فهرست مطالب
عنوان........................................ صفحه
مقدمه ....................................... 6
- کلیات طرح تحقیق .......................... 9
- 1 بیان مسأله ............................. 10
- 1 اهمیت مسأله ............................ 12
- 1 سوأل تحقیق ............................. 12
- 1 فرضیه .................................. 13
- 1 حدود مسأله ............................. 13
- 1 محدودیت مسأله .......................... 13
- 1 کلید واژه ها ........................... 14
- 7. 1 امامت ............................... 15
- 7. 1 امانت ............................... 16
- 7. 1 امین ................................ 19
- 7. 1 خیانت ............................... 20
- 7. 1 عهد ................................. 22
- 7. 1 میثاق ............................... 23
- 7. 1 ودیعه ............................... 24
- 7. 1 ولایت ................................ 25
- فصل اول : کلیاتی در زمینة آیات امانت در قرآن
- 2 آیة عرض امانت .......................... 29
- 1. 2 معنای عرض امانت ..................... 30
- 1. 2 معنای اباء و امتناع از پذیرش امانت .. 34
- 1. 2 معنای حمل امانت ..................... 34
- 1. 2 مراد از انسان حامل امانت کیست؟....... 35
- 1. 2 معنای ظلوم وجهول .................... 36
- 1. 2 نتیجة قبول امانت .................... 39
- 2 آیة امانات ............................. 40
- 2 مراد از اهل امانات چه کسانی هستند؟!... 40
- 2. 2 شأن نزول مشهور آیه .................. 41
- 2. 2 مقدم نمودن اداء امانات بر عدالت ..... 42
- 2. 2 مفهوم عام امانات .................... 42
- 2. 2 اقسام امانات ........................ 44
- 2. 2 مخاطب در آیه چه کسانی هستند؟!........ 46
- 2 آیة منع از خیانت درا مانات ............. 50
- 2 امانتداران ............................. 51
- 4. 2 پیامبران امین ....................... 51
- 4. 2 فرشتة امین .......................... 53
- 4. 2 کارگزاران امین ...................... 53
- 4. 2 مؤمنان و نمازگزاران امانتدار ........ 55
- فصل دوم : بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های مفسران شیعی و اهل سنت در تفسیر امانت
- 3 اتصاف به اسماء حسنی .................... 58
- 3 اختیار و اراده ......................... 58
- 3 استعداد ................................ 59
- 3 اسرار .................................. 59
- 3 اصل ادای امانت ......................... 61
- 3 اعضاء و جوارح .......................... 62
- 3 اوامر و نواهی .......................... 65
- 3 اهل و خانواده .......................... 67
- 3 ایمان .................................. 68
- 3 اوصاف پیامبر آخر الزمان - صلوات الله علیه و آله 69
- 3 تسلیم در برابر پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم- 70
- 3 تسلیم اسماء ........................... 71
- 3 تعهد و قبول مسئولیت ................... 71
- 3 تکلیف ................................. 72
- 3 توحید ................................. 77
- 3 حدود و شرع ............................ 78
- 3 دلائل خداشناسی ......................... 78
- 3 دلایل و عجایب صنع ...................... 79
- 3 دین و شریعت ........................... 80
- 3 روح ................................... 82
- 3 زن .................................... 83
- 3 شغل و منصب ............................ 84
- 3 طاعت .................................. 84
- 3 عقل ................................... 87
- 3 علم ................................... 89
- 3 عهد و پیمان ........................... 91
- 3 فرایض ................................. 91
- 3 فیض الهی .............................. 93
- 3 قرآن .................................. 94
- 3 لا اله الا الله ............................ 95
- 3 لطیفه سیال انسانی ..................... 96
- 3 محبت و عشق ............................ 96
- 3 معرفت ................................. 97
- 3 نماز، روزه غسل حج، جهاد، زکات.......... 98
- 3 وجود و هستی ........................... 101
- 3 ودایع و امانات مردم ................... 102
- 3 وظایف و واجبات دین .................... 104
- 3 وفاء به عهود .......................... 105
- 3 ولایت الهیه، امامت و ولایت ائمه - علیهم السلام- 106
- فصل سوم : اهمیت امانتداری در روایات و احادیث
- 4 رعایت اصل ادای امانت تحت هر شرایطی ..... 124
- 4 رابطة میان امانت و ایمان ............... 128
- 4 آثار امانتداری ......................... 129
- 4 آثار بی توجهی به ادای امانت ............ 135
- 4 امانتداری میزانی برای سنجش افراد........ 136
- فصل چهارم: نتیجه گیری ................................................................. 139
کلیات طرح تحقیق:
1-1. بیان مساله:
در این پژوهش در صدد بررسی مقایسه‌ای مفهوم امانت، در اندیشه‌های مفسران شیعی و اهل سنت می‌باشیم. از آنجا که در عالم، مالکیت همة امور به حضرت باری- تعالی- متعلق است و مالک حقیقی وجود حضرت حق است، و دیگر مالکیت‌ها از قسم مالکیت اعتباری است؛ ما را به این تفکر رهنمون می‌سازد که؛ امانت مفهومی وسیع و فراگیر دارد که مصادیق و نمونه‌های بیشماری را شامل می‌گردد؛ که با بررسی آیات و تفاسیر و روایات، گستردگی مفهوم امانت، روشن می‌شود.
با این توضیح، این پرسش مطرح می‌گردد که در نگاه تفاسیر و روایات، مصادیق امانات الهی چه مواردی هستند؟ و به دنبال آن، پرسش دیگر، به این موضوع می‌پردازد که مفسران شیعی و اهل سنت چه تفاسیری از این موارد ارائه داده‌اند؟
در کدام موارد میان ایشان وفاق و اشتراک وجود دارد؟ و اختلاف رأی آنان در کدام موارد می‌باشد؟
سپس در این تحقیق برآنیم، تا با استخراج تعابیر امانت از تفاسیر و روایات، به بررسی دیدگاه‌ها و نظرات مفسران شیعی و اهل سنت پرداخته و موارد اشتراک و اختلاف نظر ایشان را مشخص نماییم.
ابعاد مختلف مسأله:
مسأله امانت از ابعاد مختلفی قابل بحث است؛ که مروری کوتاه بر این ابعاد خواهیم داشت:
امانت در بعد اخلاقی: صفت «امانتداری» ازامهات اصول اخلاقی است، این اخلاق حسنه از اوصاف انبیاء الهی و ائمه علیهم السلام- و مؤمنان حقیقی می‌باشد و حضرت محمد – صلی الله علیه و آله- قبل از رسیدن به مقام پیامبری در میان اعراب جاهلیت به «محمد امین» معروف بود، که این خصلت«امانتداری» باعث شده بود، مردم در سپردن امانات به سوی پیامبر(ص) بشتابند.
امانت در بعد ادبی: بسیاری از ادبا و شاعران با استناد به برخی از آیات امانت، تعابیر خاصی برای آن قائل شده‌اند:
مولانا در مثنوی امانت را به عشق تعبیر کرده است؛
کرد فضل عشق انسان را فضول زین فزون جویی ظلوم است و جهول[1]
شیخ اجل سعدی نیز امانت را عشق دانسته است؛
مرا گناه خود است ار ملامت تو برم که عشق بارگران بود و من ظلوم وجهول[2]
حافظ نیز در اشعار خود به امانت اشاره کرده و آنرا عشق داانسته:
«آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعة کار به نام من دیوانه زدند[3]
فرشته عشق نداند که چیست ای ساقی بخواه جام و گلابی به خاک آدم ریز[4]
در اشعار «عمان سامانی»[5] نیز مراد از امانت الهی در آیة «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ …» عشق است که به صورت شرابی بر خلایق عرضه شد، و بار امانت عشق را انسان کامل حمل کرد که او در نظر سامانی وجود مقدس حضرت سیدالشهداء – علیه السلام- می‌باشد.
امانت در بعد اجتماعی: یکی از پایه های قوی اجتماع، اقتصاد آن می‌باشد، که تبادلات و روابط اقتصادی در سایة اعتماد و اطمینان متقابل صورت می‌گیرد، و این اعتماد حاصل نمی‌شود مگر در پرتو اصل امانتداری؛ لذا مدیران اقتصادی علاوه بر آگاهی و تخصص باید امین و متعهد باشند.
امانت در بعد فقهی: در تعریف امانت در فقه آمده : «امانت اسم است برای مال مورد ودیعت و یا هر مالی که به واسطة عقد یا قانون به طور امانت در اختیار دیگری باشد.. » که امانات را به 3 دسته تقسیم کرده‌اند: 1- امانات شرعیه 2- امانات معاوضی 3- امانات مالکی که احکام امانت در بابی تحت عنوان احکام ودیعه ذکر شده است.[6]
امانت در بعد حقوقی: در ماده 607 قانون مدنی در تعریف ودیعه – امانت به معنای خاص- آمده:
«ودیعه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد، برای آنکه آن را نگهدارد.»
امانت قانونی و امانت قراردادی نیز از اصطلاحات حقوقی می‌باشد.[7]
با توجه به ابعاد مختلف امانت، پژوهش فوق به بررسی امانت در آیات و تفاسیر و روایات می‌پردازد.
2-1- اهمیت مساله
- ضرورت تبیین و گسترش مطالعات قرآنی در جامعه:
با توجه به ضرورت فوق، بر مساله امانت از دید قرآن متمرکز شده‌ایم.
- ضرورت انجام مطالعات مقایسه‌ای در حوزه تفسیر قرآن:
با توجه به ضرورت فوق، به بررسی مسألة امانت در تفاسیر شیعی و اهل سنت پرداخته‌ایم.
3-1- سوال های تحقیق:
- وجه اصلی اختلاف نظر مفسران اهل سنت وشیعه در تفسیر امانت در چیست؟
- وجه اصلی اشتراک نظر مفسران اهل سنت و شیعه در تفسیر امانت در چیست؟
[1] - زمانی، کریم، شرح جامع مثنوی معنوی (دفترسوم)، تهران، نشر اطلاعات، 1377، ص 1187
[2] - سعدی، مصلح‌الدین، کلیات سعدی، (نسخه محمد علی فروغی)، به کوشش محمد صدری، تهران، نشر راستین، 1377، ص 511.
[3] - حافظ ، شمس الدین محمد، دیوان حافظ به تصحیح بهاء الدین خرمشاهی، تهران، نشر نیلوفر، 1373، ص 184
[4] - پیشین، ص 266
[5] - سامانی، عمان، گنجینه الاسرار، چهار محال بختیاری، انتشارات عمان سامانی، 1372 ش، صص 12-7
[6] -مختاری، محمدحسین- مرادی،علی‌اصغر،فرهنگ اصطلاحات فقهی، تهران، انجمن قلم ایران،1377،صص30-29
[7] - طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامی، 1375، ج 4،ص 333
امانت های الهی در قرآن