پیشگفتار :
هدف از نوشتن مطالبی در مورد تغذیه این است که به بیمارانی که دوره نقاهت را می گذرانند و خانواده و سایر افرادی که در ارتباط با بیماران هستند کمک شود تا بیماران بهتر تغذیه شوند و از غذا خوردن بیشتر لذت ببرند . همچنین درصورتی که بیماری یا درمان برای آنها مشکلاتی ایجاد نماید بتوانند به رفع این مشکلات بپردازند و به درمان آنها کمک شود . زیرا بیماران برای مقابله با بیماری و تحمل روشهای مختلف درمان مانند استفاده از داروها ، اشعه درمانی ، شیمی درمانی ، جراحی و غیره احتیاج به تقویت جسمی و روانی دارند. در بسیاری از موارد ثابت شده است که سوء تغذیه ، بیشتر از بیماری بیماران را آزرده می سازد و عواملی مانند تب ، تهوع ، استفراغ ، بی اشتهایی و پرهیز نادرست غذایی سبب می گردد که بیماران نتوانند نیازهای غذایی خود را تأمین نمایند و ضعف حاصل از سوء تغذیه منجر به وخامت بیماری و طولانی شدن دوره درمان آنها می گردد .
مخاطب اصلی در این مطالب که نوشته خواهد شد در مورد خود بیمار است . زیرا احتمال بر این است که بیمار شخصاً برای رفع آنها اقدام نمایند و گاهی پرستاران و یا اطرافیان بیمار مخاطب ما هستند و آنها لازمست برای کمک به بیمار خود به برخی مطالب توجه مخصوص داشته باشند . یا کاری را برای بیمار انجام دهند . چرا تغذیه خوب برای بیمار اهمیت دارد؟ همواره شنیده ایم که تغذیه خوب برای هر فردی اهمیت دارد ولی تغذیه خوب بخصوص برای فردی که بیمار است اهمیت بیشتری دارد .
پزشکان و محققین علم تغذیه دریافته اند ، که بیمارانی که در طول دوران درمان از تغذیه مناسبی برخوردارند ، بخصوص بیمارانی که رژیم غذایی آنها دارای کالری و پروتئین کافی بوده و از نظر ویتامین ها و مواد معدنی ضروری غنی باشد در مقابل عوارض جانبی بیماری و روشهای مختلف درمانی مانند مصرف داروها ، اشعه درمانی ، شیمی درمانی ، ایمنی درمانی ، جراحی و غیره از مقاومت بیشتری برخوردارند و سریع تر بهبود می یابند .
رژیم غذایی مناسب به حفظ قدرت بدنی بیمار کمک می کند و از متلاشی شدن بافتهای بدن او جلوگیری می نماید و به بازسازی بافتهایی که تحت تأثیر عوامل درمانی قرار گرفته اند کمک می نماید . عادات غذایی خوب در بیماران می تواند موجب پیشگیری از ابتلاء آنها به بیماریهای عفونی گردد و آنها می توانند سریع تر بهبود یابند و عمر طولانی تری داشته باشند. زمانی که یک بیمار به هر دلیل کمتر از نیاز واقعی خود غذا می خورد ذخایر چربی ، پروتئین و سایر مواد مغذی بدن مانند آهن کاهش می یابد و لذا دچار کمبود وزن ، کم خونی و ضعف شدید می گردد . بعضی از بیماران به علت وجود درد دچار افسردگی و کاهش اشتها می شوند و تمایلی به خوردن غذا ندارند . برای رفع این مشکل باید بطور جدی اقدام لازم توسط خود بیمار و اطرافیان بعمل آید . برای کاهش درد لازمست از پزشک معالج بیمار کمک گرفته شود . توجه به توصیه ها به افراد کمک می کند که چگونه به رفع مشکلات تغذیه خود و بیماران بپردازند .
رژیم غذایی چیست ؟
تصور بسیاری از ما از رژیم غذایی ، برنامه غذایی خاص برای افراد چاق ، برای کاهش وزن است . و حال آنکه هرکس در هر وضع و شرایط جسمی به نوعی رژیم غذایی احتیاج دارد که نیازهای بدنش را تأمین کند . نیازهای بدنی هریک از ما ، برحسب سلامت یا بیماری ، سن ، وزن ، نوع کار و میزان فعالیت و . . . متفاوت است . با توجه به این عوامل است که نوع غذاها و مقادیر کافی آنها محاسبه می شود . برای مثال غذای یک کودک فعال و در حال رشد با یک مرد سالخورده یکسان نیست . و یا یک خانم باردار و یا شیرده بیش از زمان پیش از حاملگی و شیردهی نیاز به مواد ضروری غذایی دارد . همانگونه که یک بیمار دچار دیابت دارای برنامه غذایی متفاوت با یک بیمار گرفتار بیماری قلبی عروقی است .
اهمیت مواد ضروری غذایی به اندازه ای است که در صورت کمبود یا فقدان هریک از آنها عارضه یا عـوارضـی پـدید می آید ، که جبران آن گاه بسیار دشوار است . کمبود مواد غذایی به دلیل فقر اقتصادی یا ناآگاهی از ارزش مواد غذایی و یا اختلال جذب ایجاد می شود .
در زمینه فقر اقتصادی که مشکل بزرگ جهان است و به ظاهر لاینحل می نماید تا بحال تدابیر فراوانی اندیشیده اند که همه با شکست روبرو شده است . براساس گزارش یونیسف در سال 1983 و پیش از آن روزانه چهل هزار کودک براثر گرسنگی و تغذیه بد جان خود را از دست داده اند و حدود شش برابر این جمعیت را کودکانی تشکیل می دهند که به دلیل فقر در شرایط وخیمی با مرگ در مبارزه اند . در گزارش یونیسف آمده که گرسنگی در کشورهای جهان سوم نوعی گرسنگی پنهانی است . به این معنی که فقر غذایی به شکلی بارز خود نمایی نمی کند . اما رژیم نادرست غذایی اثر نامطلوبی بر رشد و نمو کودکان می گذارد . برای حدود از کودکان فقر غذایی بچشم می خورد . دریافت کم مواد غذایی ضروری سبب می شود که این کودکان به تدریج انرژی و کارآیی خود را از دست بدهند و رشد جسمی و گاه عقلی آنها دچار تأخیر شود . کمبود مواد غذایی و انرژی ناکافی ، سبب کاهش تدریجی مقاومت بدن می شود و بدن را برای ابتلا به بیماریهای عفونی آماده می کند . براساس آمار سازمان یونیسف با محاسبه افزایش روزافزون جمعیت و سطح مناطق زیر کشت تا سال 2000 حدود 30 میلیون به کودکان محروم و گرسنه جهان افزوده خواهد شد . این مشکل بزرگی است که یافتن راه حل برای آن غیر ممکن به نظر می رسد . گذشته از فقر اقتصادی و گرسنگی جهانی ، کمبود یک یا چند ماده غذایی هم ممکن است بیماری یا بیماریهایی به همراه داشته باشد . که دلیلش در بسیاری از موارد ، عدم شناخت و ناآگاهی است . نداشتن یک برنامه درست غذایی و پرکردن معده با موادی که فاقد ارزشهای غذایی است و در نتیجه نرسیدن مواد ضروری به بدن سبب نقصان در مراحل رشد در کودکان و نوجوانان می شود .
فصل اول
نیازهای بدن :
انرژی ، کربوهیدراتها ، چربیها ، پروتئین ها ، آب ، املاح ، ویتامین ها
انرژی : واحد انرژی «کیلوکالری» برابر با 1000 کالری است . یک کالری معادل مقدار گرمایی است که درجه حرارت یک گرم آب را از 5/14 به 5/15 درجه سانتی گراد برساند .
نیاز به کالری با قد ، وزن ، نوع کار ، میزان فعالیت ، سن ، جنس و درجه حرارت محیط بستگی دارد . برای مثال یک مرد 80 کیلویی در شرایط معمولی به 70 کالری در ساعت نیاز دارد . در حالیکه میزان کالری مورد نیاز او به هنگام کارهای سنگین به حدود 600 کالری در ساعت می رسد .
کربوهیدراتها : کربوهیدراتها یا گلوسیدها ، ترکیبات مختلفی دارند . کربوهیدراتها حدود 50 درصد از غذاهای روزانه کشورهای مرفه را تشکیل می دهند . اما در بعضی دیگر از کشورها این مقدار تا 85 درصد می رسد . این مواد را می توان منبع اصلی انرژی به حساب آورد .
چربیها : چربیها منبع دیگر ایجاد انرژی هستند این مواد تحت تأثیر آنزیم لیپاز در دستگاه گـوارش قـابـل جـذب بـدن می شود . چربیها در بیشتر غذاهای پختنی وجود دارند . و پس از رسیدن به بدن اکسیده می شوند و کربن آن بصورت انیدرید کربنیک از طریق بازدم دفع می شود .
پروتئینها : در بدن یک آدم طبیعی حدود 200 تا 400 گرم پروتئین وجود دارد . پروتئین باید جزء مهم و اساسی برنامه روزانه غذایی باشد . بخصوص در برنامه غذایی کودکان در حال رشد و نمو نقش بسیاری دارد بتدریج با بالا رفتن سن ، این رقم تا حدود 5/2 گرم برای هر کیلو وزن در مرحله نوپایی کودک کاهش می یابد . در نوجوانی هم نیاز به پروتئین افزایش می یابد و در این مرحله باید روزانه 5/1 گرم پروتئین برای هر کیلو وزن به نوجوانان از طریق غذاها برسد تا به اندازه کافی رشد کنند .
آب : آب ماده زندگی بخش و حیاتی است و هیچکس نمی تواند بیش از 4 تا 5 روز بدون آب زندگی کند . یک مرد بالغ و سالم حدود 40 لیتر آب در بدن دارد و اگر 2 لیتر از این آب را از دست بدهد ، احساس تشنگی می کند و اگر چهار لیتر آب از بدنش خارج شود بیمار می گردد و اگر بیش از 8 لیتر آب از بدنش خارج شود احتمالاً می میرد .
ویتامینها : ویتامینها که به معنی آمینهای حیاتی است . کلمه ویتامین را یک بیوشیمیست لهستانی به نام فونک ابداع کرد. ویتامینها مواد مورد نیاز بدن هستند که بدن قادر به ساختن آنها نیست . این مواد از طریق غذا به بدن می رسند . کمبود هرکدام از آنها بیماریهایی را سبب می شود که درمانش مشکل یا غیر ممکن است . در این صورت با تنظیم یک رژیم مناسب غذایی باید از بروز کمبود ویتامینها پیشگیری کرد .
فصل دوم
تغذیه خوب چه فایده ای دارد ؟
برای درک تغذیه خوب باید ابتدا بدانیم که بدن ما از نظر غذایی چه نیازهایی دارد ، نیازهای تغذیه ای بدن ما شامل کالری ، پروتئین ، مواد قندی ، چربی ، ویتامین ها ، مواد معدنی و آب می باشد .
کدام یک از نیازهای تغذیه ای ما مهم تر هستند ؟
تمام نیازهای تغذیه ای ما مهم هستند اما بعضی از این نیازها ساده تر تأمین می شود و بعضی ها مشکل تر ، در شرایطی که سالم هستیم بدون توجه به نیازهای غذایی خود از انواع مواد خوراکی که در دسترس داریم مصرف می کنیم . اتفاقاً همین انتخاب غذاهای متنوع نیازهای تغذیه ای بدن ما را تأمین می کند .
تغذیه یک بیمار با یک فرد سالم چه تفاوتهایی دارد ؟
یک فرد بیمار معمولاً همان نیازهای غذایی یک فرد سالم را دارد . اما بیماریها تغییراتی در بدن ما ایجاد می کنند که تعادل تغذیه ای بدن ما را به هم می ریزد . ممکن است در اثر بیماری ، قسمتی از بدن نتواند وظیفه خود را بخوبی انجام دهد . در این شرایط ما باید سعی کنیم علاوه بر درمان ، رژیم و برنامه غذایی مناسبی داشته باشیم تا به بهبود عضو بیمار کمک نماییم و اگر عضو بیمار در رابطه با هضم ، جذب غذا یا سوخت و ساز بدن انجام وظیفه می کند در این حالت لازم است از رژیم غذایی و برنامه مناسبی استفاده کنیم تا فشار زیادی بر این عضو بیمار وارد نگردد . اگر بیماری با تب همراه باشد نیاز بدن ما به غذا بخصوص به کالری ، پروتئین و ویتامین ها بیشتر می شود .
کالری چیست ؟
کالری در واقع واحد انرژی غذایی است . یکی از اثرات غذایی که ما می خوریم تأمین انرژی برای بـدن مـا مـیباشد تا بدن ما بتواند نیروی لازم برای انجام حرکات و کارهای ارادی و غیر ارادی خود را بدست آورد . حرکات و کارهایی مانند راه رفتن ، انجام کارهای شخصی ، ورزش و کارهای بدنی در حرفه های مختلف ارادی است . اما حرکات غیر ارادی مانند حرکات و کارهای اندامهایی چون قلب و دستگاه گردش خون ، دستگاه تنفس ، حرکات معده و روده ها و غیره می باشد. باید دانست که تولید و ساخته شدن بعضی از مواد در بدن نیز احتیاج به انرژی دارد .
بدن ما چه مقدار کالری نیاز دارد ؟
تعیین مقدار کالری مورد نیاز یک فرد احتیاج به محاسباتی دارد و با عواملی مانند سن ، وزن بدن ، جنس ، شغل و میزان فعالیت بدنی ، ورزش و غیره بستگی دارد . جداولی برای تعیین میزان کالری مورد نیاز افراد مختلف وجود دارد . بعضی از سازمانهای علمی نیاز به انرژی غذایی را در افرادی که وزن و قد متوسطی دارند و فعالیت بدنی آنها شدید نمی باشد . برای زنان 2300 کالری و برای مردان 3200 کالری تعیین کرده اند .
آیا کالری که ما از راه غذا دریافت می کنیم کافی است ؟
همه علاقمند به پیدا کردن جواب برای سوال بالا هستند پزشک با معاینه می تواند بداند فرد در چه وضعیتی قرار گرفته است . اما یک راه ساده هم برای پیدا کردن جواب این سوال وجود دارد . مثلاً شما لاغر هستید یا چاق و یا وزن مناسبی با توجه به قد خود دارید . جداول استانداردی وجود دارد که به شما در این زمینه بسیار کمک می کند . اگر وزن شما نسبت به قدتان با ارقام جداول استاندارد تطبیق می کند ، شما در گذشته کالری در حد نیاز بدن خود مصرف نموده اید . اگر وزن بدن شما از ارقام جداول استاندارد کمتر است ، لاغر هستید . مفهوم آن این است که کالری دریافتی بدن شما کافی نبوده است . اگر وزن شما نسبت به ارقام استاندارد تفاوت جزئی دارد و احساس ضعف نمی کنید و فعالیت روزانه شما خوب است و احساس سلامت و شادابی دارید و زود خسته نمی شوید . شما از نظر وزن مشکلی ندارید و مواظب باشید که وزن شما از ارقام استاندارد بیشتر فاصله پیدا نکند .
پروتئین چیست ؟
پروتئین ها ترکیباتی هستند که در ساختمان تمام سلول های بدن موجودات زنده و از جمله انسان وجود دارند برای نمونه پروتئین در ساختمان عضلات ، استخوان ها ، خون و سایر اندامها و ارگانهای بدن شرکت دارد . بدن ما برای ساختن پروتئین مورد نیاز خود احتیاج دارد که از راه غذا پروتئین دریافت نماید . پروتئین هم در غذاهای حیوانی مانند انواع گوشت ، شیر ، پروتئین ، تخم مرغ و هم در غذاهای گیاهی مانند حبوبات ، غلات ، نان و غیره وجود دارد .
پروتئین کدام غذاها بهتر است ؟
بدن ما در حالت سلامت می تواند هم از پروتئین غذاهای حیوانی و هم از پروتئین غذاهای گیاهی استفاده نماید و اگر ما به اندازه کافی از غذاهای حیوانی و گیاهی مصرف نمائیم مشکلی از نظر دریافت پروتئین نخواهیم داشت . مهم اینست که ما غذاهای غنی از نظر پروتئین را بشناسیم و هرکدام را که بیشتر دوست داریم و در اختیار ما هست مصرف نمائیم .
رژیم غذایی چه مفهومی دارد ؟
بعضی از غذاها برای برخی بیماری ها خوب نیستند و بیماران باید از مصرف بعضی اغذیه خودداری نمایند یا به اصطلاح پرهیز غذایی را رعایت نمایند . اما باید بدانیم که رعایت رژیم غذایی با پرهیز غذایی کامل نمی شود . رعایت رژیم غذایی کامل دارای این مفهوم است که بیمار از غذاهای مناسب برای خود آگاه باشد و از این غذاها به مقدار مناسب مصرف نماید . بصورتی که تا حد ممکن نیازهای بدن او به مواد غذایی تأمین گردد .
چه کسی باید رژیم غذایی را مشخص کند ؟
پزشک معالج نوع رژیم غذایی شما را تعیین می کند . درک بعضی از رژیم های غذایی بسیار ساده است . ولی برای آشنایی و عمل به برخی از رژیم های غذایی لازمست از متخصص تغذیه یا پرستار کمک گرفته شود .
شامل 54 صفحه word
دانلود مقاله رژیم غذایی