مقاله آماده فلسفه سیاسی امام خمینی با نگرش تطبیقی با قرآن

مدلول مفهومى هم‏چون «هستى‏شناسى» چیست؟ آیا یک نوع «هستى‏شناسى» وجود دارد یا مى‏توان از هستى‏شناسى‏هاى متنوع و متعدد سخن گفت؟ در صورتى که پاسخ مثبت است، هستى‏شناسى متفکران چه تأثیرى در آموزه‏ها و رفتارهاى سیاسى آنان دارد؟ اگر هستى‏شناسى هر متفکر در اندیشه و عمل سیاسى او تأثیر دارد، میزان این تأثیر گذارى چقدر است؟ اصولًا چرا هستى شناس‏هاى متفاوت وجود دارد و به چه دلیل هستى‏شناسى‏هاى متفاوت اندیشه‏ها، آرا و اعمال متفاوت را نتیجه مى‏دهد؟

پرسش‏هاى مذکور، برخى از مهم‏ترین سؤال‏هایى است که در این مقاله درباره آنها به بحث مى‏پردازیم؛ هم‏چنین دیدگاه‏هاى حضرت امام را در این باره جویا مى‏شویم. براى تمهید بحث ذکر مقدمه‏اى ضرورى است، که بسان چارچوبى نظرى مى‏تواند مباحث این مقاله را تحمل نماید.

چارچوب مفهومی انواع پدیده های عالم

از پدیده‏هاى عالم طبقه‏بندى‏هاى مختلفى صورت گرفته است، بدون ورود به این طبقه‏بندى‏ها، فقط از منظرى که براى تحقیق حاضر کاربرد داشته باشد، به این بحث مى‏پردازیم. از منظر بحث حاضر پدیده‏هاى عالم در سه گروه طبقه‏بندى مى‏شود:

پدیده‏هاى مکانیکى:

به پدیده‏هایى گفته مى‏شود که از یک یا چند عامل فیزیکى- شیمیایى تشکیل یافته‏اند. در شناخت این پدیده‏ها اختلاف نظر کمتر پیش مى‏آید.

پدیده‏هاى ارگانیکى:

به پدیده هایى اطلاق مى‏شود که علاوه بر عامل یا عوامل فیزیکى- شیمیایى، از عامل حیات و زندگى نیز برخوردارند. در شناخت این نوع پدیده‏ها نیز اختلاف نظر چندانى وجود ندارد و اگر هم اختلافى باشد، براى زندگى اجتماعى سرنوشت‏ساز نخواهد بود.

سوپر ارگانیک:

سوپر ارگانیک‏ها پدیده هایى هستند که علاوه بر عوامل فیزیکى و حیاتى، واجد عامل جدیدى هستند به نام عامل «معنا». از آن‏جا که عامل «معنا» از منظر ارزش‏ها، فرهنگ‏ها و انسان‏هاى مختلف متفاوت مى‏شود، پدیده‏هاى سوپر ارگانیک داراى معناى گوناگون بوده و گاهى اوقات متعارض و متضاد خلق مى‏شوند. اختلاف نظر و اختلاف برداشت در این نوع از پدیده‏ها فراوان است، ضمن این‏که هر نوع اختلافى در این عرصه چه بسا از سطح «اختلاف» بگذرد و به سطح «خصومت» برسد. جنگ‏هاى دینى، مذهبى، قومى، سیاسى و ... تماماً بر چنین شکاف‏هایى قرار دارد. به پدیده‏هاى دسته سوم پدیده‏هاى اجتماعى- فرهنگى نیز گفته مى‏شود؛ به تعبیرى هر پدیده‏اى که بتواند اندیشه و معنایى را «تجسّم» و «عینیت» ببخشد و بر پدیده‏اى جسمانى یا زیست‏شناختى افزوده شود، پدیده اجتماعى- فرهنگى نامیده مى‏شود. براى مثال وقتى عامل معنا به یک «کاغذ» افزوده مى‏شود، آن کاغذ تبدیل مى‏شود به اسکناس، کتاب مقدس و یا هر نوع برگه بهادار و یا سندى که از وضعیت کاغذ بودن او را بیرون مى‏کند. همین عامل باعث مى‏شود که انسان در رفتار خود نسبت به آن کاغذ برخوردار از عامل معنا، به گونه ویژه‏اى عمل نماید. پارچه‏اى که تبدیل به پرچم مى‏شود، زمینى که براى مسجد یا کلیسا اختصاص مى‏یابد، زمانى که مهر شب قدر یا عید فطر بر آن مى‏خورد، مرده‏اى که گفته مى‏شود یک رهبر دینى یا سیاسى است، انسانى که از مقام دینى یا دنیایى برخوردار است، تمام اینها از عامل معنا برخوردارند. مشکل انسان‏ها این است که با معنا بخشى‏هاى متفاوت روبه‏رو هستند و نوعاً مردم جوامع مختلف از اعتبار بخشى‏هاى یک‏دیگر برخوردار نیستند. پرسش اصلى این است که منبع و مأخذ معنا بخشى انسان چیست؟ یک پاسخ ساده این است: «ایدئولوژى» و «نظام باورها»؛ باورهاى انسان‏ها ممکن است منشأ وحیانى و الهى داشته باشد، یا منشأ غیر الهى و غیر وحیانى.

سه لایه باورهای انسان

باورهاى ما انسان‏ها، چه از منشأ الهى برخوردار باشد و چه از منبع غیر الهى تغذیه شود، مى‏تواند از سه سطح و صورت بهره‏مند شود و یا به عبارت دیگر مى‏تواند سه لایه داشته باشد:

1. سطح یا صورت ایدئولوژیک:

این سطح مربوط به مجموعه معناها، ارزش‏ها و هنجارها به صورت اعتقاد و در ظرف وجود ذهنى است؛ به عنوان مثال این که یک انسان شهادتین بگوید و آموزه‏هاى اسلامى را به عنوان مجموعه‏اى از آموزه‏هاى حق بپذیرد.

2. صورت و سطح ایدئولوژیک و رفتارى:

وقتى افراد و گروه‏ها ایدئولوژى را در اعمال روزانه خود به کار مى‏گیرند، صورت ایدئولوژى و صورت رفتارى توأماً به اجرا در مى‏آید. طبق مثال بالا، فرد تازه مسلمان شده نماز بخواند، روزه بگیرد و سایر عبادت‏ها و وظایف دینى خویش را انجام دهد.

3. صورت و سطح ایدئولوژیک، رفتارى و مادى:

هنگامى که محمل‏هایى مادى ایدئولوژى‏ها را تجسم و عینیت بخشند، شکل مادى ایدئولوژى نیز محقق شده است؛ مانند ساختن مسجد براى برگزارى نماز.[1]

نتیجه آن که تمام فرهنگ و ارزش‏هاى هر گروه، شخص و یا قومى از سه صورت خارج نیست: صورت ایدئولوژیک، صورت رفتارى و صورت مادى. بدیهى است که کامل‏ترین صورت وقتى است که هر سطح و لایه حضور داشته باشند، در حالى که در بسیارى از موارد این‏گونه نیست؛ مثلًا در میان مسلمانان، مسیحیان و پیروان سایر ادیان برخى فقط از دینشان باور سطحى و وجود ذهنى را پذیرفته‏اند و برخى عمل شخصى خود را نیز با تعالیم دینى خود تطبیق مى‏دهند، در حالى که عده کمى براى تحقق عینى آنها در قالب یک تمدّن و اجتماع مدنى فعالیت مى‏کنند.

هنگام صحبت از هستى‏شناسى، لازم است به چارچوب نظرى گفته توجه داشته باشیم؛ کسى که به هستى هم‏چون مخلوق خداوند متعال مى‏نگرد، از نظر منطقى، در مقایسه با کسى که نگاهى مادى به هستى دارد باید از رفتارها و محمل‏هاى مادى متفاوتى بهره‏مند باشد. هرچند از نظر عملى، ممکن است میان اندیشه‏ها و وجودهاى ذهنى با اعمال و وجودهاى خارجى ملازمه و سنخیت وجود نداشته باشد، این مسئله حکایت از این دارد که انسان‏ها از محتواى باطنى متفاوتى برخوردارند، غرایز، فطریات، احساسات، شناخت‏ها، ارزش‏ها و خرافات از موارد مهمى هستند که محتواى باطنى عموم انسان‏ها را تشکیل مى‏دهند. گاهى احساسات، جا را براى ارزش‏ها تنگ مى‏کند، غرایز مسیر فطریات را تغییر مى‏دهد و .... «1»

فیلسوفان سیاسى، مبنایى و به صورت نظرى سخن مى‏گویند. بررسى عینى و تاریخى کار جامعه شناسان، تاریخ نگاران و سایر دانشمندان علوم تجربى است.

هستی شناسی قرآنی دیدگاههای امام خمینی

با توجه به آن‏چه آمد، دیدگاه حضرت امام رحمه الله در نگاهى تطبیقى با آیات قرآن چون محور پرسش‏هاى اصلى هستى‏شناسى ارائه مى‏شود. به منظور توقیف و کنترل بحث، ضمن استفاده از چارچوب‏هاى نظرى پیش گفته، از آموزه‏هاى فلاسفه در بحث حرکت و ارکان آن، استفاده خواهیم کرد. با این حساب پرسش از مبدأ، رهبرى و مقصد و معاد، پرسش‏هاى عمده و اصلى ما خواهد بود.

مبدأ هستى‏

امام خمینى در نامه‏اى که به گور باچف، آخرین رئیس جمهور اتحاد جماهیر شوروى، نوشت از دو جهان بینى مادى و الهى سخن گفته و سعى نموده است تا گورباچف را به تأمل در جهان بینى الهى و پذیرش آن وادار نماید. در همین نامه ویژگى اصلى جهان بینى الهى در اعتقاد آن به خدا و دو جهان غیب و شهود دانسته شده است:

[آقاى گورباچف‏] بار دیگر به دو جهان بینى مادى و الهى بیندیشید مادّیون معیار شناخت در جهان بینى خویش را حس دانسته و چیزى را که محسوس نباشد، از قلمرو علم بیرون مى‏دانند و هستى را همتاى ماده دانسته و چیزى را که ماده ندارد، موجود نمى‏دانند. قهراً جهان غیب مانند وجود خداوند تعالى و وحى و نبوت و قیامت را یک‏سره افسانه مى‏دانند، در حالى که معیار شناخت در جهان بینى الهى اعم از «حس و عقل» مى‏باشد ... لذا هستى اعم از غیب و شهادت است و چیزى که ماده ندارد، مى‏تواند موجود باشد

[1] - (1). براى مطالعه بیشتر نک: علامه طباطبائى، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 4، با پاورقى‏هاى مرتضى مطهرى، و پ، 1، سوروکین، نظریه‏هاى جامعه‏شناسى و فلسفه‏هاى نوین تاریخ، ترجمه دکتر اسداللَّه (امیر) نوروزى، بخش دوم کتاب‏

دانلود با لینک مستقیم

مقاله آماده فلسفه سیاسی امام خمینی با نگرش تطبیقی با قرآن

فی توو

پیوندها

دسته‌ها

ابر برجسب

جدیدترین یادداشت‌ها

بایگانی

جستجو