خلاصه:
در کشورهای در حال توسعه, آلودگی مواد غذائی و بیماربهای ناشی از آن همواره به عنوان یکی از مهمترین مشکلات در سیستم بهداشت مواد غذائی بشمار می آید.
اگرچه در کشور ما ارتقاء سطح بهداشت عمومی در نتیجه بهبود نظام عرضه خدمات بهداشتی باعث کاهش میزان مرگ و میر در سالهای اخیر شده است, با این وجود پی آمدهای نامطلوب تغذیه ای و بهداشتی ناشی از آلودگی مواد غذائی با عواقب زیانبار اقتصادی همراه می باشد.
علت مهم ایجاد مسمومیت و بیماریهای روده ای, مواد غذائی می باشد, یکی از این مواد غذائی که از نظر آلودگی اهمیت به سزائی دارد, شیر و فراورده های آن نظیر بستنی است. بستنی بخصوص در فصول گرم دارای مصرف کننده بسیاری می باشد و در مورد این ماده غذائی باید از نظر بهداشتی نظارت کامل صورت گیرد. به منظور بررسی آلودگی باکتریائی در بستنی های سنتی ومیوه ای( غیر پاستوریزه) و بستنی های پاستوریزه, تعداد 100 نمونه بستنی غیرپاستوریزه و 30 نمونه بستنی پاستوریزه از قسمتهای مختلف شهر تهران بصورت
Random Systematic Samplingجمع آوری شد که پس از انجام آزمایشات در آزمایشگاه کنترل کیفی مواد غذائی, آرایشی و بهداشتی واقع در مرکز تحقیقات علوم پزشکی ایران, 87 درصد از نمونه های غیر پاستوریزه فیرقابل مصرف و باکتریهای موخود در آنها به ترتیب فراوانی عبارت بودند از:
استافیلوکوک اورئوس(74%), گونه های کلبسیلا(40%), گونه های انتروباکتر(37%), اشریشیا کلی(24%),سودوموناس آئروجینوزا(19%),گونه های پروتئوس(13%), گونه های اسینتوباکتر(11%), هافنیا(6%), گونه های آلکالی ژنز(4%), گونه های سراتیا(3%),گونه های سیتروباکتر و ادواردسیلا(2%) و گونه های پروویدنسیا(1%).
و در بستنی های پاستوریزه, 30 درصد از نمونه ها غیر قابل مصرف بودند و باکتریهای موجود در آنها به ترتیب فراوانی عبارت بودند از:
اشریشیا کلی(4/13%), استافیلوکوک اورئوس(7/6%), کلبسیلا نومونیه(7/6%), سودوموناس آئروجینوزا, پروتئوس ولگاریس, انتروباکتر کلواکه و اسینتوباکتر بامانی(3%).
برای بررسی لیستریا و یرسینیا از محیط های اختصاصی Palcam , CiN و غنی سازی در سرما(Cold enrichment ( استفاده شد ولی علی رغم تلاشهای بسیار موفق به جداسازی نشدیم.
مقدمه:
صنایع غذایی همگام با صنایع و تکنولوژی جدید هر روز به صورت چشمیگری گسترش می یابد. ولی با وجود این پیشرفت سریع در صنایع غذایی و کنترل بهداشتی آن شاهد موارد متعددی مسمومیت ناشی از مواد غذایی هستیم. مسمومیت های غذایی و عوارض آن یکی از مشکلات اساسی تمام جوامع می باشد. این موضوع حتی در کشورهای پیشرفته دنیا نیز به میزان زیادی دیده می شود.
از این رو افزایش بیماریهای ناشی از مواد غذایی بسیار نگران کننده تلقی می شود و علیرغم تلاش و پیگیری های دست اندرکاران هنوز میزان اندکی از بیماریهای حاصله از آلودگی غذاشناسایی شده اند. عوامل مهم درآلودگی مواد غذایی نوع غذا و اجزای متشکله آن می باشد. بدین صورت که هر چه ارزش غذایی مواد خوراکی بیشتر باشد و یا نگهداری آن شرایط ویژه ای را طلب کند و نیز در فرآیند تولید آن عواملی همانند میکروارگانیسم افزوده شوند عوامل متعدد غیرمدرنیزه و احتمالا آلوده دخیل باشند آلودگی ماده غذایی و خطر ابتلا به مسمومیت ناشی از آن افزایش می یابد.
یکی از پرمصف ترین مواد غذایی شیر و فرآورده های وابسته به آن است. زیرا شیر و فرآورده های لبنی در تمامی کشورهای دنیا بخشی از غذای روزانه مردم را تشکیل می دهد و به سبب مواد غنی غذایی و سهولت آلودگی شیر، از لحاظ مسمومیت غذایی نیز ماده مهمی محسوب می شود. در این میان آلودگی بستنی که از فرآورده های شیر محسوب میشود از سه جنبه در خور توجه است، نخست آنکه مصرف بستنی که در حقیقت یک نوع شیرینی خنک می باشد، عموما در فصل تابستان صورت می گیرد که خطر ابتلاء آلودگی مواد غذایی در این فصل بیشتر است.
ثانیا: مصرف بستنی در بین همه مردم خصوصا کودکان شایع تر است و چون از غذاهای بسیار مطبوع و لذیذ به شمار می آید، مصرف آن به صور گوناگون نیز هر روز فزونی می یابد.
ثالثا: در تهیه بستنی از مواد مختلفی استفاده می شود که هر کدام از آنها می توانند منشا آلودگی شده و سبب بیماری گردند. همچنین میکروارگانیسم ها می توانند بصورت ثانویه از طریق تهیه کنندگان و فروشندگان بستنی وارد آن گردند. بنابراین توجه به مسمومیت ناشی از آلودگی بستنی بخصوص در کشور ما که در تولید آن روش های سنتی بیشتر معمول است، باید مورد توجه قرار گرفته و تحقیقات کافی در مورد انواع بیماریهای ناشی از آلودگی بستنی و نیز راههای آلوده شدن آن صورت گیرد.
با توجه به اهمیت این موضوع و پیشنهاد جناب آقای دکتر امیر مظفری و سرکار خانم فروهش تهرانی بر آن شدم تا کار پایان نامه خود را روی این موضوع اّغاز کنم.
شایان ذکر است که به علت کمبود امکانات و نیز محدود بودن نمونه های برداشت شده و تحت پوشش قرار نگرفتن تمامی مناطق تهران جهت نمونه گیری بررسی و تحقیق حاضر خالی از اشکال نیست.
فصل اول
زمینه پژوهش و مروری بر
اپیدمیهای رخ داده ازشیر
زمینه پژوهش و مروری بر مطالعات گذشته
مواد غذایی یک منبع مهم برای آلودگی توسط عوامل شیمیایی و یا بیولوژیکی (ویروسها- انگل ها- باکتری ها) می باشند.
به این لحاظ گزارشات نشان می دهد که سالیانه در حدود 5/1 میلیارد حمله اسهال در جهان رخ می دهد که نتیجه آن 3 میلیون مرگ و میر برای کودکان زیر 5 سال جهان می باشد (بویژه در کشورهای در حال توسعه). تخمین زده می شود که از این مرگ و میرها 70 درصد آن به دلیل آلودگی بیولوژیک مواد غذایی بیولوژیکی باشد.(67)
همچنین براساس اطلاعات منتشره از سوی سازمان جهانی بهداشت فقط در آمریکا سالیانه 3/3 تا 3/12 میلیون مورد بیماری ناشی از آلودگی مواد غذایی گزارش می شود و این مسئله موجب 3900 مرگ در سال و نیز 5/6 تا 9/34 میلیارد دلار برای اقدامات پزشکی هزینه میگردد.(4)
براساس بعضی گزارشات سالیانه حدود 20 تا 30 درصد از مواد غذایی تولید شده به علت عدم رعایت اصول بهداشتی دستخوش آلودگی و فساد می شود که خسارات مالی، جانی
و بهداشتی آن بالغ برمیلیاردها تومان می باشد. (4)
بر طبق قطعنامه کنفرانس بین المللی تغذیه (1992 –ICN) که ایران هم در آن شرکت داشته است بر حمایت از مصرف کننده ها و برقراری نظام ایمنی مواد غذایی اهمیت خاصی قایل شده اند و این توجه ویژه به تأمین غذای سالم, امروزه از برنامه های اساسی وزارت بهداشت تلقی می شود که از جمله اقدامات آنها شامل تقویت بازرسی ها، اعمال شیوه های جدید وکارآمد و تقویت آزمایشگاه های کنترل مواد غذایی و … می باشد. ولی هنوز برای رسیدن به هدف تامین غذای ایمن فاصله زیادی در پیش رو وجود دارد. (13)
از میان بیماریهای ایجاد شده توسط مواد غذایی تقریبا نیمی از آنها باکتریایی، حدود یک چهارم آنها شیمیایی و مابقی بعلت آلودگی به عوامل انگلی، ویروسی و … است.
این آلودگی ها در ساده ترین شکل، ایجاد عفونت گوارشی می کنند ولی می توانند بسیاری از بیماریها حتی بیماریهای قلبی عروقی و … را در دراز مدت سبب شوند و حتی گاهی اگزوتوکسین های مترشحه از میکروارگانیسم ها سرطانزا نیز هستند.
عوامل اصلی فساد مواد غذایی به دو دسته کلی شامل فساد بیولوژیکی و فساد فیزیک وشیمیایی تقسیم می شوند. فساد بیولوژیکی تحت تاثیر موجودات ذره بینی اعم از باکتریها، مخمرها، کپک ها، … و توکسینهای مترشحه از آنها و آنزیمهای داخلی مواد غذایی صورت میگیرد.
عوامل فساد فیزیکی و شیمیایی نیز بسیار متعدد می باشند درجه حرارت، رطوبت، قدرت اکسید و احیای مواد، تراکم گازها، تهویه انبارها، عوامل مغذی و بازدارنده و … از جمله این عوامل محسوب می گردند.
با توجه به روند رشد جمعیت در کمتر از دو دهه دیگر جمعیت ایران بالغ بر صد میلیون نفر خواهد بود و در آن زمان نیاز کشور به اغلب مواد غذایی بیش از دو برابر میزان فعلی بوده و این در حالی است که هنوز در زمینه برخی از اقلام مواد غذایی نیاز به واردات داریم . لذا لازم است امکاناتی بکار گرفته شود تا از خسارات ناشی از فساد مواد غذایی جلوگیری می شود.
برخی از مسمومیتهای مواد غذایی خطرات بسیار بزرگتری به دنبال دارد. برخی از افزودنیهای غیرمجاز با بیش از حد استاندارد ایجاد سرطان می کند. همچنین سم مترشحه از قارچ آسپرژیلوس بنام افلاتوکسین علاوه بر مسمومیت حادی که ایجاد می کند سرطانزا نیز می باشد.
انواع دیگر از مایکوتوکسین ها اثرات موتاژنیک، هپاتوتوکسیک، نفروتوکسیک و نوروتوکسیک دارند. وجود این آلودگیها حتی در سالهای اخیر مشکلات عدیده ای را از نظر صادرات مواد غذایی بوجود آورده که نمونه آن توقف صادرات پسته به دلیل آلودگی به افلاتوکسین بود. لذا ملاحظه می شود تولید افلاتوکسین مسمومیت بیولوژیک محسوب می شود. لذا نباید تصور کرد که مواد غذایی که ظاهر مناسبی دارند بهداشتی هستند زیرا غذایی بهداشتی است که عاری از هر گونه مواد که موجب ایجاد عوارض برای مصرف کننده است باشد.ماده غذایی را که ما فاسد می نامیم معمولا آنچنان دچار تغییرات از نظر رنگ، بو، مزه و قوام است. که مصرف کننده متوجه شده و از مصرف آن ممانعت می کند و این شاید زیاد مشکل زا نباشد ولی بسیاری از مواد غذایی آلوده شده مثلا گوشت آلوده به سالمونلا که هیچگونه تغییرات ارگانولپتیک را نشان نمی دهد غیرقابل مصرف هستند و لذا هر ماده غیرقابل مصرفی را نمی توان فاسد به معنی فوق دانست.
در حال حاضر درصد زیادی از افراد جامعه در صنعت مواد غذایی در بخشهای مختلف عملیات تولید، حمل و نقل، توزیع، فروش، رستورانها و … مشغول به کار هستند که تقریبا شاغلین آن از هر صنعت دیگری بیشتر است. بخشهای این صنعت هم مثل زنجیر بهم متصلند یعنی هر سیستم کنترل و نظارت باید از ابتدای زنجیره یعنی مزرعه و دامداری و … تا سطح عرضه و توزیع اطلاع داشته باشد و در واقع با اطلاع از سطح عرضه می توان استراتژی تولید مواد اولیه را نیز تعیین و پیشنهاد کرد. تنوع مواد غذایی بسیار زیاد و تعداد آن بالغ بر هزاران گونه است و در این سیستم طبیعتا هر مصرف کننده نمی تواند خود دانش تخصصی لازم برای انتخاب نوع ماده غذایی و حفاظت خویش در مقابل خطرات آن را کسب کند.ازاین رو سیستم نظارتی دولت باید با اشراف بر کلیه این مراحل، ایمنی و سلامت مردم را تامین کند.
درکشورهای پیشرفته حساسیت در صنایع غذایی به حدی است که یک مورد مسمومیت غذایی یا وجود ماده شیمیایی مضردر یک محصول یا تقلب در آن می تواند منجر به ورشکستگی یک کمپانی بزرگ تولید کننده فرآورده های غذایی شود در حالیکه در کشور ما روزانه هزاران مورد از این اتفاقات می افتد و هیچ حساسیتی نشان داده نمی شود. لذا تدوین استانداردهای بالا و وادار نمودن صنایع به اجرای این قوانین برای حفاظت صنعت مواد غذایی در مقابل رقابتهای غیرمشروع لازممی باشد و در ضمن باید حساسیت جامعه را به موازات همین امر برای برخورد با تخلفات و تقلبات این صنعت بالا برد.(4)
از بین مواد غذایی، بستنی های سنتی دست ساز بعلت احتمال بالای فساد پذیری شیر و نیز چون کلیه فرآیندهای تولید آنها در اماکن و مغازه های سطح شهر بصورت دستی انجام می شود در معرض خطر بالای آلودگی می باشند. در تحقیقی که در طول سالهای 1361 تا 1367 توسط دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در مورد میزان وقوع مسمومیت های غذایی در شهر تهران صورت گرفته بود، معلوم گردیده بود که موارد بسیاری از مسمومیتها به دلیل مصرف بستنی سنتی بوده است. این تحقیق برای بار دوم در سالهای 1371 تا 1373 انجام و این بررسی مجدد هم گویای میزان آلودگی بالای بستنی سنتی بود. (7)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
خلاصه فارسی 1
مقدمه: 3
فصل اول: زمینه پژوهش و مروری بر اپیدمیهای رخ داده از شیر 5
فصل دوم: کلیاتی در خصوص بستنی 18
2-1: تاریخچه بستنی 19
2-2: تعریف بستنی 20
2-3: ارزش غذایی بستنی 22
2-4: مواد تشکیل دهنده بستنی 24
2-4-1: چربی 24
2-4-2: مواد جامد غیر از چربی 25
2-4-3: قند 27
2-4-4: مواد امولسیون کننده 29
2-4-5: مواد پایدارکننده 29
2-4-6: مواد طعم دهنده 30
2-4-7: مواد رنگ دهنده 30
2-5: فرآیند تولید بستنی 30
2-5-1: مرحله دریافت 30
2-5-2: تولید مخلوط بستنی 31
2-5-3: توزین کردن 32
2-5-4: مخلوط کردن 33
2-5-5: یکنواخت کردن گویچه های چربی 34
2-5-6: پاستوریزاسیون 34
2-5-7: رسیدن مخلوط 34
2-5-8: افزودن مواد طعم دهنده و رنگ دهنده 35
2-5-9: انجماد به روش مداوم 35
2-5-10: قالب گیری و بسته بندی 36
2-5-10-1: بسته بندیهای بزرگ بستنی 36
2-5-10-2: بسته بندیهای مورد مصرف خانگی 37
2-5-10-3: تولید بستنی چوبی 37
2-5-11: سخت کردن بستنی 38
2-6: باکتریولوژی بستنی 39
2-7: اپیدمیولوژی آلودگیهای میکروبی 40
2-7-1: آلودگیهای اولیه بستنی 41
2-7-2: آلودگیهای ثانویه بستنی 45
2-8: پیشگیری و کنترل 48
فصل سوم: خلاصه ای از خصوصیات عمومی و کلینیکی باکتریهای جدا شده در بستنی 51
3-1: میکروبیولوژی پایه 52
3-2: میکروبیولوژی لبنیات 52
3-3: رشد میکروبی 54
3-4: میکروارگانیسم ها در شیر 57
3-5: مشخصات میکروارگانیسم ها در شیر 58
3-6: میکروارگانیسم های ایجاد کننده فساد در شیر 59
3-7: میکروارگانیسم های بیماریزا در شیر 60
3-8: باسیلهای گرم منفی بی هوازی اختیاری 60
3-8-1: تعریف انتروباکتریاسه 61
3-8-2: اشریشیاکلی 63
3-8-3: گروه کلبسیلا، انتروباکتر، سراتیا 67
3-8-4: گروه پروتئوس، مورگانلا، پروویدنسیا 69
3-8-5: سیتروباکتر 70
3-8-6: جنس شیگلا 70
3-8-7: جنس سالمونلا 71
3-8-7-1: تشخیص سالمونلا از جنس های دیگر 72
3-8-7-2: آزمایشات تشخیصی 74
3-8-7-3: پاتوژنزو یافته های بالینی 75
3-8-7-4: مواد غذایی که بطور رایج در انتقال سالمونلا نقش دارند. 77
3-9: باکتریهای گرم منفی غیر تخمیری و غیرشایع 78
3-9-1: گروه سودموناها 78
3-9-1-1: سودمونا آئروجینوزا 78
3-9-2: یرسینیا 79
3-9-2-1: یرسینیا انتروکولیتیکا ویرسینیاپسودوتوبرکلوزیس 80
3-9-2-2: پاتوژنز و یافته های بالینی 81
3-9-2-3: آزمایشات تشخیصی 82
3-9-2-4: پیشگیری و کنترل 825
3-10: استافیلوکوک 82
3-10-1: استافیلوکوک اورئوس 82
3-10-2: مورفولوژی 83
3-10-3: ساختمان سلولی 83
3-10-4: مقاومت 84
3-10-5: خواص بیوشیمیایی 85
3-10-6: مسمومین غذایی استافیلوکوکی 86
3-10-7: علائم مسمومیت غذایی استافیلوکوکی 89
3-10-8: پیشگیری وکنترل در مسمومیت غذایی 90
3-11: باسیل های گرم منفی بدون اسپور 91
3-11-1: لیستریامونوسیتوجنز 91
3-11-1-1: تاریخچه 91
3-11-1-2: میکروبیولوژی 91
3-11-1-3: لیستریوزیس 93
3-11-1-4: وقوع و رشد لیستریا در شیر و فرآورده های آن 95
3-11-1-5: حداقل دوز عفونت زایی 99
3-11-1-6: روش های جستجوی لیستریامونوسیتوجنز درمواد غذایی 100
3-11-1-7: پاتوژنز و ایمنی 104
فصل چهارم: روشها و مواد مورد نیاز 106
4-1: مدت مطالعه 107
4-2: تعداد نمونه 107
4-3: نحوه نمونه برداری 107
4-4: بررسی های انجام شده 108
4-5: مواد و وسایل مورد استفاده 108
4-6: روش آماده سازی 109
4-7: روش آزمایش نمونه های مواد غذایی 109
4-8: رقیق کننده ها 110
4-8-1: روش تهیه محلول رینگر 110
4-8-2: روش تهیه سرم فیزیولوژی 111
4-8-3: روش تهیه محلول رقیق کننده آب پیتونه 111
4-9: روش شمارش میکروبها 111
4-10: شمارش و شناسایی کلی فرم ها 112
4-11: شناسایی اشریشیاکلی 113
4-12: شناسایی سالمونلا 113
4-13: شناسایی استافیلوکوک اورئوس 114
4-13-1: طرز تهیه محیط کشت بردپارکر 114
4-14: شناسایی یرسینیا 116
4-15: شناسایی لیستریا 117
4-15-1: محیط اختصاصی پالکام 118
4-16: حدمجاز میکروبی در بستنی 118
4-17: تستهای تشخیصی 119
فصل پنجم: نتیجه و بحث 123
5-1: نتایج 124
5-2: بحث 138
5-3: پیشنهادات 146
خلاصه لاتین 148
منابع 149
شامل 162 صفحه word
دانلود تحقیق بررسی آلودگی باکتریایی بستنی های مختلف در سطح شهر تهران
