لینک پرداخت و دانلود پایین مطالب:
فرمت فایل:word(قابل ویرایش)
تعداد صفحه:21
فهرست
- مقدمه
- تاریخچه بازی
- چوگان در آثار پیشینیان
- سن چوگان
- میدان چوگان
- چوگان ورزشی ایرانی العصل
- چوگان در المپیک
- مشخصات چوگان
- اشعاری از چوگان
- منابع
گرداورنده:
امیر حسین لادمخی نژاد
کلاس سوم تجربی
مقدمه
چندیست که زمزمه هایی پیرامون ترکی یا عربی خواندن بازی چوگان به گوش می رسد! همین انگیزهای شد تا کوتاه، به پیشنه و تاریخ راستین این بازی ایرانی پرداخته و از قربانی شدن آن در دستگاه جعل و دروغ و فریب پان ترکی یا پان عربی جلوگیری نمیام.
تاریخچه ی بازی چوگان
چوگان ورزشی تیمی است که بازیکنان آن سوار بر اسب، توپ یا گوی را توسط چوب چوگان به طرف دروازه تیم مقابل هدایت می کنند، هدف از این بازی به ثمر رساندن گل است. وارد نمودن توپ به دروازه تیم حریف توسط سوارکاران امتیاز محسوب می شود. گل های به ثمر رسیده در صورتی که بازیکن سوار بر اسب باشد، پذیرفته می شوند. اولین بار که نامی از گوی و چوگان برده می شود در شاهنامه صفحه 77 است که در تشبیه سرهای از تن جدا در جنگ بین رستم با سه شاه است که آنها را به "گوی" تشبیه می کند
این ورزش بازی شاهان نامیده شده‌است (زیرا بیشتر در میان پادشاهان و بزرگان رواج داشت) و از ورزشهای کهن ایرانی است. به هر ترتیب هنر و ادبیات ایران زمین، غنی ترین شواهد و ادله تاریخی را در مورد رواج چوگان در ایران باستان ارائه می دهد. فردوسی از شاعران و تاریخ نویسان برجسته ایرانی، در اثر حماسی خود "شاهنامه" بارها و بارها به برگزاری بازی چوگان در قرن نهم هجری، در مراسم و بارگاههای سلطنتی اشاره نموده است.
نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می‌شود برگرفته شده‌است. این بازی در ابتدا ورزشی عنوانی نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی در آن استعداد اسبهای جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتند.
چوگان به هنگام کشور گشایی داریوش اول در هند، در آن سرزمین رواج یافت. اروپاییان در زمان صفویان و در زمان استعمار خود در هند، با این بازی آشنا شدند و آن را در سراسر اروپا پخش کردند. بعدها نیز ورزش‌هایی از قبیل گلف و هاکی پدید آوردند که دسته‌های استفاده شده در این بازی‌ها به همان چوب چوگان برمی‌گردد.
این ورزش در ایران پس از صفویان کم کم رو به فراموشی رفت. البته در زمان پهلوی، در ارتباط با اروپاییان، چوگان دوباره مورد توجه قرار گرفت، ولی مانند گذشته رواج نیافت. امروزه سعی می‌شود توجه بیشتری به این ورزش نشان داده شود. همچنین اقداماتی برای تاُسیس زمین‌هایی سرپوشیده برای زنان انجام شده‌است.
چوگان در آثار پیشینیان
یکی از این موارد نقل مسابقه چوگان بین تورانیان و طرفداران سیاوش، پادشاه افسانه ای ایران است که در آن فردوسی با فصاحت و بلاغت بی نظیرش به ستایش مهارت های سیاوش در بازی چوگان پرداخته است. در شاهنامه همچنان نقل شده که شاپور دوم، از پاشاهان ایران در سلسله ساسانی در قرن چهارم، از سنین کودکی به فراگیری مهارت های بازی چوگان پرداخته و زمانی که هفت سال بیشتر نداشته با تسلط کامل این بازی را انجام می داده استو حتی به آن سفارش می شده است و در پندها و اندرزها، توصیه می شود که کودکان را باید چوگان آموخت.
به علاوه در چوگان برخلاف شکار، کودکان می توانستند شرکت کنند.
چنین تا بر آمد این 7 سال ببود اورمزد از جهان بی همسال
اولین بار که نامی از گوی و چوگان برده می شود در شاهنامه صفحه 77 است که در تشبیه سرهای از تن جدا در جنگ بین رستم با سه شاه است که آنها را به "گوی" تشبیه می کند و می گوید:
بسی سر فتاده، به میدان چوگوی
و بعد در چند بیت بعدی می سراید:
ز زین بر گرفتش به کردار گوی که چوگان به زخم اندر آید به روی
ز زین بر گرفتش به کردار گوی که چوگان زیاد اندر آید به روی
در تاریخ ایران نخستین باری که از بازی چوگان سخن رفته, همپیوند است با افسانه های پیرامون بنیانگذار فرمانروایی ساسانی در «کارنامه ی اردشیر بابکان». اردشیر نوجوان زمانی به دربار اردوان –واپسین شاه اشکانی- رفت, شاه فرمان داد «هر روز با فرزندان او و بزرگان به نخچیرگاه و چوگان بازی برود و اردشیر نیز چنین می کرد. به یاری یزدان در چوپیکان(چوگان) بازی و سواری و شَترَنگ(شطرنج) و نیواَرتَخشیر(نَرد) و دیگر فرهنگ ها بر همه ی ایشان چیره بود». (کارنامک اردشیر بابکان, کسروی, ص 9)
بازی ایرانی چوگان از چنان جایگاهی در میان ایرانیان برخوردار بود که شرح آن در آیین‌نامگ آمده است. این کتاب به نوشته ی مسعودی چند سد هزار برگ بوده که شوربختانه از بین رفته است و از ترجمه ی آن که به کوشش ابن مقفع انجام شده بود نیز نشانی در دست نیست. ولی دو قطعه از آن که در پیرامون سوارکاری است از ترجمه ی ابن مقفع در عیون الاخبار ابن قتیبه ی دینوری –درگذشته نیمه ی سده ی 3 ه- بازگو گردیده است:
«در کتاب آیین خواندم راجع به بهترین ضربت با چوگان که نخست گوی را باید با ضربه ی تُند زد و در همان زمان دست را تا نزدیک گوش برگرداند و چوگان را تا بخش پایین سینه متمایل کرد و ضربت را با احتیاط و دقت و توجه از پهلو وارد نمود و باید تنها از نوک چوگان بهره گرفت و راه حرکت گوی را ت اهدف پایانی حفاظت کرد. سپس باید گوی را از جایی که واقع شده با چوگان زد و کوشید ضربت را از زیر تنگ اسب و از سوی بخش بالای سینه ی او با نیروی میانه وارد نمود. باید برای رسیدن به آماج (هدف) کوشش کرد و پیروز شد... و چوگان نباید به زمین برخورد کند و نباید در بهره از چوگان به علت ناشی بودن آن را شکست و نباید پای اسب را زخمی نمود و باید مواظب بود تا به کسی که در میدان همراه می تازد آسیبی نرسد و اسب را در حالی که به شتاب می دود خوب راند و از افتادن از اسب و تصادم دوری کرد و از خشمناک شدن و دشنام دادن و تُند خویی و درگیری پرهیز نمود... و کسانی را که روی دیوارهای میدان نشسته اند نباید راند; زیرا پهنای میدان بدین منظور 60 ذراع گرفته شده تا چوگان بازان به کسانی که روی دیوارهای میدان نشته اند برخورد نکنند و آنها را نیندازند...». (تحقیقاتی درباره ی ساسانیان, ص 79-80)اشاره ی دیگر که نشانه ی کرامندی این بازی در میان ایرانیان وساسانیان است در کتاب المحاسن و الاضداد جاحظ وجود داد که درباره ی پیشکش هایی است که در میان خسروپرویز و پادشاه روم داد و ستد شده است:
«در روز نوروز پادشاه روم یک سواره نظام از زر که بر پشت اسبی از سیم جای داشت به پرویز بخشید. چشم های اسب از عقیق سفید و مردمک چشم سیاه رنگ و یال و کاکُل و دُم او از موهای سیاه و در دست سوار چوگانی زرین و پهلوی او میدانی از سیم. در میان میدان گویی از استخوان شاخ, و میدان بر پشت دو گاو نر سیمین جای داشت. آبی به ریخت ادرار از اسب بیرون می شد و در زمان ریزش آب چوگان به گوی برمی خورد و آن را به کنار میدان پرت می کرد و با جنبش چوگان و گوی, گاوها و میدان نیز به جنبش درآمده و سوار به شتاب می تاخت». (همان ص 84)
نظامی در شرف نامه، داستانی را به نظم کشیده است که درآن زمانی که اسکندر آهنگ یورش به ایران را می کند, داریوش سوم گوی و چوگانی برای او می فرستد و به خوارداشت او می پردازد. در تاریخ بلعمی نیز به گونه ای به این پُرسمان پرداخته شده است و پیغام داریوش سوم به اسکندر چنین آمده: «تو کودکی, اینک چوگان و گوی فرستادم, بازی کن و ز ملک دست بازدار...» (تاریخ بلعمی, ص 695)
همچنین در خسرو و شیرین، چوگان بازی شیرین و دختران همراهش با خسرو و گروهی از ندیمانش را به تصویر کشیده است:
چو شیر ماده آن هفتاد دختر سوی شیرین شدند آشوب در سر
به مردی هر یکی اسفندیاری به تیر انداختن رستم سواری
به چوگان خود چنان چالاک بودند که گوی از چنبر گردون ربودند
چو در بازیگه میدان رسیدند پری رویان زشادی می پریدند
روان شد هر مهی چون آفتابی پدید آمد زهر کبکی عقابی
چو خسرو دیدگان مرغان دمساز چمن را فختند و صید را باز
به شیرین گفت هان, تارخش تازیم در این پهنه زمانی گوی بازیم
ملک را گوی در چوگان فکندند شگرفان شور در میدان فکندند...
ز یک سو ماه بودو اخترانش ز دیگر سوشه و فرمانبرانش
گوزن و شیر بازی نمودند تذرو باز غارت می فزودند
گهی خورشید بردی و گوی و گه ماه گهی شیرین گرودادی گهی شاه...
و نیز در شاهنامه، بازگویی شده است که شاپور دوم، از پاشاهان ایران در سلسله ساسانی در قرن چهارم، از سنین کودکی به فراگیری مهارت های بازی چوگان پرداخته و زمانی که هفت سال بیشتر نداشته با مهارت آرسته، این بازی را انجام می داده است.
از همین سند و دَستکی که برجای مانده، بی گمان می توان پی برد که این بازی ها پیشتر از زمان ساسانی در ایران وجود داشته اند. همچنین چوگان را با نامهای گوناگون از جمله ورزش پادشاهان یا پادشاه ورزش ها نیز می شناسند.
پیشینه ی این بازی را در ایران می توان با بهره گیری از چندین سند و دَستَک به زمان هخامنشیان یا حتی پیش از آن نیز کشانید. گواه نخست فردوسی و شاهنامه ی اوست که شاهان و قهرمانان افسانه ای چون لهراسب و سیاوش و... را آشنا به بازی چوگان برمی شمارد.
سن چوگان
به باور بسیاری از مورخان و پژوهشگران و بر اساس مطالعات انجام شده، ریشه بازی چوگان به قبایل ایرانی تبار در زمان پادشاهی داریوش اول باز می گردد، پس از آن نیز تا حکمفرما شدن پادشاهی هخامنشیان، این بازی در میان ایرانیان مرسوم بود. گروهی دیگر از پژوهشگران این بازی را به سرزمین های جنوب افغانستان نسبت می دهند.
بر اساس اسناد تاریخی این ورزش از ۵۲۵ سال پیش از میلاد مسیح تاکنون دارای قدمت می باشد. ( البته برخی پژوهشگران قدمت آن را چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح می دانند )
«بگذار مردم بازی های دیگری را برگزینند، اما بهترین بازی ها، بازی پادشاهان است.»
این جمله ای است که بر روی لوحی سنگی در کنار یکی از زمین های چوگان در پاکستان حک شده است.
میدان چوگان
باستانی ترین میدان چوگان با استانداردهای جهانی، هنوز در اصفهان چون نقشی بر جهان هستی، می درخشد و زیباترین آثار تاریخی را گرداگرد خود برپا می بیند.
"میدان نقش جهان" اصفهان، که زیباترین میدان تاریخی جهان محسوب می شود و از جمله میراث جهانی ارزشمند می باشد، روزگاری میزبان ماهرترین سوارکارانی بوده است که گوی را به ضربه چوگان خود از جلوی ورودی مسجد بی همتای جامع عباسی تا نزدیکی سر در باشکوه بازار قیصریه و برعکس به حرکت در می آوردند. سلاطین صفوی، بزرگان و مهمانان خارجی از ایوان عمارت زیبای عالی قاپو -شاهکار معماری ایران- به نظاره پرسرعت ترین ورزشی می پرداختند که ایرانیان باستان آن را ابداع نمودند تا نشان دهند که در عرصه دلاوری و ورزش نیز همچون بسیاری موارد دیگر پیشرو هستند.
چوگان که لقب اولین ورزش تیمی جهان و نیز اولین بازی با توپ جهان را یدک می کشد و به نام ایران شناخته می شود، امروز نیازمند توجه اساسی است. اصفهان که هنوز ستون های سنگی مربوط به دروازه های چوگان در "میدان نقش جهان" آن استوار است، پس از سالها میزبان چوگان بازانی خواهد بود که هنر و میراث نیاکان خود را با گردش چوگان خویش به نمایش می گذارند تا خاطرات گذشته را به یاد آورند. امیدواریم که در آینده نه چندان دور با تلاش دست اندکاران شاهد بازگشت میدان زیبای نقش جهان به عرصه تاخت و تاز اسبان و سواران چوگان باشیم. چوگان که فرنام نخستین ورزش تیمی جهان و نیز نخستین بازی با توپ جهان را بدنبال دارد، پرسرعت ترین ورزشی است که ایرانیان باستان آن را ابداع نمودند تا نشان دهند که در میدان دلاوری و ورزش نیز همچون بسیاری موارد دیگر پیشرو هستند و همواره به نام ایران شناخته خواهد شد.
چوگان نخستین ورزش با گوی دنیاست قابلیت‌های فرهنگی و تاریخی ورزش چوگان به نحوی با زندگی ایران باستان گره خورده است که حیطه کاری آن از ورزش بالاتر رفته و همچون ورزش باستانی به فرهنگ تبدیل شده است.
سیاوش از ایوان به میدان گذشت به بازی همی گرد میدان بگشت
ابا کودکی چند و چوگان و گوی به میدان شاه آمد آن نامجوی
جهاندار با گوی و چوگان و تیر به میدان خرامید خود با وزیر
چوگان ورزشی ایرانی العصل
از قربانی شدن آن در دستگاه جعل و دروغ و فریب پان ترکی/عربی جلوگیری نماییم
برخی به اشتباه بر این باور هستند که ترکان و مغولان بازی چوگان را ابداع کرده اند!!، این درحالی است که امپراتوری مغولان، هزار سال پس از شکل گیری چوگان در آسیا و فلات ایران برپا شده است و امروزه مغول ها، چوگان را به روشهای گوناگون بازی می کنند و به جای گوی، از سر بز به عنوان توپ استفاده می کنند! و نیز نغز است پان ترکها – که در زمینه ی پروژه ی تمدن خواری پُرآوازه اند - از چوگان نیز دست برنداشته‌اند. ایشان همچون گذشته بدون در دست داشتن حتی یک مدرک یا سند معتبر و تنها با بازی با واژگان و ریشه یابی های شگفت و مضحک! کوشیده اند تا به اصلاح واژه ی «چوگان» را مشتق از واژگان ترکی همچون «چاپماق»(چپاول) و «چاپیلان» و «چاپیلقان» انگاشته و سپس آن را به سود شهریگری پنداری تُرکی ضبط نمایند. تُرک شناسان خود به مضحک بودن چنین نگره هایی باور دارند، چنانکه ب.آ.گردلفسکی تُرک شناس در هنگام گفتگوی پیرامون ترکان می نویسد که بازی چوگان را ترکان و اعراب از ساسانیان/ایرانیان گرفته اند.و همچنین چوگان در چین و در میان خانواده سلطنتی این کشور نیز، قرن های متمادی مرسوم بوده، احتمالا چینی ها این بازی را از اشراف و نجیب زادگان متواری ایرانی که پس از هجوم وحشیانه اعراب به ایران به دربارهای چین پناهنده می شدند، آموخته اند. از طرف دیگر ممکن است در طول تاریخ، قبایل هندی را با چینی ها اشتباه گرفته باشند. همچنین هیچ مدرک معتبری که در آن نشانه ای از چوگان در اروپای قبل از دوران معاصر وجود داشته باشد، یافت نشده است. احتمالا به این دلیل که سواره نظام های اروپایی معمولا زره پوش بودند و انعکاس نور بر روی زره ها امکان انجام این بازی را از بین می برده است؛ در حالیکه زره در زمان پادشاهی اسکندر به سپاه ایران وارد شد.
در روزگار باستان چوگان به عنوان یک ورزش ملی در ژاپن، مصر، هند و امپراتوی روم رواج داشته، با انقراض امپراتوری بزرگ شرق در قرون وسطی و حمله مغولان، تلالو زندگی درمیان ساکنین منطقه فروکش کرد، چوگان که تا آن زمان نقش بسیار مهمی در زندگی مردم داشت، به تدریج کم رنگ و کم رنگ تر شد و امروزه تنها در روستاهای دوردست رواج دارد.
چوگان که از راه ایران با مرکز حکومت عباسی راه یافت و از آنجا راهی کشورهای دیگر شد. در هزار و چهارصد سال اخیر در اینجا و آنجا جریان داشته است. که این به دو جهت بوده است. یکی اینکه اسب یار دیرین انسان جزو زندگانی بشر بوده است و دیگر آنکه بازی یا جنگ بر سر جسمی بی جان به نام توپ یا گوی به طبع مردم مساله بیش از مسابقه یا جنگ بر سر جان آدمی دلپذیر بوده است.
چوگان در المپیک
چوگان که از سال 1900 در بازیهای المپیک اجرا شده، در طول سالهای زندگانی المپیکی تا پیش از ظهور فوتبال بیشترین تعداد تماشاگر را به خود جلب کرده است. کما اینکه در المپیک 1936 برلین در دیدار پایانی آن پنجاه هزار تماشاگر حضور یافت، آن مسابقه میان دو تیم چوگان بریتانیا و آرژانتین انجام شد. پس از آن المپیک و جنگ دوم جهانی ورزش از صحنه المپیک ناپدید شد که این زیان به دلیل شرایط اجتماعی بعد از جنگ بود.
بعد از جنگ جهانی دوم ماشین قدم به پهنه فعال زندگی نهاد و اندک اندک جای اسب را گرفت، تا جائیکه امروزه تنها در کوهپایه ها می توان اثر وجودی اسب را در زندگانی مردم پیدا کرد. از سوی ورزشهای مدرن چون فوتبال که همه جا در میان شهرها قابل اجرا و جالب تماشاگر بود، مکان از دست چوگان گرفت. از دیگر سو شرایط اقتصادی پا در میانی نمود و برگزاری مسابقات چوگان را به صورت منظم بین المللی دشوار ساخت، چنانکه حمل و نقل اسبان و نگاهداری و تیمار هزینه هایی دارد که نسبت به درآمد مسابقات آن قابل جبران و تحمل نمی نماید، ولی چوگان حیات خود را در میان بسیاری از ورزشها در نزد بسیاری از کشورها حفظ کرد و در این اواخر بر رونق خود افزود تا جایی که باز سخن از بازگشت آن به صحنه المپیک می رود.
این بازگشت علاوه بر اینکه چوگان رونق دوباره یافته است، معلول این سیاست است که رهبران المپیک مایلند هر چه می توانند به جمعیت المپیک بیافزایند و چون چوگان نیز طرفداران خود را داشته در برنامه های تلویزیونی انگلستان، ایالات متحده، آمریکای جنوبی و استرالیا جا باز کرده است، می تواند مورد نظر این رهبران واقع شود.
مشخصات چوگان
مشخصه‌های زمین چوگان
طول و عرض زمین چوگان به ترتیب ۲۷۴ و ۱۴۵ متر است و در حدود نه برابر زمین فوتبال است. (البته در کشور ایالات متحده آمریکا و آرژانتین این ابعاد کمی از استاندارد رایج بزرگ‌تر می‌باشد). طول دروازه نیز ۷ متر می‌باشد.
مدت زمان مسابقه
بازی در مقاطع زمانی هفت دقیقه ای که اصطلاحاً "چوکه" نامیده می شوند،انجام می گیرد. مدت زمان استاندارد بازی شش چوکه است، البته این استاندارد مربوط به کشور انگلستان می‌باشد اما بسته به قوانین مسابقات در برخی از بازی ها چهار یا هشت چوکه هم مشاهده می شود. مثلا در آرژانتین و آمریکا این مدت زمانی به هشت قسمت تقسیم شده در چوگان داخل سالن، چوکه ها معمولا شش دقیقه ای هستند. و بین هر چوکه استراحتی معادل۳ دقیقه و بین دو نیمه ۵ دقیقه در نظر گرفته می‌شود.
چو خورشید تابنده بگشاد راز به هر جا بنمود چهراز فراز
چو زرین شد آن چادر شبگوی فروزنده بر چرخ بنمود روی
از ابیات مورد در شاهنامه که می توان از آنها زمان چوگان را دریافت چنین نتیجه می شود که چوگان نیز مثل شکار، صبح زود و بعد از طلوع آفتاب انجام می شده است.
تعداد بازیکنان
اگر بازی چوگان در فضای باز انجام شود، هر تیم متشکل از چهار نفر است، در صورتی که در سالن سرپوشیده مخصوص چوگان باشد، هر تیم تنها سه بازیکن دارد.. نفر اول یک مهاجم است و کار او حمله و نیز کمک به مدافع است. نفر دوم نیز مهاجم است، ولی وظیفه او در دفاع مهم‌تر است. نفر سوم که معمولاً بهترین بازیکن تیم است، وظیفه دارد تا حرکات دفاعی را به ضد حمله تبدیل کند. نفر چهارم نیز مدافع است و وظیفه دارد توپ را از دروازه دور کند. از آن جایی که چوگان بازی‌ای با روند سریع است، امکان دارد بازی کنان یک تیم در قسمت‌های مختلفی از زمین قرار گیرند که مربوط به وظیفه بازیکن دیگر باشد. در این حالت باید وظایف آن بازیکن را انجام دهند تا به جای خود بازگردند.
ولی در شاهنامه آمده بازی ظاهراً 8 به 8 انجام می شده است. طبق ابیات زیر ، هفت نفر را افراسیاب بر می گزیند با خودش 8 نفر. در مورد تیم سیاوش هم می گوید:
سیاوش از ایرانیان هفت مرد گزین کرد شایسته اندر نبرد
هفت نفر+ سیاوش = 8 نفر
تیم به تیم: ... زترکان به تندی ببردند گوی سیاوش از ایرانیان شاد شد
یک به تیم: گشتاسب و سواران رمی:
از ایشان یکی گوی و چوگان خواست میان سواران در انداخت راست
هدف و قوانین بازی
هدف این بازی فرستادن توپ در دروازهٔ حریف می‌باشد. هنگامی که توپ از پشت دروازه خارج می‌شود، پرتاب توپ به تیم مورد حمله قرار گرفته تعلق می‌گیرد، مگر این که خود این تیم باعث خارج شدن آن شده باشد. در این صورت به تیم مقابل یک پرتاب آزاد (از ۸۴ متری محل خروج) تعلق می‌گیرد. پس از هر گل، دو تیم زمین خود را تعویض می‌کنند و داور توپ را در مرکز زمین قرار می‌دهد. در صورتی که دو تیم برابر شوند، وقت اضافی به آنها تعلق می‌گیرد و اولین تیمی که گل بزند برنده اعلام می‌شود. هنگامی که بازیکنی به سمت جهتی که توپ در آن پرتاب شده‌است می‌تازد، تقدم با اوست در صورتی که (و تنها در این صورت) که توپ در سمت راست او باشد. در این صورت هیچ بازکنی اجازه ندارد راه او را سد کند، مگر آن که در فاصلهٔ معقولی قرار گیرد که هیچ جای خطر نباشد.
خطاهای ورزش چوگان
- قطع مسیر سوارکاری که در طول مسیر خود در حال زدن توپ است و با این کار، انداختن جان او در مخاطره.
- ضربه زدن از جهت مخالف (از سمت چپ).
- سوارکاری و یا زدن ضربه به شکلی که برای سایر سوارکارها خطرناک باشد.
انواع جریمه‌های بازی چوگان
- احتساب یک گل برای تیم مقابل درصورت برخورد خطرناک و یا خطای عمد در نزدیکی دروازه.
- زدن یک ضربه آزاد از فاصله ۲۷ متری در جهت مخالف دروازه، و قرار گرفتن مدافعین در پشت خط دروازه. مدافعین تنها زمانی اجازهٔ دخالت دارند که ضربه زده شود.
- زدن یک ضربه آزاد از فاصله ۳۶ متری با همان شرایط.
- زدن یک ضربه آزاد از فاصله ۵۴ متری به طوری که هیچ مدافعی تا فاصله ۲۷ متری نقطه زدن توپ قرارداشته باشد.
- زدن یک ضربه آزاد از وسط زمین (بدون وجود قانونی مانند آفساید و... مانند فوتبال).
- زدن یک ضربه آزاد از محل وقوع خطا. در این شرایط هیچ مدافعی نباید تا فاصله ۲۷ متری از نقطه زدن ضربه قرار داشته باشد.
- کورنر مانند فوتبال وجود ندارد ولی حرکتی مشابه به شکل زیر انجام می‌گیرد: یک ضربه آزاد از فاصله ۵۴ متری دروازه به این شرط که مدافعین در فاصله ۲۷ متری از زدن ضربه قرارداشته باشند.
داوری در چوگان
بازی چوگان توسط دو سر داور و یک داور قضاوت می‌شود. سرداوران برای اینکه در کم و کیف بازی قرار داشته باشند سوار بر اسب می‌باشند. در صورت توافق بین کاپیتان‌های دو تیم می‌توان قضاوت را به دو سرداور واگذار کرد ولی در صورت عدم توافق بین آن دو، تصمیم گیری حکم قطعی به عهده داور سوم است.
شروع مسابقه چوگان
در ابتدای شروع مسابقه، هر دو تیم در میانه زمین و پشت خط میانی صف آرایی کرده و چیدمان مخصوص به خود را می‌گیرند. سپس داور توپ را از فاصله ۶/۴ متری به میان آنها پرتاب میکند و بازی با تصاحب توپ از طرف یکی از دو تیم شروع می‌شود.
توقف بازی
توقف مسابقه چوگان در شرایط معمولی فقط در زمان پایان یک چوکه، جهت استراحت و تعویض اسبها صورت می‌گیرد، ولی اگر در میان یک چوکه یکی از اتفاقات زیر رخ دهد داور می‌تواند دستور توقف بازی را صادر نماید:
- زمین خوردن یکی از اسبها در حین مسابقه.
- مصدوم شدن یک اسب بر اثر سانحه و یا اتفاقی غیر منتظره برای یکی از اسبها (در صورت زمین خوردن سوار کار از اسب به طوری که اتفاق جدی برای سوارکار رخ نداده باشد، بازی همچنان ادامه خواهد داشت.).
نحوه ثبت امتیازات
زمانی یک امتیاز برای تیمی ثبت می‌شود که توپ از خط دروازه آشکارا بگذرد و داور صحت آن را تصدیق نماید. در صورتی که توپ به قسمت فوقانی دروازه برخورد کند ثبت امتیاز مشروط به تاُیید داور است.
اسبهای چوگان
اسب هایی که در چوگان استفاده می شوند، معمولا اسب های کوتاه قد یا "پونی" ها هستند که ارتفاع آنها بین 1.4 تا 1.6 متر است. بلند بودن قد اسب از معضلات موجود در چوگان بوده که آرژانتینی ها برای اولین بار با پرورش پونی ها، این مشکل را رفع نمودند. بدین منظور پونی‌ها از جایگاه ویژه‌ای بر خوردارند.
در یک بازی معمولاً از یک اسب حداکثر در دو چوکه استفاده می‌شود، البته باید بین آنها یک چوکه استراحت به اسب داده شود.
وسائل ضروری اسب در حین مسابقه چوگان
- بانداژ برای حفاظت چهار ساق اسب به منظور عدم برخورد ضربات توپ و یا چوب چوگان به ساق‌ها.
- انتخاب افسار (دهنه، لگام) مناسب جهت کنترل هرچه بهتر اسب در حین مسابقه.
وسائل ضروری سوارکار
- کلاه ایمنی مخصوص چوگان
- دستکش
- شلاق چوگان که اندازه آن تقریباً معادل ۱۰۶ سانتیمتر می‌باشد و علت آن نیز سهولت استفاده از آن حین مسابقه‌است.
- چکمه سوارکاری بدون بند
- زانوبند
اندازه چوب چوگان و توپ
چوب چوگان دارای طولی معادل ۱۲۹ سانتیمتر می‌باشد که انتهای آن به صورت استوانه‌ای است. معمولاً برای ساخت آن از چوب بامبو یا چوب‌های سبک و مقاومی همچون چوب درخت خرمالو استفاده می‌شود. قطر توپ حدود نیز ۲۵/۸ سانتیمتر است و در حدود ۱۴۱-۱۲۷ گرم وزن دارد، جنس توپ از چوب بید و یا بامبو می‌باشد. البته در بازیهای تمرینی از نوع پلاستیکی و فومی آن هم استفاده می‌شود.
طرز برگزاری چوگان
در دو انتهای میدان وسیعی، دو دروازه از میله های سنگی درست می کرده و دو دسته 15 تا 20 نفری مشغول بازی می شدند و هر دسته ای که گو با چوگان از دروازه دسته دیگر خارج می ساخت برنده شناخته می شد. این بازی از لحاظ نشانه گیری و نشانه زنی و فائق آمدن بر حریف و پایداری و تلاش و دفاع از حدود دروازه خود از لحاظ چابک سواری و خم و راست شدن در حین تاخت و هنگام بازی اداری نتایج روحی و تربیتی و فوائد جسمی و ورزشی فراوان بوده است.
اشعاری از چوگان
ز چوگان او گوی شد ناپدید تو گفتی سپهرش همی برکشید.
شه هندوان باره ای برنشست بمیدان خرامیدچوگان بدست
چو میدان سرآمد بتابید روی به ترکان سپارید یکبار گوی
سواران عنانها کشیدند نرم نکردند از آن پس یکی اسب گرم
همه بزم و نخجیر بد کار اوی دگر اسب و میدان و چوگان و گوی .
سیاوش چنین گفت با شهریار که کی باشدم دست و چوگان بکار.
چو چوگان کن گوژ بالای راست ز کار زمان چند گونه بلاست
یکی بنده را گفت شاه اردشیر که رو گوی ایشان بچوگان بگیر.
همی باش با کودکان تازه روی بچوگان به پیش من انداز گوی
فردوسی.
هنر نماید چندانکه چشم خیره شود به تیر و نیزه و زوبین و پهنه و چوگان .
ز دست هاشان پهنه ز پایهاچوگان ز گرد سرها گوی ، اینْت جاه و اینْت جلال .
عجب نباشد اگر شد شکسته گوی دلم ز بس که میشکند زلف تو بر او چوگان .
فرخی.
ز من وز اهل دین میدانْت خالیست بیفکن گوی و هین بگذار چوگان .
طمعت گرد جهان خیره همی تازد گوی گشتستی ای پیر و طمع چوگان .
گوییست این حدیث و بر او هر کس برداشت دست خویش بچوگانی .
دی بدشت از سر چون گوی همی گشتم وز جفای فلک امروز چو چوگانم .
چون روی خویش زی سخن آرم بقهر پشتش به پیش خویش چو چوگان کنم
گرد گردان و فریبانت همی برد چو گوی تا چو چوگانت بکرد این فلک چوگان باز.
ناصرخسرو.
دلت خاقانیا زخم فلک راست که آن چوگان جز این گوئی ندارد.
هرکه چوگان سر زلف تو دید همچو گوئی بر سر چوگان بماند.
او جان عالم آمد در صحن عالم جان چوگان و گوی او را میدان تازه بینی .
روزی که سر زلف چو چوگان داری آسیمه دلم چو گوی میدان داری.
خاقانی.
جز تو فلک را خم چوگان که داد دیگجسد را نمک جان که داد؟
آدم نوزخمه درآمد به پیش تا برد آن گوی بچوگان خویش .
ملک را گوی در چوگان فکندند شگرفان شور در میدان فکندند
ز چوگان گشته بیدستان همه راه زمین زآن بید صندل سود بر ماه .
بچوگان خود چنان چالاک بودند که گوی از چنبر گردون ربودند.
یکی گوی و چوگان بقاصد سپرد قفیزی پر از کنجد ناشمرد.
آدم نوزخمه درآمد به پیش تا برد آن گوی بچوگان خویش .
نظامی.
ای چو گوئی گشته در چوگان او تا ابد چون گوی سرگردان او.
همچو گوئی مانده در چوگان چنین چند خواهم بود سرگردان چنین ؟
من چو گوئی پا و سر گم کرده ام تا تو مرا زلف بفشانی و پس از حلقه چوگانی دهی .
چندانکه چو گوی میدوم از هر سوی می نتوان شد از خم چوگان بیرون .<
تحقیق درباره ی ورزش چوگان
