25 ص
مقدمه :
از به هم پیوستن رودخانه های کشف رود و هریرود در منهی الیه شمال شرق کشور ، رودخانه تجن بوجود می آید این رودخانه مرز مشترک ایران و ترکمنستان است و در ادامه به کویر قره قوم منتهی می شود . این رودخانه از اراضی نسبتاً مسطحی عبور می نماید . مئاندری شدن رودخانه و طغیان سیلابها وته نشین رسوبات ریزدانه در طی سالهای مختلف خاکهای خاص این دشت سیلابی را بوجود آورده است . براساس مطالعات انجام شده ( 2 ) خاک این منطقه که تراسهای آابرفتی می باشد در سری تجن – تجن شور کم عمق و خیلی کم عمق ، قرار دارد .
شرایط خاص هیدرولوژیکی ، خاک و اقلیم منطقه باعث ایجاد بیشه زارهایی شاملدو گیاه ، پده ( euphratica Populus ) و گز (Tamarix ) در این اراضی شده است در این تحقیق تاثیر برخی فاکتورهای فیزیکی و شیمیائی خاک بر تعداد و درصد پده و گز بررسی می گردد .
مواد وروشها
این بررسی در حاشیه رودخانه تجن ( سرخس ) در محدوده جغرافیائی 57 º 35 تا 40 º 36 عرض شمالی و 07 º 61 تا 61 º 12 طول شرقی در منتی الیه شمال شرق کشور صورت گرفته است . که در برگیرنده تشکیلات دوران چهارم زمین شناسی است . از نظر هیدرولوژی رودخانه تجن تنها منبع تغذیه آب زیرزمینی دشت سرخس است . میزان بارندگی منطقه 200 میلی – متر ، میانگین دمای سالانه 5/17 درجه سانتی گراد و حداقل دما 4/21 و حداکثر دما 5/46 درجه سانتیگرات ، تعداد روزهای یخبندان 42 روز ، رطوبت نسبی هوا 2/51% تابش خورشید 2768 ساعت در سال و اقلیم براساس روش دومارتن خشک است .
از طریق پیمایش زمینی ، نقشه و تصاویر ماهواره ای سه منطقه در حاشیه رودخانه تجن با پوشش طبیعی پده و گز انتخاب گردید که عبارتند از : منطقه اول جنگل جهانبانی در 10 کیلومتری شمال شهر سرخس بطول 6 کیلومتر در حاشیه رودخانه ، منطقه دوم محدوده روستای کلاته قاسم خان در 30 کیلومتر ی جنوب شهر سرخس بطول 5 کیلومتر در حاشیه رودخانه ، و منطقه سوم در 8 کیلومتری شمال شهر سرخس در فاصله 5/2 کیلومتری رودخانه به مساحت 25 هکتار می باشند . برای بررسی تعداد و درصد پوشش گیاهان پده و گز از 33 پلات 10×10 متری به روش سیتماتیک تصادفی استفاده شد . نمونه گیری خاک نیز در همین چارچوب ، داخل 19 پلات با توجه به تغییرات پوشش گیاهی و خاک در سه عمق 30-0 ، 60-30 ، 100-60 سانتی متر انجام شده و بافت خاک ، درصد رطوبت اشباع،pH ، EC ، SAR ، CaCo³ ، Cl¯ ،Na+ ،Mg²+ ، Ca²+ در نمونه های خاک اندازه گیری شد .
تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزارStstisica و با استفاده از آنالیز همبستگی بین خصوصیات خاک و درصد پوشش و تعداد درختان پده و درختچه های گز همچنین روشهای طبقه بندی و روش آماری تحلیل مولفه های اصلی (PCA) انجام گرفت .
نتایج
از نظر پوشش گیاهی مناطق مورد مطالعه دارای پوشش غالب پده – گز و گز و بعضی قسمتها نیز دارای توده های خالص پده است . بافت خاک سطحی منطقه سیلتی لوم می باشد و یکنواختی نسبتاً خوبی دارد ولی در اعماق 60-30 و 90-60 سانتی متر بافت خاک در نمونه ها متفاوت است .
تاثیر بافت خاک بر پوشش گیاهی پده و گز به این صورت بدست آمد که در لیه 90-60 سانتی متری درصد رس با تعداد پده در پلات همبستگی مثبت و با تعداد گز در پلات همبستگی منفی و معنی دار ( در سطح 5% ) داشته ولی درصد شن با تعداد و درصد پوشش پده در پلات همبستگی منفی و با تعداد و گز در پلات همبستگی مثبت معنی دار دارا می باشد . از نظر فاکتورهای شیمیائی خاک بیشترین تغییرات مربوط به سدیم و کلرو منیزیم و کمتری تغییرات مربوط به pH و درصد آهک می باشد . بطور متوسط هدایت الکتریکی meq/1 98/، نسبت به جذب سدیم (SAR) 6/3 ، 8/7 = pH ، کلر( (meq/1 6/9 ، سدیم( meq/1 ) 34/71 و آهک 86/14% در این مناطق تعیین گردید . در بین فاکتورهای شیمیائی ، هدایت الکتریکی خاک (EC) کلر ، سدیم و نسبت جذب سدیم (SAR) که بر کیفیت خاک تاثیر می گذارند با پده همبستگی منفی و با گز همبستگی مثبت و معنی دار ( در سطح 5% ) دارا می باشند . اسیدیته خاک( pH ) و منیزیم با هیچکدام از گونه ها همبستگی نداشته و درصد آهک در لایه سطحی (30-0 ) با گونه پده همبستگی مثبت و با گونه گز همبستگی منفی معنی دار ( در سطح 5% ) دارد ( جدول 2 ) طبقه بندی مناطق مورد مطالعه براساس فاکتورهای فیزیکی و شیمیائی خاک نشان داد . که منطقه دارای تغییرات زیادی است ( به استثناء منطقه سوم ) و عامل اصلی ایجاد طبقات تغییرات سدیم و کلر و منیزیم می باشد . با استفاده از آزمون تحلیل مولفه های اصلی (PCA) مشخص شد که در بین عوامل بیوفیزیکی در منطقه ، فاکتور های زیستی پده بیشترین همبستگی را با مولفه اول داشته است و در بین عوامل فیزیکی و شیمیائی خاک ، عوامل شیمیائی از جمله کلر ، هدایت الکتریکی و نسبت جذب سدیم بیشترین همبستگی را با مولفه اول و فاکتورهای فیزیکی خاک بیشترین همبستگی را با مولفه دوم داشته اند .
بررسی اثر خصوصیات فیزیکی و شیمیائی خاک بر تعداد و درصد پوشش درخت پده و درختچه گز در حاشیه رودخانه
