏یابى» در بحث ما از آن جاست
که بر حسب آن مى‏توان مشروعیت سیاسى یک حاکمیت را در دو مقوله متمایز،
«مشروعیت اولیه» و «مشروعیت ثانویه» مورد بررسى دقیق‏ترى قرار داد.
مشروعیت اولیه یا پیشینى، حقى است که براى یک فرد، قبیله یا گروه در به دست
گرفتن حکومت و اعمال قدرت فرض مى‏شود. در برابر، مشروعیت ثانویه یا جارى
فى‏الواقع توانایى اعمال و حفظ این حاکمیت است.[6] رابطه این دونوع مشروعیت و یا به
تعبیر دقیق‏تر «مشروعیت» و «مشروعیت‏یابى»، در زیر نشان داده شده است:

|171|

مشروعیت دینى
در صورتى که چنین حقى را براى خود قائل شویم که مشروعیت دیگرى به جز
مشروعیت‏هاى سه‏گانه وبرى را تعریف نماییم، آن‏گاه مى‏توان از «مشروعیت دینى»[7]
نام برد. مشروعیت دینى به لحاظ مفهومى در جایگاهى میان «مشروعیت کاریزمایى»- که
وبر به پیامبران، قهرمانان و رهبران فرزانه منسوب مى‏کند- و «مشروعیت سنتى» قرار
مى‏گیرد. یعنى مشروعیتى است که ریشه و جان مایه خود را از شخصیت‏هاى کاریزماتیک
دینى و عقاید و ارزش‏ها و احکام دیکته شده از سوى آنان مى‏گیرد، و در عین حال پس از
جایگزین و ماندگار شدن در فرهنگ و باورهاى قومى، به عنوان میراث و سنن سلف
صالح، تقدیس و به نسل‏هاى بعدى منتقل مى‏گردد. لذا دین، مشروعیتى را براى یک
حاکمیت پدید مى‏آورد که سر در «کاریزما» و پا در «سنت» دارد.
مشروعیتى دینى - بر اساس این تعریف- بیش‏تر به مشروعیت اولیه یعنى حق پیشینى براى
در اختیار گرفتن حکومت و قدرت راجع است و لذا کارآمدى در آن ،شرط اصلى محسوب
نمى‏شود. اگرچه در صورت تشدید ناکارآمدى، در حجیت آن به تدریج تشکیک شده و اعتبار
دینى آن نیز زیر سوال مى‏رود. در مقابل، حاکمیت‏هایى که بر پایه «زور» و «تدبیر» شکل گرفته
و استحقاق به دست‏گیرى حکومت را یافته‏اند، تنها پس از اثبات کارآمدى خویش و کسب
مقبولیت عامه، مشروعیت مى‏یابند یعنى فرایند زیر را طى مى‏کنند:

«زور و تدبیر» اگرچه به خودى خود فاقد هرنوع مشروعیتى است، اما آثار و نتایج
بعدى آن، پس از به دست گرفتن قدرت و استقرار حکومت، مى‏تواند موجد مشروعیت
باشد چرا که وجود یک حکومت قاهر بر فراز مردم - حتى حکومت غیرصالح - کم‏ترین
ثمره‏اش «فصل خصومات»، «منع هرج و مرج» و «حفظ ثغور» است. از این طریق است که
نوعى رضایت کم رنگ از حاکمیت «سلطان جائر» پدید مى‏آید. فرضى که مبناى توجیه
حکومت‏هاى جائر در طول تاریخ، توسط برخى از نظریه‏پردازان اسلامى و فقها،
خصوصا فقهاى اهل سنت بوده است.[8]

|172|

از مباحث گذشته چنین فهمیده مى‏شود که مشروعیت‏هاى مبتنى بر دین از نوع
مشروعیت پیشینى و اولیه‏اند در حالى که مشروعیت‏هاى متکى بر کارآمدى، از
مشروعیت‏هاى ثانویه محسوب مى‏گردند. تفکیک و تمایز میان این دونوع مشروعیت و
مقایسه این دو الگو، ما را در تحلیل حکومت‏هایى که بدواً و در هنگام تصاحب قدرت،
داراى هیچ مشروعیتى جز قهر و غلبه نبوده اند، اما توانسته اند طى فرایند تحکیم و تثبیت
قدرت، تحصیل مشروعیت نمایند، یارى مى‏رساند. فرایندى که مصادیق فراوانى در
تاریخ دوره اسلامى ایران دارد.

نظریه هاى «ساخت سیاسى» در ایران
در تحلیل تاریخ ایران هم چون هر بررسى تاریخى دیگر، از چارچوب‏هاى نظرى مختلفى
مدد گرفته مى‏شود برخى با استفاده از نظریه «استبداد شرقى» منتسکیو و ویتفوگل به سراغ
گذشته سیاسى ایران مى‏روند و دسته دیگر با استمداد از «مارکس» و نظریه «شیوه تولید
آسیایى» وى، تحولات سیاسى ایران را به عنوان یک ساخت شرقى مورد تحلیل و بررسى
قرار مى‏دهند، گروهى هم طرح حکومت‏هاى «پاتریمونیال» وبر را منطبق‏ترین نمونه
آرمانى تعریف شده براى مطالعه سلسله‏هاى ایرانى پیش و پس از اسلام مى‏شناسند.
افرادى نیز نظریه اقتدارهاى «کاریزمایى» او را براى تبیین جامعه شناسانه برهه‏هایى از تاریخ
ایران مناسب تشخیص داده‏اند. دسته‏اى از مورخان و تحلیل‏گران سیاسى با قبول فرض
بافت قبیله‏اى جامعه ایران، نظریه «عصبیت» ابن‏خلدون را براى تحلیل تحولات سیاسى و
دست به دست شدن حکومت در ایران مناسب دیده‏اند. هم‏چنین گفته شده است که با توجه
به انفعال سیاسى مردم در ایران و سهم ناچیز آنان در تداول ایام، نظریه «جابه جایى
نخبگان» پارتو بیش از هر چارچوب نظرى دیگر، مى‏تواند تحلیل‏گر را در تبیین
رخدادهاى سیاسى و کشمکش قدرت در ایران یارى رساند.
بدون شک کار به همین جا ختم نشده و نمى‏شود و اساساً کار علم جز از همین طریق،
یعنى تغییر مکرر مسیر و اصلاح نگاه و نظر به منظور دستیابى به نتایجى صائب‏تر و جامع‏تر

|173|

از پیش، سامان نمى‏گیرد. این تحقیق با اذعان به این حقیقت که هر یک از دیدگاه‏هاى فوق
با تمرکز بر صورتى از مسئله، تنها توانسته است گوشه‏اى از واقعیت را بیان نماید، بر
مبناهاى نظرى برخى از آن‏ها که با مفروضاتش همخوانى بیش‏ترى دارد، مرورى سریع
خواهد داشت.

ساخت سیاسى «شرقى»
«وبر» هم‏چون «منتسکیو» در بررسى تاریخى‏اش از حکومت‏هاى شرقى، ساخت
سیاسى این جوامع را از انواع غربى آن متمایز مى‏کند. منتسکیو را از این نظر باید مبدع
نظریاتى دانست که به نوعى بر تمایز شرقى و غربى ساختار سیاسى حکومت‏ها تأکید
دارند. او معتقد است که مهم‏ترین وجه مشخصه نظام‏هاى شرقى استبداد است. منتسکیو
از این نظام‏ها به «برهوت بردگى» و «فرمانروایى مطلق فردى» یاد مى‏کند که در ساختار
اجتماعى آن هیچ طبقه یا قشرى که به متعادل‏تر کردن مناسبات قدرت کمک نماید، وجود
ندارد. «آرون» این احتمال را رد نمى‏کند که تصویر خشن و خوف‏آورى که منتسکیو از
استبداد آسیایى ارائه داده، براى انتقاد از حکومت‏هاى وقت و هشدار به سرانجام محتمل
سلطنت‏هاى اروپایى بوده باشد.
مارکس نیز از جمله کسانى است که به این تمایز شرقى و غربى قائل بوده، لیکن
برخلاف منتسکیو که آن را در مناسبات قدرت و ساخت سیاسى حکومت دنبال مى‏کرد، در
بحث از مناسبات تولید، به آن مى‏رسد. مارکس معتقد است که روابط تولید در جوامع
شرقى مبتنى بر «نظام تولید آسیایى» است که در آن به جاى طبقات، دولت استبدادى نقش
اصلى را در چرخه تولید ایفا مى‏کند. برخلاف جوامع غربى که در یک ساخت طبقاتى
دوگانه از «باستانى» به «فئودالى» و «سرمایه‏دارى» تشکل یافته و متحول مى‏گردند، جوامع
آسیایى فاقد هرگونه طبقات متشکل بدین معنایند چراکه حاکمیت متمرکز و به شدت
اقتدارگرا، هرگونه ساخت سلسله مراتبى قدرت را درهم ریخته و اجازه شکل‏گیرى طبقات
به مفهوم مارکسیستى آن را نمى‏دهد.

|174|

«وبر» نیز دولت‏هاى شرقى را نوعاً داراى قلمروى وسیع و سازمانى متمرکز
مى‏شناسد و مى‏گوید: ایجاد، کنترل و نگهدارى شبکه‏هاى وسیع آبیارى، مستلزم قدرتى
تمرکزگرا بوده تا بتواند از یک‏سو به بسیج و هدایت نیروى کار بپردازد و از سوى دیگر با
اخذ مالیات و تدارک نیروى جنگى به مقابله با تاخت وتاز قبایل بدوى به این دره‏هاى پرآب و
دشت‏هاى حاصل خیز همت گمارد. او نوع آرمانى حکومت‏هاى شرقى را در قالب
مفهوم دولت‏هاى «پاتریمونیال» معرفى کرده و در اطراف آن سخن گفته است:

پاتریمونیالیسم
«پاتریمونیالیسم» (patrimonialism) یا سلطه موروثى[9]، در جامعه شناسى سیاسى و
بر صورتى از حاکمیت سیاسى سنتى است که در آن خاندان پادشاهى، قدرت جابره‏اى را از
طریق دستگاه دیوانى اعمال مى‏کند. اساساً دو منشاء براى پاتریمونیالیسم برشمرده‏اند: یکى
بر پایه مدعاى وبرى است که معتقد است: ابتدایى‏ترین ساخت سیاسى سنتى، با اقتدار یک
رئیس، بر قبیله‏اش شکل مى‏گیرد. دستگاه اجرایى این اقتدار، مستقیما از اعضاى خانواده
گسترده «پدرسالار» فراهم مى‏آید. توسعه و گسترش این دستگاه و تغییر در ترکیب آن از
اعضاى خانواده به ماموران دیوانى، ساخت «پدرسالار» (patriarchal) را به ساخت
«پاتریمونیال» بدل مى‏سازد. [10] «گرث و میلز» منشأ دیگرى براى ساخت پاتریمونیال قائل
شده‏اند و از تصلب اقتدار فرهمند و روالمندشدن سازمان ادارى آن نام مى‏برند.[11]
وبر «فئودالیسم» و «پاتریمونیالیسم» را نمونه‏هاى آرمانى دو سر طیفى مى‏داند که
انواع گوناگون ساخت اقتدار در جوامع سنّتى را تشکیل مى‏دهند. او معتقد است که
فئودالیسم متعلق به جوامع سنّتى اروپایى و دیوان سالارى پاتریمونیال از ویژگى‏هاى
ساخت قدرت در شرق است.
مهم‏ترین خصوصیات این ساخت قدرت را چنین مى‏توان برشمرد:[12]
- وابستگى کامل نظام دیوان سالارى به شخص پادشاه و فردى بودن روند تصمیم‏گیرى
که موجب شخصى شدن کامل اقتدار مى‏گردد.

|175|

- در عین وجود استبدادى رأى، پادشاه تحت تأثیر اطرافیان و نزدیکان قرار دارد، لذا به
منظور تقرب‏جویى به شخص پادشاه و تأثیرگذارى بر تصمیمات وى، دربار و دیوان
همواره در التهاب نوعى مبارزه قدرت پنهان به سر مى‏برد.
- پادشاه به منظور تثبیت موقعیت و حفظ حاکمیت‏اش، به شکلى به رقابت‏هاى پنهان
و آشکار در اطراف خود دامن مى‏زند. و براى جلوگیرى از شکل‏گیرى قدرت نمایانى
در خارج از سپهر حاکمیت انحصارى خویش، همواره در کار اخذ و اعطاى مناصب
به اطرافیان، بر حسب میزان سرسپردگى آنان است.
- ساخت‏هاى پاتریمونیال به شدت متکى به ارتش و نیروى نظامى‏اند. لذا پادشاه در
رأس قواى نظامى قرار داشته و سرسپردگى کامل آنان را طلب مى‏کند.
- نظام‏هاى پاتریمونیال علاوه بر «استحقاق» ناشى از قهر و غلبه و «اعتبار» موروثى
سلطنت، از «مشروعیت» دینى نیز براى تثبیت پایه‏هاى اقتدار خویش بهره
مى‏جویند. «موسکا» مى‏گوید:

«سیمان مذهب، مقوم نظام پاتریمونیال است.»
- نظام پاتریمونیال نوعاً گرفتار تعارضى است میان افزون خواهى‏هاى مزدوران لشگرى و
غلامان سرسپرده از یک‏سو، و افزایش نارضایتى مردم از روند دائماً رو به تزاید اخذ مالیات از
سوى دیگر، که باعث افزایش نارضایتى‏هاى عمومى مى‏گردد. این قبیل نارضایتى‏ها بعضاً
موجبات شکل‏گیرى اعتراضات کاریزمایى در اشکال موعودگرایى (Mesianism) و
«هزاره‏گرایى» (Millenarianism) مى‏گردد. وبر معتقد است که جوامع اسلامى نوعى
ساخت پاتریمونیال را پس از طى دوره کاریزمایى اولیه، ایجاد و تجربه کرده‏اند.

«کاریزماى» پادشاهى
وبر در کتاب اقتصاد و جامعه مشخصاً از دو «کاریزماى الهى» (Divinly Char) و
«کاریزماى فرمانروایانه» Warlord Char) که در اشکال نهادینه به «دو کاریزماى روحانى»
(Hierocratic Char) و «کاریزماى سیاسى» (Temporal Char) مبدّل مى‏شوند،

|176|

نام مى‏برد.[13] فرض چنین تفکیکى در «مشروعیت فرهومند»، کمک مى‏کند تا بتوان مشروعیت
اقتدار پادشاهى را در چیزى به جز منبع دینى جستجو کرد. «امیر ارجمند» مى‏گوید:

«این‏که مشروعیت پادشاهان را تنها بر پایه دین و عطیه الهى بدانیم کافى به نظر
نمى‏رسد. در واقع این قدرت است که اساساً «کاریزما» را مى‏آفریند و استمرار
در به کارگیرى مؤثر قدرت، خود فى‏نفسه مشروعیّت‏آور است.»[14]
بر طبق این نظر، مشروعیت خود بنیاد پادشاه از قهر و غلبه پدید مى‏آید. بى‏جهت
نبوده که پادشاهان پیروز، همواره مدعى دریافت امدادات الهى بوده‏اند که آن‏ها را در غلبه
بر دشمنان یارى رسانده و تاج و تخت را براى آن‏ها حفظ کرده است. این قبیل مدعیات
حتى به قبل از ظهور ادیان رستگارى بخش توحیدى برمى‏گردد و نشان مى‏دهد، این قدرت
بوده که به صورت جوهرى، «کاریزماى پادشاهى» را پدید مى‏آورده است. این که «کاریزماى
پادشاهى» را شکل نهادینه شده «کاریزماى قهرمانى» یک فرمانرواى پیروز بدانیم و یا همان
«کاریزماى خالص»، در اصل مسئله که مبناى مشروعیت چنین کاریزمایى، «قدرت و
غلبه» است و نه مدعیات «دینى»، تغییرى ایجاد نمى‏کند. با انتقال کاریزما از فرمانروا به
دربار و دیوان پادشاهى و متجلى شدن آن در اساس سلطنت، «معضله جانشینى» که در
«کاریزماى پیامبرانه» خودنمایى مى‏کرد، به میزان زیادى در اینجا مرتفع مى‏گردد. انتقال
موروثى کاریزما، از طریق مراسم آیینى تاج‏گذارى که بعضاً پشتوانه‏هاى اسطوره‏اى نیز
براى آن ساخته مى‏شود، صورت مى‏گیرد. این دیدگاه که توضیح آن نیز قدرى به پیچیدگى
گرایید، معتقد است که نظریه «کاریزماى پادشاهى» که از بحث «اقتدار فرهومند» وبر قابل
استنتاج است، نقطه‏ء اتکاى مناسبى براى تحلیل تاریخ سیاسى ایران و سلسله‏هاى پادشاهى
حاکم بر آن مى‏باشد، و بر اساس این نگرش تفاوت ماهوى در ساختار سیاسى
حکومت‏هاى قبل و بعد از ورود اسلام به ایران وجود ندارد.

«عصبیّت» ابن‏خلدون
بُن و محور نظریه ابن‏خلدون (متوفاى 808ق) در تحوّل دورى حکومت‏ها[15] و

|177|

دست به دست شدن قدرت «عصبیّت» است. «نصیف نصّار از خلدون شناسان بنام،
عصبیّت را به همبستگى «اجتماعى نسبى» تعبیرکرده و «فاخورى وجر» آن را معادل پیوند
«خویشاوندى» گرفته‏اند. [16] عصبیت، یک گروه را به هم پیوند مى‏دهد و با ایجاد روحیه
سلحشورى و نیروى غلبه در آنان، آن‏ها را به معارضه با گروه‏هاى دیگر مى‏کشاند و
موجبات تفوّق و تسلط بر گروه‏هاى دیگرى را که فاقد این عنصر بوده و یا حمّیت طایفه‏اى
در آنان فروکش کرده، فراهم مى‏آورد.
«عصبیت» براى هر امرى که انسان بخواهد مردم را به آن وادارد، از قبیل تصاحب
قدرت و حکومت ضرورى است. هدف «عصبیت» فرمانروایى و کشورگشایى است، که
از طریق تقویت همبستگى‏هاى خانوادگى، قومى و ملى، اسباب روى کار آمدن
حکومت‏ها و بسط قدرت گروه‏هاى طایفه‏اى را فراهم مى‏آورد.[17]
ابن‏خلدون مى‏گوید:

«هرگاه دولت استقرار یابد و شالوده آن مستحکم شود، دیگر از عصبیّت بى‏نیاز
است.»[18]
پس از دستیابى به حکومت، اختلاف و جنگ قدرت درون گروهى در راستاى تثبیت
سلطه فردى در مى‏گیرد. در حالى که بنیان‏گذار دولت در آغاز خود را یکى از افراد قبیله
محسوب مى‏کرد، پس از چندى، عصبیت قبیله‏اى را کنار گذارده و رویه فردى در پیش
مى‏گیرد. این روند پس از وى نیز با شدت بیش‏ترى تداوم مى‏یابد به طورى که
جانشینانش، عوامل به قدرت رسیدن خود را به کلى فراموش کرده و به جاى تکریم
خویشان هم طایفه، بعضاً آنان را از اطراف خود پراکنده مى‏سازند. ابن‏خلدون این
روى‏گردانى از عصبیت را مقدمه زوال دولت مى‏داند.[19] علت این که فرد شاخص قبیله،
پس از روى کار آمدن و تثبیت موقعیت خویش به برکنارى و پراکنده سازى مقرّبان و مرافقان
سابق مى‏پردازد، ناشى از نگرانى او از ادعاهاى قدرت طلبانه آنان و مطامع احتمالیشان
براى تصاحب قدرت است. لذا ضمن قلع و قمع خویشان و اقربا، سعى مى‏کند افراد
جدیدى را به محفل قدرت راه دهد که مطیع بى‏چون و چراى اویند و در موقعیت و جایگاه

|178|

رقابتى با وى قرار ندارند.
مدیرشانه‏چى ضمن نامقبول دانستن نظریه اقتدار کاریزمایى براى تبیین ساخت سیاسى
حاکمیت در ایران، معتقد است که با توجه به بافت قبیله‏اى جامعه ایران در قرون میانه،
نظریه «عصبیت» ابن‏خلدون[20] و «جابه جایى نخبگان» پارتو بهتر از هر چارچوب نظرى
دیگرى مى‏تواند تاریخ سیاسى ایران را تبیین کند.[21]

«جابه جایى نخبگان» پارتو
تاریخ ایران هیچ‏گاه شاهد رهبران فرهومند و کراماتى نبوده است بلکه همواره بستر
ظهور و حضور گروه‏هاى مستبد و تشنه قدرتى بوده که پیرامون یک چهره خودکامه فاقد
هرگونه فضیلت یا کرامات مورد انتظار حلقه زده‏اند و قدرت سیاسى را نه از طریق اقبال
همگانى و یا اعتبار آسمانى کاریزمایى، بلکه با توسل به زور و تدبیر به دست آورده‏اند.
اگر چه همواره پس از استقرار سلطه خویش، جهت تحیکم و تداوم آن در صدد کسب
نوعى حقانیت و مشروعیت در برابر حریفان و مدعیان قدرت بوده و سعى کرده‏اند
چهره‏اى کاریزمایى از خود به نمایش بگذارند.[22]
مدافعان این نظریه معتقدند که منازعات سیاسى در ایران، هرگز نزاع میان مردم با
هیئت حاکمه نبوده است. در سراسر تاریخ این سرزمین رهبرى حرکت‏هاى سیاسى علیه
حاکمان وقت را به عهده گرفته‏اند، افراد و گروه‏هاى نخبه‏اى بوده‏اند که خود را شایسته به
دست گرفتن حکومت مى‏دانسته‏اند و در راه نیل بدین هدف از احساسات مردمى، عصبیت
قبیله‏اى و پشتوانه‏هاى دینى اسطوره‏اى نیز بهره برده‏اند. بنا به رأى این عده نظریه پارتو از
این جهت با شرایط سیاسى جامعه ایران انطباق دارد که به بررسى مسئله تداول قدرت میان
«نخبگان سیاسى» پرداخته است.
پارتو جامعه را ترکیب ناهمگنى مى‏داند که در یک‏سو انبوه غیر متشکلى از افراد
مقهور و تحت سلطه و در سوى دیگر، گروه یا گروه‏هاى کوچک مسلط یا در صدد سیطره
بر جامعه قرار دارند. او اعضاى این گروه‏ها را نخبگانى مى‏داند که نقش ممتازى در

|179|

حاکمیت سیاسى جامعه دارند. جوهره و کنه انقلابات سیاسى از نظر پارتو، جابه جایى
یک دسته از نخبگان جدید با نخبگان فرسوده‏اى است که استعداد و لیاقت‏هاى گذشته را
براى استمرار حاکمیت خویش، از کف داده‏اند. و مردم در این میانه، تنها سپاه بى‏نام و
نشان این نخبگان با تدبیر در مبارزه بر سر تصاحب قدرت بوده‏اند.

* . * . *
ایران یکى از کهن‏ترین تمدن‏هاى بشرى است که ساخت سیاسى پادشاهى در آن
قدمتى چند هزار ساله دارد. به علاوه، موقعیت جغرافیایى این سرزمین پهناور که اقوام و
طوایف مختلفى را در خود جاى داده، همواره عاملى مؤثر بر تحولات سیاسى این کشور به
شمار رفته است. قرار گرفتن در مسیر تاخت و تازهاى دوره‏اى اقوام و قبایل غیر متمدن، بافت
طائفه‏اى و پراکندگى تجمعات انسانى در گستره این سرزمین، و هم‏چنین ریشه دار شدن
پادشاهى در ساختار حکومتى آن، بر روى هم فرهنگ سیاسى منحصرى را پدید آورده که آثار
و خصایص مشترک آن را مى‏توان در ادوار مختلف تاریخ سیاسى این سرزمین مشاهده کرد.
ورود اسلام به ایران، یک نقطه‏ء عطف تاریخى به شمار مى رود که آثار و تبعات عمیقى در
عرصه‏هاى سیاسى- اجتماعى و فرهنگى جامعه ایران از خود بر جاى گذارده است.
درحالى که تاثیرات دین جدید در اصلاح فرهنگ عامه و تغییر مناسبات اجتماعى جامعه
ایران، عمیق و ماندگار بود، اما به دلایل مختلف، در عرصه سیاست و حکومت‏دارى،
تحولات عمیق و پایدارى را پدید نیاورد. لذا در ادوار بعدى تاریخ ایران، شاهد رجعت دوباره
«سنن شاهنشاهى»، «عادات اشرافى» (نخبه گرایى) و «خصلت‏هاى قومى- قبیله‏اى» هستیم.
سلسله‏هاى حکومتى در ایران چه آن‏ها که به عنوان حکام ولایات، منصوب و یا مؤیّد
دستگاه خلافت عباسى بودند و چه حکومت‏هاى کم دوامى که در دوره‏هاى ملتهب و
پرآشوب ملوک‏الطوایفى از هر گوشه‏اى سر بر آوردند، و چه پادشاهى‏هاى بزرگى که با
چیره شدن بر تمامى رقبا و سیطره یافتن بر تمامى قلمرو ایران بزرگ، خاطره ساسان و
اردشیر را در دودمان خود زنده کردند، همگى در چند خصیصه که به نوعى در نظریه‏هاى
تحلیل ساخت سیاسى ایران پس از اسلام نیز منعکس گردید، مشترکند:

|180|

- موروثى بودن حاکمیت در دودمان فرمانرواى پیروز.
- فردى و مطلقه بودن حاکمیت و فقدان قدرت‏هاى تعدیل کننده در ساختار سیاسى حاکم.
- متّکى و وابسته بودن تمامى مشروعیت‏هاى دینى نسبى به کاریزماى فرمانروایانه
پادشاه پیروز.
- وجود ریشه طائفه‏اى و خویشاوندى در کلیه تشکل‏ها، حرکت‏ها و منازعات سیاسى.
- تغییر تدریجى همبستگى‏هاى مبتنى بر بافت طائفه‏اى خویشاوندى به وابستگى‏هاى
مبتنى بر سرسپردگى و ارادت خالصانه نسبت به شخص پادشاه.
- فقدان ساخت سلسله مراتبى قدرت و منشأگرفتن و خاتمه یافتن تمامى اختیارات در
وجود کاریزماى فرمانروایانه.
- انفعال سیاسى اکثریت جامعه و وجود رقابت‏هاى آشکار و پنهان درون دربار و دیوان
و در میان مدعیان دودمانى.

خلافت و دولت‏هاى مستقل شرقى
توسعه ارضى اسلام به خارج از مرزهاى حجاز و تصرف سرزمین‏هاى شرقى، از جمله
بخش اعظم ایران، در حکومت ده ساله خلیفه دوم انجام گرفت. این که آیا گسترش
جغرافیایى اسلام در یک فاصله زمانى کوتاه، و در شرایطى که هنوز بنیان‏هاى سیاسى-
تشکیلاتى دولت نوپاى اسلامى به طور کامل شکل نگرفته بود، با آرمان‏ها و اهداف پیامبر
گرامى اسلام انطباق داشت و مصالح آتى مسلمانان را تأمین مى‏کرد، محل مباحثه دیگرى
است که در باب آن‏هم بسیار سخن گفته شده و هم باید فراوان گفته شود. اما در این جا با
اغماض از تفصیل این بحث، مى‏توان اجمالاً بر این حقیقت ابرام کرد که بسیارى از وقایع
و سرگذشت‏هاى ناگوارى که از پس این توسعه‏اً بى‏محابا بر مسلمانان گذشت، ناشى از
پیشى گرفتن «دولتمدارى» بر «دین‏خواهى» و رجحان مصلحت‏جویى‏هاى سیاسى بر
حقیقت طلبى دینى بوده است.
چیرگى و غلبه بر تمدن کهنسال ایران و روم در شرق و غرب سرزمین حجاز،

|181|

برخلاف القاى مستشرقین نه به زور شمشیر، بلکه به مدد تأثیر ژرف پیام الهى بر فطرت پاک
مردمان ساکن این تمدن‏ها پدید آمد. پیشروى اولیه مسلمانان، به واسطه جذبه معنوى پیام
جدید و بیزارى مردمان از نظامات گذشته با کامیابى همراه بوده و تقریباً با سهولت و سرعت
انجام گرفت لیکن حفظ پیوند معنوى با مسلمانان جدید و پایدار ساختن «وفادارى
سیاسى» به یک مرکز واحد، مستلزم شرایط و لوازمى بود که در آن زمان کوتاه با دشوارى
به دست مى‏آمد، لذا مشکلات و آسیب‏هاى ماندگارى را بر پیکر اسلام باقى گذارد.
دستگاه «خلافت»[23] پس از پشت سر گذاردن یک دوره «جهاد اعتلایى»[24] براى ابلاغ پیام
رسالت، به یکباره خود را با قلمرو گسترده‏اى مواجه دید که ترکیب متنوعى از فرهنگ‏هاى
قومى و عادات سیاسى مختلف را دربر مى‏گرفت. در دوره «تثبیت» که خطمشى پیشروى
ارضى متوقف گردید، دستگاه خلافت عمده هم خود را متوجه تحیکم موقعیت سیاسى و
تثبیت اوضاع درون مرزها نمود. متولیان امر خلافت که تا قبل از این، تجربه
حکومت‏دارى آن‏هم در سطح یک امپراتورى عظیم را نداشتند، بایستى بر مردمانى حکم
مى‏راندند که پیش از این تجربه دیوان سالارى‏هاى بزرگى را از سر گذرانده بودند.
این وضعیت دشوار در عهد خلفاى راشدین، به واسطه این که هنوز دوره «کاریزماى
پیامبرانه» کاملا سپرى نشده و نفوذ معنوى اسلام در میان اقوام تازه مسلمان با اعمال سوء
حاکمان نالایق مخدوش نگردیده بود، کم‏تر معضلات خود را نشان داد. امویان نیز با به
نمایش گذاردن چهره‏اى خشن و اعمال ضرب وزور و تحقیر، این شرایط ناپایدار را
حفظ نمودند. لیکن با ایجاد فضاى رعب و وحشت، ناخواسته جریان‏هاى معارضى را علیه
دستگاه خلافت در درون سرزمین‏هاى اسلامى پدید آوردند که نهایتاً منجر به سرنگونى آنان و
ظهور دولت عباسیان گردید. بنى‏العبّاس که با سوار شدن بر امواج نارضایتى به خلافت
رسیدند، به زودى با همان معضله وسعت قلمرو و ناتوانى در جلب وفادارى سیاسى همگانى
مواجه گردیدند. اما برخلاف اسلاف خویش که راه حل مشکل را تنها در افزایش فشار و تحمیل
زور مى‏دیدند، سیاست و مشى دیگرى را به کار گرفتند که به دوام پانصد ساله آنان مدد رساند:
- بهره‏گیرى از تجربیات حکومت‏دارى تمدن‏هاى ماضى خصوصاً تمدن ایرانى و

|182|

توسعه دستگاه دیوان سالارى.
- به خدمت گرفتن خاندان‏هاى دیوانى دربار ساسانى در دستگاه خلافت.
- سپردن حکومت ولایات به امیران و بزرگان همان بلاد. (امارت استکفا)
- کنارآمدن و رسمیت بخشیدن به حکومت امیرانى که با قهر و غلبه بر سرزمینى دست
مى‏یافتند. (امارت استیلا)
- اعطاى اختیارات و استقلال عمل به حکام ولایات در مقابل پرداخت مالیات سالیانه
به دستگاه خلافت و خواندن خطبه به نام خلیفه وقت.
رویه عباسیان در کنار آمدن با معضله فوق و اتخاذ روش هاى غیرتمرکزگرا[25]،
زمینه‏هایى را براى افزایش استقلال نسبى حکام محلى خصوصاً در سرزمین‏هاى شرقى
پدید آورد که منجر به شکل گیرى اولین دولت‏هاى ایرانى پس از اسلام گردید.

سلسله‏هاى ایرانى
خراسان بزرگ در منتهى‏الیه سرزمین‏هاى شرقى، از اولین بلادى است که اسلام آورد و در
مقابل لشگریان اسلام تمکین کرد. این منطقه که در هر دو دوره اموى و عباسى از اهمیت
فراوانى برخوردار بود، همواره در التهابات سیاسى و فرقه‏اى حادى به سر مى‏برد و در
عین حال مرکز مهم‏ترین تحولات سیاسى[26] و خاستگاه نخستین سلسله ایرانى پس از اسلام به
شمار مى‏رود. خراسان جز مدت کوتاهى که مأمون «مرو» را مرکز خلافت خویش قرار داد، از
قلب خلافت دور بود. اما به لحاظ اهمیت، پایتخت دوم خلافت عباسى محسوب مى‏شد.

طاهریان، نخستین سلسله ایران اسلامى
هنگامى که مأمون مرکز خلافت را از مرو به بغداد بازگرداند، «طاهر» سردار بزرگ[27]
خود را به امیرى این ولایت گمارد. اگر چه میان طاهر و دستگاه خلافت در اواخر کار، نقار
و کدورت در گرفت[28]، لیکن «مأمون» و پس از او «معتصم» امارت خراسان را هم‏چنان به اعقاب او سپردند. دولت نیمه مستقل طاهرى در خراسان با به امارت رسیدن «عبدالله» پسر

|183|

طاهر ذوالیمینین پا گرفت.
طاهریان تا به آخر خراج‏گذار دستگاه خلافت باقى ماندند و علاوه بر حکومت خراسان،
مسئولیت «صاحب شرط»اى خلیفه در بغداد را نیز به عهده داشتند. رقباى اصلى حکومت
طاهرى، مخالفین شیعى مذهب آنان در طبرستان و شورشیان عیارى مسلک در سیستان بودند.

صفاریان، امراى مستولى
صفاریان از عیاران سیستان بودند که در طول امارات طاهریان بر این نواحى، همواره
موجبات آشوب و ناامنى در مرزهاى جنوبى را پدید مى‏آوردند. عیاران صفارى با ضعف
آل طاهر قدرت گرفتند و قلمرو خویش را با هزیمت علویان، تا مازندران، فارس و
خوزستان توسعه دادند. از آن‏جا که امارت یعقوب بنیان‏گذار سلسله صفارى به
«استیلاء» بود، همواره میان او و دستگاه خلافت کشمکش وجودداشت[29] و تا به آخر نیز
«عهد و لوا»ى عباسى را به کف نیاورد. رابطه دستگاه خلافت با «امارت استیلا»ى صفارى
هیچ‏گاه به طور کامل قرار نیافت و عهد و لواى خلافت، چندین بار اعطا و واخواست شد تا
این‏که سرانجام بساط سلسله صفارى که هم‏چون امیران سرکش و متمرد اسباب نگرانى
دستگاه خلافت را فراهم آورده بودند، به دست امیر سامانى در هم پیچیده شد.[30]

سامانیان، امیران مطیع
سلسله سامانى از پس سرکوب و هزیمت صفاریان که اقتدار سیاسى دستگاه خلافت
را مورد تهدید قرار داده بودند، پدید آمد. امیر اسماعیل سامانى از امراى منصوب «مأمون»
در ماوراءالنهر، به پاس خدمتى که به دستگاه خلافت در سرکوبى و دستگیرى «عمرولیث»
صفارى نمود، مورد ستایش خلیفه قرار گرفت و لواى حکومت خراسان را در یافت کرد.
(287ق) سامانیان را همانند طاهریان، حکام مطیع و سر به طاعت دستگاه خلافت
مى‏شناسند. در کتاب تاریخ بخارا در وصف امیر اسماعیل سامانى چنین آمده است که:
«پیوسته خلیفه را اطاعت نمودى و در عمر خویش یک ساعت بر خلیفه عاصى نشدى و

|184|

فرمان او به غایت استوار داشتى.»[31] ستاره دولت سامانى با دوراندیشى ترکان غزنوى که
در بروز خلاف در دستگاه خلافت، طرف خلیفه پیروز یعنى «القادر» را گرفتند، افول کرد
و کوکبه دولت ایشان به نفع غزنویان فروافتاد.[32]

آل بویه، نخستین دولت شیعى
سه برادر دیلمى که پدرشان از سرداران امیرنصر سامانى بود و خود از سپاهیان و امراى
زیارى، به فاصله کوتاهى نواحى مختلف ایران را به تصرف در آوردند و از جنوب غربى
ایران خود را به بغداد رسانده (334ق) و به جاى سرنگونى خلافت عباسى تنها به تعویض
خلیفه- «المطیع» به جاى «المستکفى»- اکتفا کردند. آل بویه در طول مدت 110 سالى که
خلفاى عباسى را در زیر نفوذ و قیومیت خود داشتند و در عمل خلیفه را از همه امور دولتى
و اقتدار سیاسى منعزل کرده بودند هیچ‏گاه آشکارا مقام روحانى او را نقض نکردند. بوئیان
که نمونه بارز امراى مستولى در میان سلسله‏هاى ایرانى بودند[33] با چیره شدن غزنویان بر
رى، از میان رفتند و تسخیر فارس توسط یکى از سرداران سلجوقى و ورود طغرل بیگ به
بغداد، سر انجام بساط دولت‏شان بر چیده شد.

امارت ترکان غزنوى
«سلطان محمود» یکى از ترکان غزنه پس از تصرف قلمرو دولت سامانى و توسعه
متصرفاتش در شرق و سرزمین هند، به سمت رى، مرکز حکومت بوئیان سرازیر شد. محمود
لشگرکشى‏هاى خود را به انگیزه‏هاى مذهبى منتسب مى‏کرد و لذا سیطره بر بوئیان را
برانداختن رافضیان و باطنیان و لشگرکشى به هند را کوبیدن هندوان کافر معرفى کرده است.[34]
دوره امارت غزنوى همزمان است با خلافت «القادر»، از معدود خلفاى مقتدر عباسى که پس
از یک دوره طولانى در محاق بودن دستگاه خلافت، به روى‏کار آمده بود. غزنویان که مذهب
اهل سنّت و جماعت را اساس و شالوده دولت خویش قرار داده بودند، رابطه تنگاتنگى با
دستگاه خلافت داشتند و البته در موقعیتى برتر از امیران مستکفى طاهرى و سامانى.

|185|

دولت بزرگ سلجوقى
سلجوقیان خاندانى از اقوام «غز» بودند که سرزمین اصلى آنان دشت‏هاى شمالى
دریاچه آرال بود. اینان که در حوالى قرن چهارم اسلام آوردند، غالباً به عنوان سپاهى در
خدمت امراى مسلمان بودند و از طریق سپاهى‏گرى نیز قدرت گرفته و به حکومت
رسیدند. «طغرل بیک» بنیان‏گذار این سلسله، پس از پیروزى بر غزنویان (429ق) خود را
سلطان نامید و با ورود به بغداد، دستگاه خلافت را از زیر مهمیز بوئیان نجات داد و در
همان‏جا فرمان لواى مشروعیت سلطنت خویش را از خلیفه دریافت کرد. سلجوقیان به
عنوان گسترده‏ترین سلسله ایرانى پس از اسلام، از پشتوانه فکرى قوى[35] و تشکیلات
دیوانى کاملى برخوردار بودند.[36] درحالى که روابط دستگاه خلافت با غزنویان از رابطه
خلافت با امراى مستکفى و مطیع گذشته به نوعى تشریک مساعى در اهداف مشترک
ارتقا یافت[37]، در دوره سلجوقى این رابطه وضع کاملا جدیدى پیداکرد به‏طورى که
دستگاه خلافت و شخص خلیفه تحت‏الحمایه سلطان سلجوقى محسوب گردید.[38]

دوره مغولى و فترت دینى
معمولا دوران 140 ساله مغولى (756-616ق) را به سه دوره تقسیم مى‏کنند:
- هجوم چنگیز و شکل‏گیرى امپراتورى مغول که به مرگ قوبلاى خان (693ق)
خاتمه پذیرفت.
- دوره ضعف و تجزیه امپراتورى که به تشکیل پنج حکومت ایلخانى منجرگردید.
حکومت ایلخانى ایران در 656ق توسط هلاکوخان شکل مى‏گیرد.
- انقراض حکومت‏هاى ایلخانى مغولى و شکل‏گیرى حکومت‏هاى ایلخانى مستقل.
حمله چنگیز به ایران به بهانه کشتار حاملان هدایاى وى براى حکومت خوارزمشاهى
صورت گرفت و پس از بر چیدن بساط حکومت سلسله‏هاى محلى، دوره‏اى از قتل و
غارت و ناامنى به دنبال آورد. در این دوره که حاکمان مغولى در ایران، مأموران و
منصوبین امپراتورى مغول محسوب مى‏شوند، ایران رسماً تابع هیچ دینى نیست.[39] در

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  39  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله بازرسی ایمنی راه

اختصاصی از فی توو دانلود مقاله بازرسی ایمنی راه دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

محور مورد بحث: بزرگراه نوکنده –کردکوی
علٌت انتخاب موضوع پروژه: چون این محور در مسیر بین بندرگز و گرگان قرار گرفته و به علٌت رفت و آمد زیاد در این مسیر و مشا هده نواقص ظا هری موجود در طول راه و تصاد فات بین جاده ای در این محور این پروژه انتخاب شده است .

مقدمه :
راه به عنوان شریان ا صلی ا قتصاد در هر کشور ، نقش عمده ای را ایفا می کند و حداکثر بهره گیری استفاده کنندگان از راه باید به نوعی در طرا حی و ساخت آن در نظر گرفته شود که مهمترین آن ،مقوله بسیار حیاتی تأمین ایمنی حرکت است . اهداف پروژه ایمنی راه ،معرفی و شناخت مشکلات ، وکاهش تعداد و شدت تصادف می باشد . در این راستا با توجه به نقش عوامل دخیل در تصادف ( جاده ، انسان ، محیط ، وسیله ) می توان موضوعات استراتژیک مختلفی را در قالب برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت تعریف و پیگیری نمود .
تجربه نشان داده است که در برخورد با مقاطع حادثه خیز جاده ای در صورت عدم وجود برنامه های بنیادی پیشگیرانه ، انجام برنامه های چاره جویانه و اصلاحی از مؤثرترین کارهای ممکن است . از جمله این اقدامات می توان به شناسأیی و اولویت بندی مقاطع حادثه خیز راه اشاره نمود .
بر اساس مطالعات انجام شده بر خلاف رشد روز افزون وسایل نقلیه موتوری در کشورهای در حال توسعه ( از جمله ایران ) سطح ایمنی در این کشورها در حال کاهش بوده و آمار تصادفات در حال افزایش است .
یکی از دلایل آن را می توان عدم رعایت موارد مرتبط با ایمنی در مراحل امکان_ سنجی ،طراحی و ساخت و بهره برداری پروژه های راه و ترافیک دانست که نتیجه آن پیدایش مقطع حادثه خیز در شبکه راهها می باشد . محیط جاده به تنهایی یا در ترکیب با سایر عوامل حدودأ علٌت ایجاد یک چهارم کل سوانح می باشد .
بر اساس آمار ارائه شده توسط بانک جهانی ، هر ساله بیش از 17/1 میلیون نفر در سوانح جاده ای می میرند و بیش از 10 میلیون نفر معلول و زخمی می شوند . که از این مقادیر 70% آن مربوط به کشورهای در حال توسعه است .
همچنین این سازمان اعلام کرده است که تا سال 2020 تصادفات جاده ای به رد ه سوم علتهای اصلی مرگ و میر و معلولیت در جوامع بشری خواهد رسید .
سیستم حمل و نقل شامل ، محیط راه ، استفاده کنندگان راه ( عابرین پیاده ، رانندگان ، دوچرخه سواران ،و غیره ) و وسایل نقلیه است . عموماٌ گونه های مختلفی از شرایط محیطی ، استفاده کنندگان راه و انواع وسایل نقلیه ، بدون هیچگونه پیامد منفی در سیستم حمل و نقل با همدیگر در تقابل می باشند .
یک تصادف وقتی رخ می دهد که یک یا ترکیبی از این عوامل باعث ضعف و خرابی در سیستم شود .تحقیقات انجام شده در استرالیا سهم عوامل انسانی ، وسیلة نقلیه و محیط راه را تعیین نموده که در شکل زیر نشان داده شده است .

( 95% کل ) عوامل انسانی

عوامل وسیله نقلیه (8% کل ) عوامل محیط راه (28% کل )

عوامل سهیم در تصادفات ترافیکی راه

محیط راه به تنهایی یادر ترکیب باسایرعوامل باعث 28% از کل تصادفات می شود. فر آیند بازرسی ایمنی روی سهم اجزاء و محیط راه در تصادفات ، تمرکز می کند . با شناسایی مشکلات با لقوه ایمنی در حین مراحل اوٌلیه یک پروژه ، می توان باصرف هزینة کم طراحی را اصلاح نمود یا تغییر داد در نتیجه تصادفات با لقوه حذف خواهد شد .
هدف :
در خیلی از موارد پروژه هایی که هنوز مدت زیادی از ساخت و بهره برداری آنها نگذشته است بعنوان مقاطع حادثه خیز شناسایی شده اند . بازرسی ایمنی راه به منظور حداقل کردن ریسک تصادفات ترافیکی و حصول اطمینان از در نظر گرفته شدن کلیه اقدامات لازم برای حذف یا کاهش مشکلات موجود و بالقوه شناسایی شده راه ، به انجام می رسد . علاوه بر این بازرسی ایمنی راه ، ایمنی تمام استفاده کنندگان آنرا در نظر گرفته ، اهمیت اعمل ایمنی در همه مراحل طراحی راه را به اثبات رسانده و هزینه طول عمر پروژه را کاهش می دهد .

بازرسی ایمنی راه چیست ؟
بازرسی ایمنی راه عبارتند از :
بررسی رسمی یک راه موجود یا در حال ساخت ، پروژه ترافیکی و یا هر پروژه ای که با استفاده کنندگان راه سرو کار دارد،که در آن تیمی با صلاحیت و مستقل ،گزارشی از پتانسیل تصادفات خیزی و عملکرد ایمنی پروژه ارائه می دهد .

بازرسی ایمنی راه در مراحل پیشرفت یک پروژه :
بازرسی ایمنی راه می تواند در طی مراحل پیشرفت یک پروژه ( مرحله امکان سنجی ، طراحی اولیه ،طراحی جزئیات ،حین ساخت و قبل از بازگشایی ) و همچنین بر روی یک راه موجود اجراشود ( به شکل (3) مراجعه شود ) لازم به ذکر است اجرای بازرسی در مراحل ابتدائی پروژه منافع بیشتری دارد ،زیرا تغییر یک خط روی نقشه های طراحی یا اجرایی بسیار ساده تر و کم هزینه تر از رفع مشکل ایمنی یک راه موجود است .

منافع بازرسیهای ایمنی راه :
منافع بازرسیهای ایمنی راه عبارتند از :
1) راههای جدید ایمن تر به واسطه پیشگیری از وقوع تصادفات .
2) شبکه راههای ایمن تر به واسسطه کاهش تعدادو شدت تصادفات .
3) ارتقاء‌مهندسی ایمنی راه ( فهم و مستندسازی بهتر مهندسی ایمنی راه )
4) کاهش هزینه های طول عمر یک راه
5) کاهش هزینه اقدامات اصلاحی
6) کاهش هزینه کلی پروژه که بر جامعه تحمیل می شود .شامل تصادفات ، اختلافات و آسیبهای جسمی و روحی .
7) پیشرفتهای احتمالی استانداردها و روشهای طراحی در مقوله ایمنی .
8) رسیدگی ساده تر به نیازهای ایمنی استفاده کننده های آسیب پذیر راه .
9) تشویق کارکنان سایر بخش ها به مقوله ایمنی راه .
10)افزایش اهمیت و آگاهی نسبت به طراحی ایمنی راه ،در بین مهندسان ترافیک و طراحان .
بررسی وضعیت و جایگاه ایران در تصادفات جاده ای :
در جدول شماره 1 تعداد کشته شدگان و مجروحان تصادفات راههای کشور و رشد آن از سال 1373 تا 1380 ارائه شده است . این آمار بیانگر رشد متوسط سالانه معادل 10 درصد می باشد . بر اساس آخرین آمار منتشره تعداد کشته شدگان تصادفات جاده ای در سال 1380 با 19727 کشته و 6/15 در صد رشد نسبت به سال قبل از آن ، به نقطه اوج و بحرانی ترین وضعیت خود در سالهای گذشته رسیده است . در عین حال تعداد مجروحین در این سال معادل 119500 نفر با رشد 3/10 در صدی همراه بود که از میانگین 12 درصد روند گذشته و 9/18 در صد سالهای 78و79 کاهش داشته که با توجه به رشد آمار کشته شدگان ، دلالت بر شدت تصادفات رخ داده و همینطور ضعف در سیستم امدادرسانی در راهها دارد . در خصوص تفکیک آمار تصادفات شهری و برون شهری مطالعه مستند و دقیقی صورت نگرفته ولی بر اساس آمار پلیس راهنمایی و رانندگی کشور و همینطور مطالعات موردی صورت گرفته ( همچون سازمان حمل و نقل و پایانه های استان آذربایجان غربی ) سهم کشته شدگان بین شهری 75 درصد و کشته شدگان شهری 25 در صد تخمین زده شده است .

جدول 1: تعداد کشته شدگان و مجروحین و درصد رشد آنها بین سالهای1373 تا 1380
73 74 75 76 77 78 79 80
تعداد کشته شدگان و درصد رشد آن 10545
11591
(9/9+) 12583
(6/8+) 13676
(7/8+) 14789
(1/8+) 15482
(7/4+) 17059
( 2/10+ ) 19727
(6/15+)
تعداد مجروحین و درصد رشد آن 44216 52696
(9/11+) 62466
(8/11+) 67796
(5/8+) 76562
(9/12+) 91048
(9/18+) 108320
(9/18+) 119500
(3/10+)
مأخذ: دفتر ایمنی و ترافیک سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور

برای مقایسه و ارزیابی بهتر وضعیت تصادفات جاده ای کشور می بایست از شاخصهای بهتری استفاده نمود. برای این منظور معمولا از دو شاخص ریسک تصادفات ( تعداد کشته شدگان به ازای هر صد هزار نفر جمعیت ) و یا نرخ تصادفات ( تعداد کشته شدگان به ازاء هر ده هزار وسیله نقلیه ) استفاده می شود .در سال 1380 مقدارشاخص ریسک تصادفات برابر 29 کشته به ازاء هر صد هزار نفر جمعیت و مقدار شاخص نرخ تصادفات برابر 42 کشته به ازاء هر 10000 وسیله نقلیه بوده که به لحاظ ریسک تصادفات در مقام نخست جهان و به لحاظ نرخ تصادفات پس از کلمبیا ، ونزوئلا و بنگلادش بترتیب با شاخصهای 4/58 ،9/54 ،5/44، در مقام چهارم قرار دارد .

شناسایی مشکلات اصلی در بهبود ایمنی راههای کشور :
اصلیترین مشکلات بخش ایمنی راههای کشور را میتوان عدم مدیریت واحد و جامع در هدایت مقوله ایمنی شهری و بین شهری و به تبع آن فقدان هر گونه برنامه ریزی و طرح جامعی که اهداف و استراتژیهاو نحوة دستیابی به آنها در آن مشخص باشد، دانست. متأسفانه تاکنون (سال 1381) سیستم فعلی ایمنی راههای کشور از عدم مدیریت واحد و جامع در سیاستگذاری و هدایت و جلب همکاریهای وزارتخانه ها ، دستگاهها وسازمانهای ذیربط با مقوله ایمنی راهها رنج می برد . هر چند اقداماتی برای تشکیل کمیسیون ایمنی ترافیک برداشته شده که تا کنون به نتیجه ای نرسیده است و عملا در وضعیت فعلی ، متولی اصلی مقؤلة ایمنی کشور مشخص نمی باشد . ویژه آنکه در مقؤلة مدیریت ترافیک و بهره برداری از راهها ، ناهماهنگی ها و عدم مشخص بودن مسئولیتها به چشم می خورد . در ذیل به اختصار به برخی مشکلات و نقایص موجود در برخی از دستگاهها ی ذیربط با مقوله ایمنی راهها اشاره می گردد.

مشکلات موجود در ارتباط با پلیس راهنمایی و رانندگی کشور :
راهنمایی و رانندگی کشور با مسئولیت گسترده ای که عهده داراست از نقش و جایگاه ویژه ای در فرآیند بهبود ایمنی راههای کشور برخوردار می باشد که با توجه به تجربیات حاصله از سایر کشورها ، اولویت دارترین اقدامات را به این تشکیلات می توان منتسب نمود . اما این نیرو علیرقم تلاشهای که در سالهای گذشته انجام داده ،به نقش مورد انتظار و جایگاه مطلوب خود دست نیافته که برخی از دلایل آنرا می توان به شرح ذیل عنوان نمود :
1) عدم انگیزه کافی بدلیل غیر مکفی بودن حقوق و دستمزد هاو نبود سیستم نظارت ، کنترل و تنبیه و تشویق مورد نیاز در پلیس کشور .
2) عدم مکانیزاسیون سیستم اجرائیات راهنمایی و رانندگی کشور واستفاده از روشهای منسوخ که امکان اشتباه یا تقلب را فراهم می آورد .
3) عدم وجود سیستم ثبت و پردازش اطلاعات تصادفات کشور .
4) عدم وجود سوابق تصادفات افراد و استفاده از آن در یک سیستم تنبیهی ، توبیخی و تشویقی
5) عدم وجود سیستم ثبت اطلاعات تخلفات رانندگی افراد و اعمال نمره منفی .
6) کمبود تجهیزات مورد نیاز برای کنترل و اعمال قانون در جاده ها و معابر شهری همچون سرعت سنجهای مادون قرمز .
7) کمبود تجهیزات و ادوات مورد نیاز پلیس در بررسی های موردی بویژه در مقؤلة تصادفات همچون دوربین های عکاسی و نقشه برداری .
8) عدم تهیه و استفاده از فرمهای مناسب ثبت اطلاعات تصادفات برای جمع آوری اطلاعات لازم هم برای شبیه سازی تصادفات و هم برای استفاده سایر دستگاههای ذیربط و مراکز علمی ، تحقیقاتی و دانشگاهها .
9) عدم برخورد لازم قانونی با متخلفین و اهمال در مواردی همچون عدم وجود بیمه شخص ثالث و کارت معاینه فنی خودرو .
10) عدم وجود سیستم مناسب بازرسی و کنترل وسایل نقلیه بویژه وسایل نقلیه عمومی.
11) عدم وجود سیستم مناسب آموزش و باز آموزی رانندگان مطابق با استاندارد های روز دنیا .

مشکلات موجود در ارتباط با وزارت راه و ترابری و وزارت کشور :
سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور ، معاونت ساخت و توسعه راهها ، معاونت راهداری و ادارات کل راه وترابری استانها درقالب وزارت راه وترابری و همینطور شهرداری ها در قالب وزارت کشور عهده دار مسئولیت تهیه و تدارک زیر ساختها و امکانات و تجهیزات مورد نیاز تردد ایمن کشور در دو حوزة معابر شهری و بین شهری صورت مجزا می باشند .برخی از مشکلات موجود در این بخش عبارتند از :
1) عدم وجود استراتژیها و طرحهای اجرایی کوتاه مدت ، بلند مدت ، در زمینة ایمنی راهها .
2) عدم وجود استراتژیها و طرحهای مشخص در خصوص سیستم مراقبت ونگهداری راهها .
3) عدم تهیه و تدارک آئین نامه ها و دستورالعملهای لازم در مقوله اقدامات پیشگیری کننده از تصادفات همچون آئین نامه های طراحی ، نگهداری ، بازرسی و معاینه و بهینه سازی راهها و ابنیه فنی بطورجامع و کافی .
4) عدم وجود سیستم ممیزی ایمنی راههای کشور .
5) عدم تهیه دستور العمل تعیین نقاط حادثه خیز و نحوه تعیین و اولویت بندی و اصلاح آنها .

مشکلات موجود در ارتباط با وزارت صنایع و معادن :
از جمله پارامترهای مؤثر در تأمین ایمنی حرکت ، وضعیت وسایل نقلیه به لحاظ قدرت و عمر آن ( میزان فرسودگی ) می باشد . با توجه به رویه در پیش گرفته شده در وزارت صنایع و معادن هم اکنون وضعیت نامطلوبی در خصوص رکن سوم حرکت در راهها وجود دارد به نحوی که خودروهای با عمر بیش از 30 سال که فاقد مشخصات و استانداردهای لازم می باشند ، بدون هیچگونه محدودیتی در راههای کشور در حال تردد هستند . مسلم آن است که با عدم هماهنگی بین سرعت و قدرت مانور انواع وسایل نقلیه جدید و فرسوده ، ادامه معضلات ترافیکی مربوطه و تصادفات ناشی از آن مشاهده خواهد شد .خودروهای ساخت داخل جدیدی نیز که به بازار وارد می شوند به لحاظ مشخصات و ملزومات لازم ، مطلوب و کامل نمی باشند و جا دارد که آن وزارتخانه در تعیین سیاستهای خود برای تولید ، قیمت مطلوب و واردات خودرو نگاهی نیز به نقش و سهم وسایل نقلیه در تصادفات راههای کشور داشته باشد .

مشکلات موجود در ارتباط با سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور:
آخرین برآورد حکایت از آن دارد که در سال 1380 بطور متوسط حدود 40000 میلیارد ریال ،در اثر تصادفات راهها به کشور خسارت مستقیم و غیر مستقیم وارد می گردد که این رقم حدود 68/3 در صد تولید نا خالص ملی و بیش از 195 در صد مجموع اعتبارات عمرانی وزارت راه ترابری در حمل و نقل است . با توجه به این حجم خسارات ، ضروری است که منابع مالی مختلف دولتی و غیر دولتی برای تأمین منافع عمومی جامعه در بهبود ایمنی راههای کشور فعال شوند . متأ سفانه سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور بدلیل فقدان یک برنامه مدون و مشخص در خصوص بهبود وضعیت ایمنی راههای کشور ، درتخصیص منابع مالی مورد نیاز بنحو مناسب عمل نمی نماید . بنحوی که مدیر کل ایمنی راههای کشور در سال 1379 اعلام می نماید که بودجه تخصیص یافته برای ایمن سازی جاده ها حتی کفاف خط کشی راهها را نیز نمی نماید که در این صورت انتظار تغییر وضعیت موجود عملا عبث خواهد بود .

مشکلات موجود در ارتباط با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی کشور :
در هنگام بروز حوادث رانندگی ، حفظ جان و تأمین سلامت و حداقل رساندن صدمات وارده به مجروحین تابع امدادرسانی به موقع و مناسب می باشد . بررسی عملکرد امدادرسانی و کیفیت آن در تصادفات راههای کشور بیانگر آن است که در ارائه این خدمات در کشور ، اختلاف چشمگیری با استانداردهای جهانی وجود دارد . بنحویکه 50 درصد قربانیان ،مجروحینی بوده اند که حداکثر یک ساعت پس از وقوع حادثه جان خود را از دست داده اند . بررسی های بعمل آمده حکایت از آن دارد که در ایران برای فوریتهای پزشکی خصوصأ‌در جاده ها هیچ نظام خاصی وجود ندارد و وزارت بهداشت بطور رسمی اعلام نموده است که به تنهایی خود را مسئول امدادرسانی در تصادفات راههای کشور نمی داند .

مشکلات موجود در ارتباط با صنعت بیمه کشور :
در سیستم فعلی بیمه کشور ، برای بیمه های شخص ثالث و بدنه اتومبیل تدابیر مناسب و جامعی برای لحاظ نمودن کلیه سوابق تصادفات افراد در میزان حق بیمه پرداختی در نظر گرفته نشده است .سیستم فعلی با توجه به عدم در نظر گرفتن کلیه سوابق تخلفات و تصادفات افراد در میزان بیمه پرداختی به صورت ناقص عمل نموده و لذا انگیزشی در کاهش غفلتها و تخلفات منجر به تصادفات را ایجاد نمی نماید . سیستم فرانشیز نیز کامل نبوده و از لحاظ بیمه تنها انگیزه کنونی باز دارنده از تخلفات و تصادفات برای رانندگان ، در گیریهای اداری و مالی سلسله مراحل پرداخت خسارت بوجود آمده ، می باشد .

مشکلات موجود در ارتباط با رسانه های جمعی و آموزش و پرورش :
عدم اقبال و توجه رسانه های جمعی از جمله سازمان صدا و سیما وهمینطور وزارت آموزش و پرورش به عنوان یکی از دست اندرکاران آموزش عمومی ، مقوله آموزش در خصوص ایمنی راهها را در کشور ناکام گذاشته است .
هم اکنون مقوله آموزش در کشور فاقد متولی خاص بوده و لذا هیچگونه برنامه جامع و مشخصی در این زمینه وجود ندارد . به عنوان نمونه مجلس کشور ترکیه صداو سیمای آن کشور را موظف نموده تا در هفته 2 ساعت برنامه در زمینه ایمنی ترافیک پخش نماید .

اقدامات اساسی جهت بهبود ایمنی راههای کشور :
1) تعیین موقعیت ایمنی کنونی راههای کشور و شناخت مشکلات و تخمین کمی شاخصهای مربوطه .
2) تعیین سیاست ملی در خصوص ایمنی راههای کشور .
3) تعیین اهداف کمی بلند مدت و کوتاه مدت در بخش ایمنی راههای کشور در سطح ملی و منطقه ای .
4) تهیه یک طرح اجرایی بلند مدت .
5) تهیه یک طرح اجرایی کوتاه مدت 5 ساله ی ترجیحأ‌3 ساله برای ارتقاء سریعتر ایمنی راهها بویژه در خصوص وضع قوانین و مقررات ، اعمال آنها و آموزش و ترویج مربوطه .
6) بررسی و بازبینی تشکیلات و مدیریت ایمنی جاده ای کشور و سایر بخشهای مؤثر درتأمین آن وایجاد و توسعه یک تشکیلات ایمنی حمل و نقل کارا ومؤثرو پاسخگو 7) تهیه و اجراء سیستم ممیزی ایمنی راههای کشور .
8)ایجاد سیستم جمع آوری و پردازش اطلاعات تصادفات و تهیه بانک اطلاعاتی تصادفات به صورت کامپیوتری به نحو مقتضی جهت شبیه سازی و تجزیه و تحلیل تصادفات
9) آموزش ، ترویج و بالا بردن آگاهی های خاص و عام لازم مربوط به ایمنی راهها .
10) تشخیص ، تعیین و جلب ابزار حمایتی مؤثر از اقدامات مربوط به ایمنی راهها و فعالیتها ی مربوطه و تعیین آلترناتیوهای مختلف تأمین بودجه از طرق مختلف همچون مالیتهای مستقیم و غیر مستقیم درصدی از جریمه ها ، مشارکت بخش خصوصی و تشکیلات غیر دولتی (NGO;S )و سرمایه گذاریهای ممکن همچون دریافت وامهای بانک جهانی به صورت فاینانس بویژه برای بزرگراهها و راههای اصلی .

در خصوص تهیه طرح کوتاه مدت اجرایی و واقع بینانه ، فهالیتهای زیر پس از تعیین اهداف مشخص و قابل اندازه گیری مطرح می باشند :
1) اصلاح و تکمیل قوانین و مقررات ترافیکی .
2) اعمال قانون و تشدید آن بویژه توسط پلیس راهنمایی و رانندگی .
3) اصلاح ضوابط آموزش متقاضیان رانندگی ، ضوابط اعطاء گواهینامه ها و تدوین ضوابط بازآموزیهای لازم برای رانندگان .
4) آموزش عمومی و ارائه اطلاعات و انجام تبلیغات مورد نیاز .
5) آموزش کودکان و نوجوانان بویژه در مدارس و پارک های آموزش ترافیک .
6) اصلاح سیستم ثبت ، بازرسی و آزمایش وسایل نقلیه .
7) ارائه سیستم مناسب امدادرسانی به مصدومان تصادفات ، بویژه اقدامات فوری و مورد نیاز (( در ساعات طلایی )) پس از تصادفات جرحی .
8) بهسازی و اجراء سیستم مناسب نگهداری راهها و تأسیسات و تجهیزات ایمنی مربوطه .
9) تهیه ضوابط و استانداردهای لازم برای مراحل طراحی ، اجرا ء و نظارت و نگهداری اجزاء مختلف مرتبط با تأمین ایمنی راه .
10) تعیین وظایف و مسئولیتهای هر واحد مرتبط با موضوع .
11) بر آورد بودجه مورد نیاز برای هر یک از واحدهای مرتبط با موضوع و جستجو و تعیین راههای تأمین آن .

نمونه ای از بازرسی های انجام شده :

بازرسی حین ساخت و عملیات اجرایی

بازرسی راه های موجود

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  24  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلودمقاله نکاتی درباره عظمت زیارت عاشورا و برکات آن

اختصاصی از فی توو دانلودمقاله نکاتی درباره عظمت زیارت عاشورا و برکات آن دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فضیلت زیارت عاشورا:
از شیخ طوسی در کتاب مصباح نقل شده است:
حضرت باقر(علیه السلام) فرمود: «هرکه زیارت کند حسین بن علی (علیه السلام) را در روز دهم محرم، تا آن که نزد قبر آن حضرت گریان شود، خدا را در روز قیامت با ثواب دو هزار حج و دو هزار عمره و دو هزارجهاد - که ثواب آنها مثل ثواب کسی باشد که در خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه طاهرین (علیهم السلام) حج و عمره و جهاد کند- ملاقات نماید.»
راوی: فدایت شوم، برای کسی که در شهرهای دور از کربلا زندگی می کند و امکان حضور در نزد قبر آن حضرت را ندارد، چه ثوابی است؟
حضرت فرمودند: «هرگاه چنین باشد، به صحرا یا بر بالای بام می رود و به سوی قبر آن حضرت اشاره نماید و سلام عرض کند و در نفرین کردن بر قاتلین آن حضرت کوشش نماید و بعد از آن، دو رکعت نماز کند (و این اعمال را در اوایل روز، پیش از زوال آفتاب انجام دهد) سپس گریه کند بر حسین (علیه السلام) و کسانی را که در خانه اش هستند به گریستن برآن حضرت امر کند و در خانه خود، مجلس عزاداری و اظهار جزع بر مصایب آن حضرت بر پا کند. و به یکدیگر در مصیبت حسین (علیه السلام) تعزیت گویند. من برای ایشان بر خدا ضامنم، هر گاه این عمل را انجام دهند، به همه آن ثوابها برسند.»
راوی: فدایت شوم، آیا این ثوابها را برای ایشان ضامن می شوی؟
امام (علیه السلام) : « بلی، من ضامنم و کفیلم از برای کسی که این عمل را به جا آورد.»
راوی: چگونه یکدیگر را تعزیت گویند؟
امام (علیه السلام): می فرمایند: «اعظم الله اجورنا بمصابنا بالحسین (علیه السلام) و جعلنا و ایاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی (علیه السلام) من آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) »1
زیارت عاشورا، حدیث قدسی است:
در فضیلت زیارت عاشورا، همین بس که از سنخ سایر زیارات نیست که به ظاهر از انشا و املای معصوم است (هر چند از قلوب مطهر ایشان چیزی جز آن چه ازعالم بالا می رسد، صادر نمی شود.)
این زیارت از احادیث قدسیه ای است که به همین ترتیب، از زیارت و لعن و سلام و دعا، از حضرت احدیت به جبرئیل امین و از او به خاتم النبیین (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیده است (و به حسب تجربه، مداومت در خواندن آن در چهل روز یا کمتر، در برآورده شدن حاجات و نیل به مقاصد و دفع دشمنان بی نظیر است.)
صفوان می گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود:
« بر خواندن این زیارت (عاشورا) مواظب باش. پس بدرستی که من، ضامن قبولی زیارت کسی هستم که از دور و نزدیک، این زیارت را بخواند، که سعی او مشکور باشد، سلام او به آن حضرت برسد و خدا او را نومید نگرداند. ای صفوان! این زیارت را به این مضمون از پدرم یافتم، و پدرم از پدرش علی بن الحسین (علیه السلام) و او از حسین (علیه السلام) و او از برادرش حسن (علیه السلام) و او از پدرش امیرالمؤمنین (علیه السلام) با همین مضمون و امیرالمؤمنین (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علی هو آله و سلم) با همین عبارات و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از جبرئیل (علیه السلام) با همین مضمون و جبرئیل از خدای متعال با همین مضمون. همانا خدای عزوجل به ذات مقدس خود قسم خورده که هر کس حسین (علیه السلام) را به این جملات، زیارت کند چه از راه دور و چه از راه نزدیک و سپس دعای بعد از آن را بخواند، زیارت او را قبول می کنم و درخواست او را- به هر قدر که باشد- برمی آورم. پس از حضورمن با نومیدی برنمی گردد، و او را با چشم روشن و حاجت برآورده شده و فوز بهشت و آزادی از دوزخ برمی گردانم و شفاعت او را در حق هر کس که شفاعت کند- جز در مورد دشمن خاندان پیغمبر- می پذیرم.» 2
رسیدن به خواسته ها و حوائج:
صفوان گوید: حضرت صادق (علیه السلام) به من فرمود:
ای صفوان! هرگاه تو را نزد خدای متعال حاجتی بود، پس زیارت کن اباعبدالله حسین (علیه السلام) را به این زیارت، در هر مکانی که هستی و بخوان دعای بعد از آن را و از پروردگارخویش حاجتت را بخواه، زیرا برآورده و مستجاب خواهد شد. خداوند متعال در وعده ای که به رسول خود داده، خلاف نفرموده است.3

سفارش ولی عصرعجل الله تعالی فرجه:
در حکایت تشرف جناب حاج سید احمد رشتی به خدمت حضرت ولی عصر - ارواحنا فداه – در سفر حج، آن حضرت فرمود: «چرا شما عاشورا نمی خوانید؟! عاشورا! عاشورا!!.»4

زیارت عاشورا، چاره بلا:
مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی می فرمود:
اوقاتی که در سامرا، مشغول تحصیل علوم دینی بودم، اهالی سامرا به بیماری وبا و طاعون مبتلا شدند، و همه روزه عده ای بر اثر این بیماری از دنیا می رفتند. روزی عده ای از اهل علم در منزل استادم مرحوم سید محمد فشارکی جمع بودند. ناگاه مرحوم آقا میرزا محمد تقی شیرازی تشریف آوردند و صحبت از بیماری وبا شد، که همه در معرض خطر مرگ هستند.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  21  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلودمقاله ولایت در قرآن کریم تفسیر و بررسی آیات

اختصاصی از فی توو دانلودمقاله ولایت در قرآن کریم تفسیر و بررسی آیات دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

 
انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم رکعون .
آیه 55 سوره مبارکه مائده .
ولی شما تنها خدا و پیامبر او ست و کسانی که ایمان آورده اند همان کسانی که نماز زا بر پا می دارند در حال رکوع زکات می دهند .
در این پژوهش با انتخاب 10 آیه از سوره های آل عمران ،مائده، شوری و بقره برآنیم تا از دیدگاه قرآن به مساله ولایت بنگریم و با کنکاش در آیات به تعمق در این مساله پرداخته و جلوه های بیشتری از معارف قرآنی بر ما آشکار شود .

موضوع تحقیق :ولایت در قرآن کریم تفسیر و بررسی آیات
گروه معارف دانشگاه هنر ،واحد درسی :معارف اسلامی 2
استاد راهنما : جناب آقای زارعی رضایی
دانشجو : غزال صالحی :معماری 80
نیمسال دوم سال تحصیلی 84-83
تاریخ تحویل :30/3/1384

فهرست منابع وماخذ :
1- معارف اسلامی 2، علیرضا امینی و محسن جوادی ،فصل دوم ،امامت
2- ترجمه تفسیر المیزان ،استاد علامه طباطبایی (رض) ،جلد دوم
3- ترجمه تفسیر المیزان ،‌استاد علامه طباطبایی(رض)‌،جلد سوم
4- ترجمه تفسیر المیزان ،استاد علامه طباطبایی(رض)‌،جلد پنجم

انا انزلنا التوریه فیها هدی و نور یحکم بها النبیون الذین اسلموا للذین هادوا والربانیون والاخبار بما استحفضوا من کتاب الله وکانوا علیه شهدا فلا تخشوا الناس و اخشون و لا تشتروا بآیاتی ثمناً قلیلاً و من لم یحکم بما انزل الله فاولیئک هم الکافرین .
کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس والعین بالعین و الا نف بالانف و الاذن بالاذن و السن و الجروح قصاص فمن تصدق به فهو کفاره له و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الظالمون .
و لیحکم اهل الانجیل بما انزل الله فیه و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الفاسقون
افحکم الجاهلیه یبغون و من احسن من الله حکماً لقوم یوقنون.
تورات را نیز نازل کردیم که در آن هدایت و نور بود وانبیاء که دین اسلام داشتند با آن در بین یهودیان حکم می کردند وهمچنین علمای ربانی و مربی مردم و خبرگان از یهود ونصرا به مقداری که از کتاب خدا حفظ بودند و بر آن شهادت می دادند طبق آندر بین مردم حکم می کردند (پس شما علمای یهود عصر حاضر به هیچ انگیزه ای احکام و آیات تورات را دگرگون مسازید نه به انگیزه ترس ونه به انگیزه طمع ) پس از مردم نترسید و تنها از من بترسید و به طمع مال و آقائی آیات مرا به بهائی اندک نفروشید که هر کس بدانچه خدا نازل کرده حکم نکند او و همفکرانش کافرند .
و ما در تورات علیه یهودیان در باب قصاص حکم کردیم به اینکه جان قاتل در برابر قتلش و چشم جانی در برابر چشمی که از دیگری کورکرده وبینی جانی در برابر بینی دیگری که بریده شده گرفته شود وهر جراحتی که جانی بر دیگران وارد آورده بر او وارد می آورند و قصاص می گیرند ـ مگر اینکه آسیب دبده تصدق و احسان نماید ـ پس اگر کسی تصدق کند و قصاص نگیرد این عمل نیکش کفاره گناهان اومی شود و باز تکرار میکنم کسی که حکم نکند بدانچه خدا نازل کرده او و همفکرانش از ظالمانند .
و اهل انجیل باید بر طبق آنچه خدا نازل کرده حکم کنند و کسی که حکم نکند بدانچه خدا نازل کرده او و همفکرانش فاسق و عصیان پیشه گانند .
اینان با اعراض خود از دین حق چه می جویند و چه چیز به جز حکم جاهلیت می توانند بجویند و کیست که حکمش بهتر از حکم خدا باشد ؟ پس اینان مردمی صاحب یقین نیستند .
این آیه شریفه به منزله تعلیل است و این آیه و آیات بعد از آن بیانگر این معنایند که خدای سبحان برای امت ها با اختلافی که در عهد و عصر آنهاست شرایعی تشریع کرده و آن شرایع را در کتبی که نازل کرده قرار داده تا به وسیله آن شرایع هدایت شوند و راه را از چاه تشخیص دهند و هر وقت با یکدیگر بر سر حادثه ای اختلاف کردند به آن کتاب و شریعت مراجعه نمایند وانبیا و علمای هر امتی را دستور داده که بر طبق آن شریعت و کتاب حکم کنند و آن شریعت را به تمام معنا حفظ نمایند و به هیچ وجه اجازه ندهند که دستخوش تغییر و تحریف گردد ودر مقابل حکمی که می کنند چیزی از مردم مطالبه نکنند که هرچه مطالبه کنند ثمنی قلیل است و در اجرای احکام الهی از احدی نترسند وتنها از خدای تعالی بترسند .

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   30 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید