بوتولیسم انسانی یک بیماری شدید, ولی نسبتا نادر است که در اثر سموم قوی از پیش به وجود آمده در غذاها, حاصل می شود. این سموم در اثر باکتری کلستریدیوم بوتولینوم تولید می شوند. هفت نوع بوتولیسم شناسایی شده اند که چهار نوع A-B-C و به ندرت نوع F ایجاد بوتولیسم انسانی می کنند.
تحت شرایط بی هوازی, اسپورهای بوتولینوم می توانند تکثیر نمایند و باکتری رشد کرده و تولید سم کند. رسیدن سم به دستگاه گوارش توسط فراورده های نامناسب غذایی, خطرناک و ممکن است مهلک باشد. بوتولیسم, سم غذایی است ولی می تواند از عفونتهای زخم یا عفونتهای روده ای شیر خواران نیز انتقال یابد ولی از فرد به فرد منتقل نمی شود.
نشانه ها:
نشانه ها در اثر خود میکروب عارض نمی شود بلکه در اثر سمی است که از باکتری آزاد می گردد. این علایم ظرف ۱۲ تا ۳۶ ساعت پس از تماس پدید می آید. میزان شیوع بوتولیسم پایین است ولی میزان مرگ و میر آن بالاست. علایم و نشانه های اولیه ی مشخص عبارتند از : خستگی بارز, سرگیجه, اختلال دید, دهان خشکی و مشکل بلع و تکلم که به دنبال آن استفراغ, اسهال, یبوست و تورم شکم ممکن است رخ بدهد.
بیماری می تواند به ضعف گردنی و بازوها بینجامد. پس از آن ماهیچه های تنفسی و ماهیچه های قسمت تحتانی بدن گرفتار می شوند. فلج ممکن است تنفس را با دشواری مواجه سازد. بوتولیسم غذایی وقتی عارض می شود که میکروب بوتولینوم کلستریدیوم امکان رشد و ترشح سم در غذا را پیدا کند. این باکتری یک باکتری غیر هوازی ست که تنها در صورت عدم حضور اکسیژن می تواند گسترش یابد. بنابر این رشد باکتری ها و تولید سم می تواند در فراورده های کم اکسیژن و بستر مناسبی از حرارت و معیارهای نگهدارنده, افزونی پیدا کند. چنین حالاتی در غذاهای ذخیره شده از جمله محصولات گوشت و ماهی دودی و نمک سود و تخمیری و یا در کنسروها یا غذاهای کم اسید محفوظ در بطری ها از قبیل سبزیجات, حاصل می شود.
انواع مختلف مسمومیت در اثر سم بوتولینوم:
کلستریدیوم و بوتولینوم در غذاهای اسیدی رشد نمی کنند و لذا سمی تولید نمی شود. با این وجود PH پایین هر سم از پیش تهیه شده را, غیر فعال نمی کند.
بوتولیسم استنشاقی به دنبال استنشاق سم (درائروسل) در کارکنان آزمایشگاه رخ داده است. در چنین مواردی علائم عصبی ممکن است همان بوتولیسم غذایی باشد ولی دوره نهفته ممکن است طولانی باشد.
بوتولیسم ناشی از آب از نظر فرضی می تواند در اثر مصرف سم از پیش بوجود آمده در آب, حاصل شود در حالی که درمان با آب ,سم را غیر فعال می سازد احتمال خطر به نظر بسیار کم می آید.
بوتولیسم شیر خواران بسیار نادر است. این حالت در شیر خوارانی بوجود می آید که اسپورها را مصرف می کنند و این اسپورها در روده تکثیر یافته و تولید باکتری کرده و سم آزاد می کنند. در اغلب بزرگسالان و کودکان بزرگتر از شش ماه این پدیده رخ نمی دهد چرا که دفاع طبیعی در اثر مرور زمان حاصل می شود و از رشد و تکثیر این باکتری جلوگیری می کند.
بوتولیسم با ریشه های نامشخص در مواردی که غذا و یا منبع زخم وجود نداشته اند, بزرگسالان را درگیر می کند.
بوتولیسم زخم هم یک بیماری نادر است و زمانی که هاگها در زخم باز, راه می یابند عارض می شود. این هاگها در محیط بی هوازی تکثیر می شوند و علائم حاصله مانند بوتولیسم غذایی است.
پیشگیری:
پیشگیری از بوتولیسم بر اثر تهیه مناسب غذا و بهداشت غذا می باشد. می توان از طریق غیر فعال کردن هاگ های باکتری ها در اثر حرارت دادن محصولات کنسرو و یا مهار کردن رشد باکتری ها در سایر محصولات از این بیماری جلوگیری کرد.
درجه حرارت انجماد در شرایط نمک سود یا اسیدی از رشد یا تشکیل سم جلوگیری می کند.
درمان:
تا آن جا که مقدور است پس از تشخیص بالینی تجویز آنتی توکسین (پاد زهر) شروع می شود. موارد بوتولیسم شدید, احتیاج به درمان حمایتی, بویژه تهویه مکانیکی برای هفته ها یا ماهها دارند.
تزریقات بوتوکس:
باکتری کلستریدیوم بوتولینوم همان باکتری است که از آن برای ایجاد (بوتوکس) که تزریق بالینی آن کاربرد زیبایی و دارویی دارد و درمان با بوتوکس همان نوروتوکسین خالص و رقیق شده است, می باشد.
بوتولیسم را جدی بگیرید
۱ . تعریف - سه نوع بوتولیسم وجود دارد - بوتولیسم منتقله با غذا ( بوتولیسم کلاسیک ) زخم بوتولیسم و بوتولیسم روده ای ( بالغین و نوزادان ) . محل تولید سم بوتولیسم در اشکال فوق متفاوت است ولی در هر سه شکل بیماری فلج شل ، که نتیجه تأثیر سم بر روی نورون های عصبی است ، ایجاد می شود .
بوتولیسم غذایی یک مسمومیت شدید است که در اثر خوردن سم بوتولیسم با غذا به وجود می آید . بیماری با نشانه های ضایعات حاد و دو طرف اعصاب جمجمه و ضعف یا فلج پایین رونده آنها تظاهر می یابد . مشکل بینایی ( تار بینی یا دو بینی )، اشکال در بلع و خشکی دهان اولین شکایتهای بیمار است . در دنباله این نشانه ها در حالی که بیمار هوشیار است ممکن است فلج شل دو طرفه پائین رونده به وجود آید . در مراحل اولیه بیماری ممکن است استفراغ ، یبوست و یا اسهال نیز دیده شود . معمولاً در صورتی که عفونت دیگری همراه بوتولیسم نباشد تب دیده نمی شود. و بهبودی ممکن است برای ماهها طول بکشد .
بوتولیسم ( نوزادان ) روده ای که در نتیجه خوردن هاگ کلستریدیوم بوتولینوم و رشد و تجمع آن در روده میزبان و ایجاد سم اتفاق می افتد . بیماری تقریباً بطور انحصاری خاص کودکان زیر یکسال است ولی ممکن است در بالغینی که تغییراتی در دستگاه گوارش آنها داده شده و یا فلور میکروبی روده آنها تغییر یافته نیز دیده شود . بیماری مشخصاً با یبوست شروع می شود و سپس با نشانه های گیجی ، بی حالی ، بی اشتهایی ، افتادگی پلک ، اشکال در بلع ،عدم کنترل سر ، کاهش فشار خون و ضعف عمومی ( بچه شل و ول ) تظاهر می کند و در بعضی موارد نارسایی و توقف تنفس نیز پیش می آید . بوتولیسم نوزادان ممکن است با نشانه های متغیری از اشکال خفیف ، که نشانه های آن بتدریج ظاهر می شود ، تا مرگ ناگهانی تظاهر داشته باشد . تخمین زده می شود که تا ۵ درصد سندرم مرگ ناگهانی نوزادان به دلیل ابتلا آنها به بوتولیسم باشد . میزان کشندگی بیماری در موارد بستری شده بیمارستانی کمتر از یک درصد است و در صورتی که بیمارستان مجهز به بخش مراقبتهای ویژه کودکان نباشد این میزان بیشتر خواهد بود .
تشخیص نوع کلاسیک بیماری با نشان دادن سم اختصاصی باسیل در سرم ، مدفوع و یا غذایی که احتمالاً آلوده بوده است داده می شود ، کشت کلستریدیوم بوتولینوم از محتویات دستگاه گوارش ویا مدفوع بیمار نیز وسیله تشخیص بیماری است . وجود هاگ باسیل در اغذیه مشکوک ممکن است کمک به تشخیص بیماری کند ولی هاگها در همه جا پراکنده است و نمی تواند وسیله مناسبی برای تشخیص بیماری باشد بلکه وجود سم در غذا مفهوم تشخیصی بیشتری دارد . اگر آزمایشگاه وجود سم بوتولیسم را در غذا تأیید کرده باشد می توان تمام کسانی که از آن غذا مصرف نموده اند و نشانه های بالینی بیمار را دارند ، مبتلا به بوتولیسم دانست . زخمهای بوتولیسمی را میتوان با نشان دادن سم در سرم بیمار و یا جدا کردن باسیل از زخم تشخیص داد . میوگرافی با استفاده از « تحریکهای تکراری سریع » می تواند تشخیص تمام اشکال بالینی این بیماری را تأیید کند .
تشخیص بوتولیسم روده ای با جدا کردن کلستریدیوم بوتولینوم و یا سم آن در مدفوع بیماران و یا نمونه برداریهای بعد از مرگ صورت می گیرد سم در سرم بیماران بندرت پیدا شده است .
۲ . عامل بیماری - بوتولیسم کلاسیک به وسیله سم باسیل کلستریدیم و بوتولینوم که یک باسیل بی هوازی اجباری و هاگ گداز است ، ایجاد می شود . مقدار بسیار کمی از این سم قادر است بیماری را ایجاد کند .
سم در غذاهای تهیه شده غیربهداشتی ، در قوطی های کنسرو ، در غذاهایی که حالت اسیدی و یا قلیایی کمی دارند و در غذاهای پاستوریزه شده ای که حرارت کمی می بینند و در یخچال نگهداری نمی شوند ، بخصوص آنهایی که در بسته بندی های تخلیه شده از هوا تهیه می شوند ، ایجاد می گردد . سم بوتولیسم در حرارت جوش از بین می رود ولی برای کشتن هاگهای باسیل حرارت بیشتری لازم است . نوع E سم می تواند در درجات حرارت خیلی پائین ، ۳ درجه سانتی گراد ، که کمتر از درجه حرارت یخچالهای خانگی است ، به آرامی ایجاد شود .
۳. وقوع - بیماری جهانی است و به صورت تک گیر ، همه گیریهای خانوادگی و یا عمومی ، در مواقعی که محصولات غذایی بطریقی تهیه و نگهداری می شوند که هاگهای باسیل از بین نرفته و فرصت ایجاد سم فراهم شده باشد ، ایجاد می گردد . بندرت مواردی از بیماری در اثر مصرف غذاهای تجارتی ایجاد می شوند . گاهی اوقات بعد از آنکه قوطی های کنسرو تهیه و آماده شده و سپس به دلیل نقص فنی آلوده می شوند ، همه گیریهایی از بیماری را ایجاد می کنند بوتولیسم روده ای از پنج قاره دنیا : استرالیا ، اروپا ، آمریکای شمالی و جنوبی ، آسیا و آفریقا گزارش شده است.
۴. مخزن - هاگهای باسیل در خاک و در تمام نقاط جهان وجود دارند و به وفور از محصولات کشاورزی از جمله عسل جدا می شوند ، علاوه بر این هاگها در رسوبات دریایی و دستگاه گوارش حیوانات از جمله ماهیها وجود دارند .
۵. روش انتقال - بوتولیسم غذایی در اثر خوردن غذاهایی که در تهیه آنها حرارت کمی بکار رفته و بعد از تهیه سم بوتولینوم در آنها ایجاد شده و سپس به هنگام مصرف حرارت کمی دیده اند ، ایجاد می شود .
بررسیهای اخیر نشان داده است که بعضی از محصولات کشاورزی مثل گوجه فرنگی ، که در گذشته تصور می شد کنسرو خانگی آن بدلیل داشتن اسیدیته بالا ، خالی از خطر بوده و کلستریدیم بوتو لینوم نمی تواند در آن رشد کند ، صحیح نبوده و این نوع محصولات غذایی چندان هم بی خطر نیستند .
بیشتر زخمهای پوستی بوتولیسمی در اثر آلودگی ثانوی زخمها به خاک و شن و یا درمان غلط شکستگی های متعدد و باز استخوانی به وجود می آید . مواردی از بوتولسیم در معتادان مزمن مواد مخدر گزارش شده است ( آلودگی پوست در معتادان تزریقی و سینوسها در معتادان به مواد مخدر استنشاقی )
۶. دوره کمون - نشانه های عصبی بوتولیسم غذایی معمولاً در عرض ۱۲ تا ۳۶ ساعت و گاهی اوقات چند روز بعد از خوردن غذای آلوده ظاهر می شود . معمولاً هر اندازه دوره کمون بیماری کوتاهتر باشد نشانه های بالینی آن شدیدتر و میزان کشندگی آن هم بیشتر است . دوره کمون بوتولیسم روده ای بدلیل آنکه نمی توان زمان خوردن باسیل را به طور دقیق روشن کرد معلوم نیست .
۷. دوره واگیری - علیرغم دفع مقدار بسیار زیاد سم و هاگ باسیل با مدفوع بیماران که هفته ها و ماهها بعد از ظهور نشانه های بیماری ادامه دارد ( ۱۰ میلیون هاگ در گرم مدفوع) ، انتقال آلودگی از فردی به فرد دیگر گزارش نشده است ، بیماران مبتلا به مسمومیت غذایی بوتولیسم به مقدار کمتری سم و هاگ با مدفوع دفع می کنند .
۸ . حساسیت و مقاومت - حساسیت به این بیماری عمومیت دارد . سن تمام بیماران مبتلا به بوتولیسم روده ای بین ۲ هفته تا یکسال بوده است ، سن ۹۴ درصد از بیماران بیش از ۶ ماه نبوده و میانه سنی ابتلا ۱۳ هفته بوده است . این بیماری نزد تمام نژادها و قومها اتفاق می افتد .
۹. کنترل -
الف ) پیشگیری :
۱) غذاهای تجارتی قوطی و کنسر شده باید به هنگام تولید و آماده سازی تحت کنترل و نظارت قرار داشته باشند .
۲) کسانی که کنسروهای خانگی تهیه می کنند باید در زمینه مدت زمان مناسب ، فشار و حرارت لازم برای از بین بردن هاگهای باسیل ، لزوم نگهداری صحیح غذاهای نیمه حرارت دیده در داخل یخچال ، تأثیر جوشاندن و به هم زدن کنسرو سبزیها بمدت ۱۰ دقیقه برای از بین بردن سم بوتولیسم ، آموزش ببینند .
۳ ) باسیل کلستریدیوم بوتولینوم ممکن است باعث تورم قوطی کنسرو و بو گرفتن محتویات آن شده و یا هیچ تغییر شکلی نیابد . آلودگی به باکتریهای دیگر نیز می تواند باعث تورم قوطی کنسرو و یا بالا آمدن درب بطریها شود . قوطی متورم را نباید باز کرد و غذاهایی که بدبو هستند را نباید خورد و با چشیدن آزمایش کرد . قوطی های کنسروهایی که از فروشگاه خریداری می شوند را در صورت متورم بودن باید بدون بازکردن به قسمت بازرسی مواد غذایی و یا فروشنده آن عودت داد .
۴) اگر چه هاگهای کلستریدیم بوتولینوم در همه جا و همه چیز یافت می شوند ولی منابع مشخص این هاگها ، مثل عسل ، را نباید به کودکان خوراند .
ب . کنترل بیماران ، تماسها و محیط :
) جداسازی بیمار : لازم نیست . دستهای آلوده ای که کهنه نوزادان را عوض کرده است باید شسته شوند .
۲) گندزدایی همزمان . جوشاندن غذاهای آلوده و خنثی کردن سم قبل از دور ریختن غذا را باید مورد توجه قرار داد ، همچنین برای اینکه قوطی های کنسرو از دسترس حیوانات بدور باشند باید آنها را بطور عمیق دفن نمود . ضد عفونی کردن ظرفها بمنظور خنثی کردن باقیمانده احتمالی سم در آنها با کلر و جوشاندن باید مورد توجه قرار گیرد . دفع بهداشتی مدفوع نوزادان و انجام نظافت نهایی ضروری است .
۳ ) قرنطینه ندارد .
شامل 17 صفحه فایل WORD قابل ویرایش
دانلود مقاله نگاهی به بیماری بوتولیسم و نشانه ها و روش های درمانی آن