لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل: Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه :68
بخشی از متن مقاله
معماری گنبد سلطانیه در گذرگاه هنر
مقدمه :
مزار سلطان محمد خدابنده ( 17- 1204 میلادی ) در سلطانیه , بنایی با گنبد عظیم و محوطه ای کوچک برای مزار . این بنا دارای پوشش دو لایه است ولی خاصیت عینی گنبد آن طور است که ارتفاع گنبد خیلی کمتر از آنچه که هست به نظر می رسد . ساختمان اصلی به صورت هشت گوش بوده در زاویه ها مناره برج مانند زیبائی بنا شده است . د رمورد ساختمانهای متفرقه این دوره می توان از نوشته های جهانگردانی چون مارکوپولو یلهم و روبروک و ابن بطوطه کمک گرفت . در نوشته این جهانگردان بناهائی با عظمت و افسانه وار وصف شده است که هنرمندان غرب توانسته اند با تجسم آن زیباترین آثار نقاشی و ادبی را بیافرینند . ( هنر اسلامی نوشته کارل , جی . دوری ترجمه رضا بصیری ص . 172 . ) مقبره اولجاتیو در سالطانیه متعلق به 705-713 هجری قمری را می توان نمونه کاملی از ساختمان با گنبد ترکیم دانست. این بنا فقط در مدت 9 سال ساخته شده و دارای میفیت و خصوصیات تحسین آمیزی است . این بنا از یک هشت وجهی که قطر داخلی آن قریب 26 متر و فاصله دو وجه خارجی 42متر تکیل شده است. بر روی این هشت وجهی در بالا ,گنبدی به شکل چمانه بر روی مقطع دایره ای شکل که قطر آن تقریبا همان 26 متر است قرار گرفته , نوک گنبد تا کف زمین 50 متر ارتفاع دارد این گنبد بر روی ساقه ای مرتفع با ابهت خاص برافراشته شده است . در بنای گنبد سلطانیه یک روش ساختمانی سرا پا آجری که در نتیجه از نظر ایستایی بافت روشن و مشخص را تشکیل میدهد اجرا شده است. نقشه داخلی گنبد نیز یک هشت وجهی منتظم است, بر روی هر وجه یک ایوان قرار گرفته این ایوانها در بالا دارای یک طبقه دیگر هستند که به فضای داخل مشرف می باشند . بین هر ایوان و ایوان دیگر جرز بزرگی قرار دارد و بدین ترتیب بنا از 8 جزر قطور تشکیل شده که از کف زمین تا ارتفاع زیر گنبد امتداد دارد و در آنجا به وسیله قوسهایی به هم متصل می گردند . در بالای این قوس ها ساقه گنبد قرار دارد که از دو بخش تشکیل شده . بخش اول قسمت 8 وجهی و تکیه گاه مدور است و شامل کاربندی های در سه ردیف می باشد . منحنی گنبد در پوسته خارجی با خیز بسیار تند و خیز منحنی گنبد داخلی کمی بیشتر از داخل است . گنبد تا ارتفاع 4 متر از پاکار به صورت یک پوسته است و ضخامتی در حدود 50/1 دارد . از ارتفاع 4 متر به بعد به 2 پوسته تبدیل می شود , ضخامت پوسته داخلی در حدود 60 سانتی متر و ضخامت پوسته خارجی در حدود 40 سانتی متر و هر دو ضخامت تا تیزه گنبد متغیر می باشند . فضای بین این دو گنبد حدود 50 سانتی متر است در ارتفاع 4 متری و هرچه بالاتر می رویم این فضا کمتر می شود . مجموعه باریکه طاقهای گنبد بسیار پیچیده می باشند و در کل می توان 8 باریکه طاق اصلی را در نظر گرفت که مقطعی در حدود 80*40 سانتی متر دارند . این باریکه طاقها از ارتفاع 4متری شروع شده و تا حدود 4 متری راس گنبد که نهنبن یا کلاف آجری که این باریکه طاقها را به هم وصل می کند , ادامه دارند . در محل کلاف اتصال باریکه طاقهای اصلی و در بین آنها باریکه های فرعی ساخته شده است . این باریکه طاقها در محل بالا گنبد یعنی در ناحیه کلاف , 8 عدد و در ناحیه پاکار به 16 عدد می رسند یعنی بین هر باریکه طاق اصلی 2 عدد باریکه طاق فرعی که به وسیله قوسهایی به هم متصل شده اند . می باشند . تمامی این خصوصیات بر روی هم گنبدی را می سازند که در نوع خود یکی از مهمترین و پیچیده ترین سازه های گنبدی در معماری اسلامی ایران می باشد . بعد از گنبد سلطانیه نمونه دیگری به این اهمیت نداریم(البته در ساخت گنبدهای دو پوسته با باریکه طاق ). در دوران ایلخانی به دستور اولجایتو دورادور شهر سلطانیه باروئی مربع شکل ساختند که طول آن 30 هزار گام و ضخامت دیواره های آن به اندازه ای بود که 4 سوار پهلوی هم می توانستند بر روی آن حرکت کنند .هر یک از دیواره هایاین بارو 16برج و یک دروازه داشت و تمام دیوارها از سنگ تراشیده شده بود و در وسط آن اولجایتو قلعه بزرگی ساخت که از جهت عظمت به شهری می ماند و در آن گنبدی جهت مقبره خود بنا کرد. که همان گنبد سلطان محمد خدابنده است که بعد از وفات ,سلطان را در آنجا بخاک شپردند .سلطان محمد در ساختن این شهر از روش برادرش غازان خان که در احداث شنب غازان تبریز بکار برده بود پیروی کرد. ساخت این بنای عظیم مدت 10 سال بطول انجامید وپس از این مدت سلطانیه بعد از تبریز بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر امپراطوری وسیع ایلخانی گردیدو در زمان سلطنت این پادشاه و جانشین او ابوسعید پسر اولجایتو که از سال (716-736) طول کشید رونق و مرکزیت فوق العاده ای پیدا کرد . بطوری که حمدا... مستوفی مورخ و جغرافی دان مشهور که در همین زمان می زیسته در ذکر جغرافیائی این شهر آنرا مرکز حیات سیاسی و اقتصادی ایران دانسته و تمام جاده های مهم کشور را به این شهر منتهی نموده و چنین شرح می دهد: راهی که از سلطانیه به همدان و بغداد و مکه می رفته است . راه شرقی از سلطانیه شروع و پس از عبور از قزوین و ورامین به خراسان منتهی شده است , راهی دیگر از طریق زنجان به اردبیل و ولایات شمالی و شعبه ای از زنجان جدا شده و به تبریز و آسیای صغیر می رفته است راه دیگر از طریق ساوه و قم به اصفهان و فاذس و یزد و کرمان و بنادر دریای عمان و خلیج فارس امتداد داشته است. قدرت خلاقیت و ابتکار معماران ایرانی در ایجاد این بنای با شکوه ( گنبد سلطانیه ) بحدی است که آنرا در شمار نوادر جهان در آورده است و در گوشه کنار آن جلوه های ذوق و اندیشه هنرمندان ایران اسلامی کاملا مشهود است . این بنا 1 سه طبقه است و یک سردابه و 32 اطاق بصورت غرفه و ایوان دارد ارتفاع این بنا 52 متر دهانه قوس 26 متر پهنا ی جزرها و پی ها و طرح هشت گوشه خود 7 متر است که پس از گذشت700سال هم چنان بر جای خور استوار است , تزئینات داخلی آن بسیار زیبا و شامل انواع مختلف معماری هنر اسلامی است و گنبد سبوئی شکل آن از نوع گنبدهای 2 پوششی پیوسته است که پوشش ثانوی بوسیله پره و دندانه هایی به پوشش اصلی گنبد متصل شده و حفره هایی میان دو جدار بوجود آمده2 شهر سلطانیه با همان سرعتی که بوجود آمد و رونق گرفت پس از سقوط دولت ایلخانان با مرگ سلطان ابو سعید راه زوال پیمود و از اهمیت افتاد و در یورشهای متوالی امیر تیمور مورد قتل و غارت و ویرانی قرار گرفت و پس از تسخیر ایران توسط امیر تیمور سلطانیه نیز در شمار سرزمینهای حوزه حکومتی فرزند ارشد او میرانشاه در آمد. هنگامی که کار ساختمان آرامگاه همچنان در حال پیشرفت بود , سلطان سفری به عراق کرد و قبور ائمه اطهار علی ابن ابیطالب و حسین بن علی (ع) را در نجف و کربلا زیارت کرد و بر اثر تبلیغ و تشویق علمای بزرگ شیعه که در این موقع در دستگاه حکومتی متولی فراوان یافته بودند اولجایتو مذهب تشع را بر سایر مذاهب اهل سنت ترجیح داده آنرا بعنوان مذهب رسمی انتخاب نمود سپس در صدد بر آمد تا اجساد مطهر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) ائمه شیعیان را به سلطانیه منتقل نماید تا آرامگاهی را که جهت خود ساخته بود به آن ائمه اختصاص دهد و به این ترتیب بر اهمیت مذهبی و رونق بازرگانی پایتخت جدید خود بیفزاید. لذا تزئینات داخلی را که هنوز انجام نگرفته بود با توجه به این قصد طوری پرداختند که شعائر آئین تشیع در آن ملحوظ شده بود , نام علی (ع) بکرات در تزئینات آجری و کاشیکاریها بکار رفت و نمازخانه ای در سمت جنوب بنای اصلی ساخته شد بطوری که یکی از اضلاع هشت گانه خارجی بنا را اشتغال نمود , در این زمان علاقه مندی سلطان محمد خدابنده به آئین تشیع بحدی بود که فرمان داد تا سکه ها را بنام علی(ع) موشح سازند و به تمام حکام نواحی اطراف دستور داد تا نام خلفای سه گانه اول را از خطبه ها بیندازند و مردم به مذهب تشیع ر آیند ولی این امر به واسطه مخالفت علمای تسنن و مردم بعضی از شهرها و عدم رضایت اهالی نجف و کربلا با انتقال ابدان ائمه صورت نگرفت . اولجایتو کار را غیر محتمل دانسته از اجرای آن صرفنظر کرد و بر آن شد آرامگاه را دوباره بخود اختصاص دهد .لذا تمام تزئینات آجری و کاشیکاری معرق و گره سازی داخلی با پوشش گچ اندود شد. ورودی این اندود را با کتیبه ها و طرحهای گل و بوته و اشکال مختلف هندسی با رنگ آبی بر روی زمینه سفید گچ بری نمودندو بالاخره در سال 716 ه-ق 1316 م اولجایتو بعد از بیماری در 36 سالگی در گذشت و جسد او را در تابوتی از زر و سیم ناب گذاشته بعد از اقامه مراسم عزاداری در آرامگاهی که اکنون پا برجاست به خاک سپردند. تفضیل بنای گنبد عظیم سلطانیه : این گنبـــد مرتفع که داخل باروی سلطانیه قرار گرفته بنایی است مثمن ] هشت گوش [ که طول هــر ضلع آن برابر هشتاد گز بوده و گنبد فراز این بنــا 120 گز ارتفــاع دارد . که اعجاب و تحسین ارباب فن را برمی انگیزاند . به مناسبت پایان بنای عظیم سلطانیه قصیده مفصل و معروفی به وسیله شهاب الدین عبداله شیرازی ملقب به وصاف الحضیره در وصف این بنا سروده شده که در روز افتتاح بنا ] آرامگاه فعلی اولجاتیو [ در حضور سلطان قرائت شده مطلع آن قصیده با این ابیات شروع می شود : وضع سلطانیه گوئی که سپری است برین یا بهشتی است مشکل شده بر روی زمین خلد گردونش چه خوانی تو که درزیب وعلو خود قیاسی نکند عقل نه برآن نه بر این فلک ازکنگره قلعه اورانگرد کله اش از کشش قصر درافتد درحین و این قصیده مطول با این ابیات به پایان می رسد : تا بودچرخ معلق به ستون قدرت تا بود کعبه معظم زره ملت و دین شهرسلطانیه درسایه چتر سلطان باد چون فلک و کعبه معمر آمین سال بر 710 از گه هجرت این شعر گفته شد روز ایزان زمه فروردین « نکاتی چند در مورد سلطانیه » گنبد سلطانیه پس از گنبد مسجد جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه استانبول ترکیه سومین بنای تاریخی جهان و اولین بنای با عظمت در ایران است قید این نکته ضرورت دارد که این بنا در دوران برپائی خود قرن هفتم اولین بنای عظیم در جهان بوده ، معماری گنبد از نظر عظمت و ابعاد منحصر به فرد بوده و نمونه بدیعی از یک آزمایش موفق معماری بوده است . مادام دیولافوا ارتفاع گنبد سلطانیه را از نوک آن تا کف داخل 51 متر ذکر کرده است این بنا دارای 5/48 متر ارتفاع و 60/26 متر دهانه قوس گنبد می باشد به عبارت دیگر سنگینی عظیم گنبد 200 تنی و کلیه فشارهای ناشی از قوسها و المانهای معماری را جزرهای هشت گانه تحمل می نمایند . و این خود عجیب است.1 مقبره اولجاتیو د رسلطانیه را می توان به عنوان پاسخ ایلخانیان ، چاشی در نظر آورد که با پیامد عظیم آرامگاههای چهار گوش گنبدی سلجوقی بنا گردید ، همان گونه که در واقع تبصره نسبتاً معاصر غازان ظاهراً برای پیشی گرفتن از تمام مقبره های برجی پیشین ساخته شده بود . مقبره اولجاتیو در یک مورد می تواند مشکبی را که با باعث ازار معماران آرامگاههای چهارگوش گنبدی اولیه می شد برطرف یازد و با میزان کار انجام شده نیز این موفقیت افزایش بیشتری یافت . تا به امروزه مقبره سلطانیه با ارتفاع 53 متر مرتفع ترین مقبره در ایران است . از قسمت پائین گنبد ، طرح هشت ضلعی در نمای آن منتقل شده که در یک تاج منحصر به فرد هشت منـــاره ای به شکلی منتظم قرار گرفته که هر یک نمایانــگر گوشه ای از هشت ضلعی است . این تداوم از طریق یک مفصل بندی کامـــل در نمـا با استفاده از ردیف های متوالی صفحات قوسی شکل باز یا کویر تقویــت شده است طرحی که ترکیب یک دست تالار را با سطح پائینی کامل می کند . تالار با آرایش بی نظیر از دو جین تاق قوسی پوشیده شده در گچ کاری رنگی و حکاکی شده ای است که در آن محیط این شکل به مانند موزه کوچکی از تزئینات معاصر می ماند . در ابتدا فضای خالی با کاشی کاری لعابی جلوه یافته و در مقیاسی است که تاکنون بی سابقه بوده است . متاسفانه این طرح تزئینی منحصر به فرد خیلی زود جایگزین یک برنامه دیگر و کلاً متفاوت شد که عمدتاً به صورت گچ کاری رنگی بود . با این حال در درجه اول این خود معماری است که این ساختمان را مبدل به یک نشانه مبنا می سازد . وجود فضای داخلی پهناور در آن ، انعکاسی بود که با طاقچه های مرتفع در طبقه هم سطح زمین و تالار عریض خود آن بنا را بیش از پیش بزرگتر می نمایاند . تمامی این خصوصیات به وسیله یک شاهکار مهندسی ساختمانی بی همتا کسب گردید که توانائی آن عبارت از نوعی پنهان کردن هنر است این ویژگی در غیاب آشکار پایه های گوشه ای ، دیوارهای حایل ، پشت بندی های آزاد و یا دیگر شیوه های شمع زنی تقویت منعکس گردیده است . هر جزء به یک نوع جلوه و وقاری ختم می شود که تعادل فوق العاده ای با کل اجزاء را نشان می دهد . اندازه آرامگاه اولجاتیو و آرانی را که بیان می کند بیشتر مرهون پشتیبانی سلطنتی است و همان حمایت به شکلی چشمگیر مسئولیت نزدیک ترین هماورد معاصر خود یعنی مقبره رکن علم در مولتان پاکستان را بر عهده داشت . اوضاع جغرافیائی شهر سلطانیه الف )موقعیت : شهر سلطانیه در محدوده سیاسی استان زنجان به فاصله 37 کیلومتری شهر زنجان (مرکز استان ) قرار گرفته است . این شهر در فاصله 4 کیلومتری جاده ترانزیتی ( تهران ، زنجان ، تبریز ، بازرگان ) واقع شده و شبکه خط آهن نیز به لحاظ بعد مسافت (5 کیلومتر )در شبکه تحرکاتی این شهر نقش ندارد . عنوان شهر از سال 1344 اطلاق گردیده و به این ترتیب شهر سلطانیه ، مرکز بخش به همین نام از توابع شهرستان ابهر محسوب شده است . این منطقه از شمال به بخش طارم علیا ، از غرب به بخش حومه از شهرستان زنجان ، از جنوب به شهرستان خدابنده و از شرق به شهرستان ابهر محدود و 970 کیلومتر مربع وسعت دارد . این بخش دارای 7 روستای عمده با جمعیتی بالاتر از 1000 نفر و 26 روستا با جمعیتی کمتر از 1000نفر است و جمعاً 26989 نفر جمعیت دارد .1 ب )فعالیتهای اقتصادی : براســـاس مطالعات سرشماری سال 1375 در بخش سلطانیه 60 درصد در بخش کشاورزی ، 30 درصد در بخش صنایع و 10 درصد در بخش خدمات ، در فعالیت بوده اند.1 در کل این منطقه علیرغم دارا بودن ظرفیت های لازم در توسعه اقتصادی به لحاظ نابسامانی های حاکم بر امور مربوط به تولیدات کشاورزی ، از نظر اقتصادی عقب مانده است . اراضی قابل کشت این منطقه عموماً از زمینهای درجه 2 و 3 تشکیل گردیده و آب مـــورد نیاز از طریق 54 حلقه چاه عمیق و 107 رشته قنات تامین می شده که امــروزه تنها 38 قنات قابل بهره برداری است و در وضعیت فعلی دامداری در سلطانیه با روش سنتی و با وجود چمن سلطانیه از رونق نسبی برخوردار است . چمن سلطانیه که طبیعی می باشد ، قسمتی از فلات زنجان را در برگرفته و این فلات از فاصله گرفتن دو رشته ارتفاعات موازی که در جهت شرقی – غربی مممتداند ، تشکیل گردیده است . چمن معروف سلطانیه با وسعت تقریبی 35 کیلومتر مربع به طول 20 کیلومتر و به عرض متوسط 2 کیلومتر در قسمت جنوبی این فلات قرار گرفته است .2 در وضعیت موجود شهر سلطانیه از طریق 7 شاخه راه ارتباطی که اساساً منطبــق بر راه های تاریخی می باشد ، با اطراف و روستاهای حوزه نفوذ در قالب ، آموزشی ، خدماتی درمانی ، اداری در حد ضعیف دایر و شعف این رابطه بـه لحاظ وجود مراکز جمعیتی قویتر در اطراف از جمله شهرستان ابهر در شرق به فاصـله 57 کیلومتر و شهرستان خدابنده در جنوب به فاصله 40 کیلومتر و شهر زنجان در غرب آن به فاصله 35 کیلومتر تشدید شده است .1 وجود چمن سلطانیه که مسطح می باشد و قرا گرفتن کوه های اطراف ، ارتفاع محل ، منطقه در ردیف نواحی با ذخیره قرار داده و جهت وزش بادهای غالب از جنوب غربی و شمال شرقی است که در ماههای مرداد ، شهریور ، بهمن و اسفند شدت می یابد 2
ه ) مطالعات جمعیتی : در وضعیت فعلی بر اساس مطالعات نتایج سرشماری های عمومی3 سالهای 1335 تا 1365 روند تحولات جمعیتی شهر سلطانیه سیر نزولی داشته است . لازم به توضیح است که درصد رشد شهر سلطانیه در سالهای آماری در مقایسه با میانگین رشد جمعیت در مناطق شهری بسیار ناچیز بوده است . « بررسی سلطانیه در متون تاریخی و سفرنامه » نفایس الفنون فی عرایس العیون : « … از آن جمله شهر سلطانیه که در شهور سند اربع و سبعمایه (704) بنیاد و در مدت ده سال به مرتبه ای رساند که بلاد ربع مسکون معمورتر شد و در وسط سلطانیه قلعه ای بس عالی به مقدار شهری بنا فرمود ، وجهته مرقد خود گنبدی بس عالی هشت منار برسد آن ساخته و در حوالی آن ابواب خیر از جامع و خانقاه و مدارس و دارالسیاده که هرگز مثل آن در جهان کس ندیده و نه نشنیده بفرمود و بسیاری از املاک نفیسه بر آن جا وقف کرد . و هم در سلطانیه جامعی بس عالی و مدرسه با دارالشفا مطابق آن بنا فرمود که در ممالک هیچ یک را نظیر نیست 0»1 تاریخ گزیده : چون اولجاتیو سلطان به عمارت مایل بود ارکان دولت در آن سعی نمودند و به اندک زمان شهری چون سلطانیه به عراق عجم که نسخه فردوس اعلی است به ساختند و در کردستان در پای کوه بیستون سلطان آباد چم چال بنا فرمود و در موغان در کنار دریا شهر اولجاتیو سلطان آباد برآوردند .2 سفرنامه فریزر : « سلطانیه شهـرفلک زده و محقری است که اهمیت آن بیشتر مدیون بنای باشکوه سلطان محمد خدابنده است که از اعقاب چنگیز و تحسین پادشاه ایرانی بود که به مذهب شیعه گروید . گنبد سلطانیه بنای چهار گوشی است با آجر کاری های مهم و گنبدی رفیع …»1 تاریخ مغول : « بنای سلطانیه در 704 غازان خان در اواخر عمر خود خیال داشت که در محل چمن سلطانیه یعنی در سرزمینی که دو رود کوچک ابهر و رتجان در آن سرچشمه می گیرند و اولی به طرف قزوین و دومی به سمت قزل اوزن متوجه می شد ، شهری بنا کند و به این کار نیز دست زد ولی حالیه سلطانیه را مغول قنغورالانک می گفتند و چمن آن مرتع احشام ایشان بود و غالباً ایلخانان و سرداران مغول در آن سرزمین رحل اقامت می انداختند . غازان خان در این محل که به هیچ وجه آبادی نداشت اساس شهری را پی افکنده بود و اولیجاتیو همان را به نام سلطانیه در پنج فرسنگی زنجان و نه فرسنگی ابهر د رتاریخ 704 شروع و اتمام آن را در مدت ده سال به انجام رساند به طوری که در سال 713 در محل قنغورالانک که چمنی بیش نبود ، یکی از اعاظم بلاد اسلامی مشرق ایجاد شد و ابنیه بسیار از عمارات و مدارس و مساجد و حمامها و بازارها در آن افشاندند و جمعیت فراوان از هر طبقه در شهر مزبور مجتمع آمدند …» 1 خلاصه ای درباره حفاری در گنبد سلطانیه : 2 ایوان شمالی گنبد که قرنیه ایوان مشرف به تربت خانهاست دارای یک واحد پنجره بزرگ است که به لحاظ قرنیه ، پنجره تربت خانه ایجاد شده است . کف این واحد به طور قرنیه 80 سانتیمتر از کف اصلی گنبد بالاتر است که علیرغم اختلاف ارتفاع نسبتاً زیاد ، هیچ نوع اثری از پله یا چیز شبیه به آن مشاهده نمی شود . در عوض ، یک ردیف آجر همتراز با زیر اولین سنگ نما که به عنوان ازاره اجرا شده کارگزار شده است . از طرفی چون این آجرها با استفاده از ملات گچ به صورت ردیفی به لحاظ کیــپ شدن آنها از قسمت بیرونی به هم چسبیده ، بنابراین دلیل بودن (بنچ مارک ) ، این خط تراز محرز و مسلم می وشد . در این ترانشه چهار لایه کف قابل روئت است . نخست کف فعلی آجر فرش است ، لایه دوم در رقوم Cm 16 – از آجر فرش فعلی قرار گرفته در این کف سنگهای پلاک از نوع سنگهای ماسه ای با رنگ تیره متمایل به قهوه ای به طور نامنظم و نامرتب چیده شده است . کف سوم در رقوم Cm34- از کف فعلی قرار گرفته ، این کف از شفته کمپکت شده بسیار مقاوم است . به ارتفاع 15Cm قابل اندازه گیری می باشد این کف به اصطلاح خاک بکر در ناحیه است . تراشه شماره 4 در مقابل حد فاصل جزر ایوان شمالی با ایوان شمال شرقی در ابعاد 5/1*1متر ایجاد شده است در تراشه دیگری که صورت گرفته است بر روی خاک بکر نصف دهانه یک حلقه چاه قدیمی پر شده بود شناسایی و سپس تخلیه شد وجود این چاه پر شده در این محل که زمینه فکری سابقه داری در جهت بررسی پی سازی در گنبد سلطانیه وجود داشت . تخلیه چاه تا عمق منهای 9 متر از کف تا خاک بکر ادامه داده شده و در انتهای چاه , آب 60 سانتی متر بالا آورد . مقایسه خاکهای حاصله از تخلیه چاه که فقط یک تکه کاشی فیروزه ای رنگ در آن وجود داشت با نوع خاکهای موجود در مقطع چاه معلوم کرد که این چاه با همان خاک اولیه اندکی پس از حفر شدن مجدداً پر شده است . تراشه های بعدی عبارتند از : پای دیوار جنوبی تربت خانه در محوطه بیرون به ابعاد 1*2متر حفر شده است در این تراشه سه کف قابل شناسایی است . پشت باروی سنگی در جوار برج شماره یک( برج جنوبی تربت خانه ) با هدف دستیابی به عرض بارو انتخاب و در ابعاد 1*2متر حفاری شده است. در این تراشه که در حد فاصل تراشه های شماره 1و2 بمنظور کنترل نهایی لایه ها انتخاب و حفاری شده و نتایج حاصله قابل مقایسه با تراشه های مذکور است. با توجه به این تراشه ها و برداشت کلی این گونه استنتاج می شود که در دوره صفویه بنای گنبد سلطانیه نتنها مورد توجه نبوده بلکه با نوعی تغییر کاربری از اهمیت فلسفی و هنری آن کاسته شده است .به این ترتیب انتساب بعضی از تزئینات و کتبه های گنبد به دوران صفوی باطل اعلام می گردد. کما اینکه مطالعات اخیر نه تنها این فکر را قوت بخشیده , بلکه آنرا مورد تایید قرار داده است. شناسایی کفها در گنبد سلطانیه: کف نخستین که عبارت از آجر فرش فعلی باشد در سال 1337توسط سر مبتکران دانشگاه ملی انجام شده است. کف لایه دوم که سنگفرش است در رقوم منهای 16 سانتی متر از تراز کف فعلی قرار گرفته و متعلق به اوایل دوره قاجار است. کف کوبیده شده لایه سوم در عمق 5/34- سانتی متر از کف فعلی قرار گرفته و ضخامت 11تا15 سانتی متر است و آن زیر سازی کف اصلی گنبد است که در دوران برپایی با استفاده از سنگ های رخام سفید مفروش شده است. کف محوطه در ضلع جنوبی تربت خانه تقریباً همتراز با کف فضای داخلی گنبد است و از اثار کف سازی مطمئن در محوطه کنبد . ورودی سقاخانه می باشد. آخرین مرحله شناسایی کفها , در خارج از باروی سلطانیه است . باروی سلطانیه در قسمت زیرین , یک پیش آمدگی تزئینی دارد و کف دوران بر پایی شهر سلطانیه را نشان می دهد. این کف در محل خاکبرداری که حد واصل برجهای 1و2(برج جنوبی تربت خانه و برج گوشه جنوب غربی ) است , به اندازه 337 سانتی متر از کف اصلی ارگ پایینتر می باشد و در محل آوار برداری که قسمتی از آن ساماندهی شده .
*** متن کامل را می توانید بعد از پرداخت آنلاین ، آنی دانلود نمائید، چون فقط تکه هایی از متن به صورت نمونه در این صفحه درج شده است ***
دانلود مقاله کامل درباره معماری گنبد سلطانیه در گذرگاه هنر
