عقب‌ماندگی ذهنی توان هوشی کمتر از میانگین جامعه (ضریب هوشی کمتر از 70) که با یک آزمون استاندارد ضریب هوشی سنجیده می‌شود. ضریب هوشی 130-80 طبیعی در نظر گرفته می‌شود؛ میانگین طبیعی 100 است. اختلال عملکرد هوشی منجر به عدم توانایی فرد در انجام مسؤولیت‌های عادی زندگی می‌گردد.
عقب‌ماندگی ذهنی به چهار گروه خفیف (ضریب هوشی 70-50)، متوسط (ضریب هوشی 49-35)، شدید (ضریب هوشی 34-20) و بسیار شدید (ضریب هوشی کمتر از 20) تقسیم‌بندی می‌گردد. عقب‌ماندگی خفیف شایع‌ترین نوع است.
علایم شایع:
عقب‌ماندگی ذهنی خفیف در بسیاری از موارد تا هنگامی ورود کودک به مدرسه تشخیص داده نمی‌شوند. فعالیت‌های ذهنی نظیر ریاضیات و حساب کُندتر از معمول انجام می‌شود، توانایی خواندن مختل بوده و هیجانات کودک ممکن است بچه‌گانه‌تر از سن واقعی‌اش باشد. کودک ممکن است فعال‌تر از حد معمول بوده و یا حرکات غیرارادی مکرر داشته باشد. بیمار ممکن است دچار تأخیر تکاملی به‌صورت مشکلات تکلم و زبان، تأخیر در مهارت‌های حرکتی، نقایص حسی (کُندی در پاسخ دادن به مردم، صداها، اسباب‌بازی‌ها یا غیره)، یا اختلالات عصبی باشد. تشنج، بی‌اختیاری مدفوع و ادرار و مشکلات شنوایی نیز ممکن است وجود داشته باشد. عقب‌ماندگی شدید و بسیار شدید اغلب در بدو تولد تشخیص داده می‌شوند.
علل بیماری:
- اختلالات ژنتیکی ـ مادرزادی متابولیسم یا اختلالات کروموزومی. نشانگان داون شایع‌ترین اختلالات کروموزومی عامل عقب‌ماندگی ذهنی است.
- عفونت‌های مادرزادی داخل رحمی، اختلال خونرسانی جفت به جنین، عوارض بارداری عفونت‌ها، پره‌اکلامپسی، اکلامپسی، مصرف الکل یا داروها توسط مادر یا سوءتغذیه مادر
- قبل از تولد ـ زودرس یا دیررس بودن نوزاد، آسیب‌های حین تولد و اختلالات متابولیک
- پس از تولد ـ اختلالات متابولیک یا غددی، عفونت‌ها، صدمات، عوامل سمی یا سایر علل آسیب مغزی، سوءرفتار با کودک
عوامل افزایش‌دهنده خطر:
- سابقه خانوادگی عقب‌ماندگی ذهنی:
- مراقبت‌های پیش از زایمانی ضعیف در مورد مادر
- وضعیت اجتماعی‌ـ اقتصادی نامطلوب خانواده
پیشگیری:
- در بعضی موارد، علت شناسایی نشده و پیشگیری خاصی وجود ندارد.
- مشاوره ژنتیک و تشخیص ژنتیکی قبل از زایمان ممکن است در بعضی موارد کمک‌کننده باشد.
- مراقبت‌های پیش از زایمانی مناسب و خودداری مادر از سوءمصرف الکل یا داروها نیز کمک‌کننده است.
- درمان‌ها و فن‌آوری‌های جدیدی در دست بررسی است که ممکن است میزان بروز عقب‌ماندگی ذهنی را کاهش دهد.
عواقب موردانتظار:
- افراد دچار عقب‌ماندگی شدید یا بسیار شدید معمولاً نیازمند مراقبت دایمی هستند.
- افراد دچار عقب‌ماندگی خفیف، قابلیت فراگیری برای اداره یک زندگی مفید و بدون وابستگی به دیگران را دارا هستند
- افراد دچار عقب‌ماندگی متوسط آموزش‌پذیر هستند، ولی اغلب نیازمند مراقبت‌های حفاظتی )نظیر خانه گروهی( می‌باشند.
عوارض احتمالی:
- مشکلات روانی و رفتاری در کودکان
- سوءاستفاده از فرد دچار عقب‌ماندگی از جمله سوءاستفاده جنسی
- تحمیل استرس به خانواده برای تطبیق دادن خود با فرد دچار عقب‌ماندگی ذهنی
درمان:
- اقدامات تشخیصی شامل مشاهده نشانه‌های عقب‌ماندگی در فرد توسط اعضای خانواده است.
- معاینه فیزیکی و آزمون‌های هوش توسط یک پزشک در مرحله بعد
- بیشتر خانواده‌ها چنین کودکانی را در منزل نگهداری می‌کنند.
- تمرین‌های ویژه، آموزش و اصلاح رفتار باعث افزایش مهارت‌های کودک خواهد شد. عقب‌ماندگی قابل برگشت نیست، ولی باید سعی شود تا قابلیت‌های کودک به حداکثر برسد
- حمایت‌های خانواده از کودک در این زمینه حیاتی است؛ درمان در جهت آموزش به خانواده در مورد چگونگی پذیرفتن و تطبیق دادن خود با خواسته‌های کودک و فعالیت‌های زمان‌بر لازم برای مراقبت چنین کودکانی سودمند خواهد بود
داروها:
پزشک ممکن است داروهایی برای درمان مشکلات طبی همراه تجویز نمایید مثلاً داروهای ضدتشنج برای موارد تشنج. در مجموع مراقبت افراد عقب‌مانده بیشتر آموزشی است نه طبی.
فعالیت:
فعالیت تا حدی که وضعیت فیزیکی کودک اجازه می‌دهد.
رژیم غذائی:
رژیم خاصی نیاز نیست.
در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمائید:
نگرانی در مورد روند تکاملی کودک خود، بروز هرگونه علایم جدید یا غیرمعمول در کودک پس از تشخیص عقب‌ماندگی ذهنی یا ناتوانی شما در تطبیق دادن خود با وضعیت کودک.
علل فرهنگى
ضعف پایه درسى
گاهى عقب‌ماندگى درسى بدان‌خاطر است که کودک پایه علمى ندارد و درس او در کلاس
دانلود مقاله درباره معلولیت های ذهنی کودکان و نوجوانان