فصــل اوّل
تاریخچة استفاده از حرکات ورزشی برای درمان:
انسانهای اولیه برای به دست آوردن غذا، لباس، مسکن و نیز برای مقابله با دشمن، ناچار به تلاش و کوشش گردیده است. غریزة طبیعی میل به زندگی، بشر را قادر به افزودن توانائیهای خود ساخته است، تا او بتواند رفته رفته به مهارتهائی دست یابد که برای محافظت از خود و مصون ماندن از شر دشمنان و حوادث و خطراتی که همواره زندگی او را تهددی می کردند، به آنها نیاز داشته است.
تنها پرورش قدرت فیزیکی و تواناییهای بدنی بود که می توانست انسانهای اولیه را از نظر امنیت به ادامه زندگی مطمئن سازد و از همین جاست که، افراد قبائل نخستین انسانی وجود کودکان قوی و با بنیه و چابک از موهبت و کودکان ضعیف و ناتوان و دارای ناهنجاریها و ناراحتیهای جسمانی را خطری برایگروه می پنداشتند، با این همه اعتبار و اهمیت بسیاری از انسان های روزگاران کهن برای قوای جسمانی و مهارت های بدنی و چابکی و چالاکی، به منظور مقابله با حیوانات درنده یا جنگ با دشمنان یا شکار و تهیه غذا، قایل بودند، آنان را از توجه به برخی دیگر از نیازهای بشری غافل نکرده بود.
نیازهای اساسی انسانهای اولیه آنها را وادار به تربیت قوای جسمانی و پرداختن به حرکات و فعالیتهای مختلف بدن نموده بود و همین امر سب سلامتی و نیرومندی جسمانی آنها و در نتیجه، بالا رفتن توان آنها در مقابل برخی ناراحتیهای جسمانی می گردید و عملاً آنها را در مقابل بسیاری از ناملایمات جسمی و روانی امروزی مصون می داشت.
سرزمین یونان که مهد و زادگاه اندیشه و علم و معرفت و فلسفه و فرهنگ مغرب زمین به شمار می رود، از نخستین سرزمینهای اروپایی بود که از نعمت تمدن برخوردار گردید. در دوران یونان باستان مردان به منزله سربازانی بودند که باید در برابر دشمنان از میهن و جان و مال اقوام خود پاسداری می کردند و هدف نهایی تربیت بدنی در این دوران نیز، پرورش مردان عمل و جنگ آوران میدان بود و از این رو توانایی بدن برای آنان امری حیاتی و اجتناب ناپذیر بود. ورزشهایی مانند: دو، کشتی، تیراندازی و ژیمناستیک از فعالیتهایی بودند که برای آمادگی رزمی یونانیان از اهمیت خاصی برخوردار بودند. ژیمناستیک، پایه و اساس فعالیتهای ورزشی کودکان نوآموزان بود و اولین فردی که این رشته را مورد توجه قرار داد. و به تعلیم و تعلم آن همت گماشت، هرودوت نام داشت. او یک سری از تمرینات منظم و هماهنگ را با توجه به قوانین و اصول هندسی تدوین کرد و برای رفع بعضی از ناهنجاریها و ضعفهای بدن جوانان و نوجوانان یونانی آن دوران به کاربرد. بعدها شاگردان او دنبال کار استاد خود را گرفته و به راهش ادامه دادند. تا آنجا که یکی از معروفترین شاگردان او به نام سقراط، که لقب پدر علم پزشکی نیز به او اختصاص دادر. در مورد حرکت و فعالیتهای بدنی و آثار مثبت آن در رشد طبیعی بدن و جلوگیری از بیماریها و ناهنجاریهای مختلف جسمانی، مطالب بسیار باارزش و مفیدی را بیان داشته است. او می گوید:«بیشترین خطر برای از بین رفتن قسمتهایی از عضلات بدن زمانی صورت می گیرد که افراد در اثر بیماری و نجوری از آن عضله ها استفاده نمی کنند و در اثر غیرفعال ماندن عضلات، آنها لاغر و کم توان می شوند».
سقراط راه رفتن را بسیار توصیه می کرد و می گفت که، راه رفتن می تواند موجب کاهش چاقی و جلوگیری از اضافه وزن شود. او تأکید می گرد که تمرین های سخت بدنی باید پس از یک دوره طولانی سخت، با احتیاط و به آرامی صورت گیرد.
در قرون وسطی و طی تسلط کلیسا بر زندگی مردم آن زمان، عقاید و اعتقاداتی بر اجتماع آن دوران تحمیل شد که با زندگی مادی مخالفت سرسختی داشت و آن را تقبیح می کرد و به ریاضت و زهد و تزکیه توصیه می نمود. و بدین طریق معتقد بودند که، تعالی روح به ارمغان خواهد آمد. به همین دلیل، پرورش و تربیت و تقویت بدن و جسم امری ناپسند و غیرالهی پنداشته شد و بدین سان، دور نگهداشتن جسم از بیماریها به کمک تمرینات ورزشی و پرداختن به فعالیتهای بدنی به دست فراموشی سپرده شد تا آنجا که ریاضت جسم که لاغری و ضعف را به دنبال داشت، مانند یکی از اصول تقدس فردی گسترش یافت. اعمالی چون: تحمل گرسنگی، سختی کشیدن، انجام کارهای طاقت فرسا، جای فعالیتهای مفید بدنی را که قبلاً توصیه می شد، بخود اختصاص دادند و فعالیتهای مناسب جسمانی که از دوران روم و یونان باستان در میان مردم رایج بود، به فراموشی سپرده شد. از آن پس، این طرز تفکر که انسان برای رنج کشیدن آفریده شده است، حاکم بر جامعه بود و حتی استفاده از دارو برای کاهش درد و تسریع در بهبودی بیماران به میزان بسیار کمی تجویز و توصیه می شد.
با شروع قرن چهاردهم و همزمان با دوره رنسانس، علاقه و توجه به فرهنگ و تمدن یونان و روم به طور مجدد نمایان شد و مسائل جدیدی که متناسب با آن دوره بود، رایج شد که بخشی از آنها از تمدن مشرق زمین گرفته شده است.
در طول دو قرن بعد از درک اهمیت ورزشهای درمانی، رشد و گسترش چشمگیری در چگونگی انواع مختلف شیوه های ورزش درمانی پدیدار شد. در قرن هفدهم فردریک هافمن بیشترین تأثیر را بر کاردرمانی گذاشت. او معتقد بود که حرکت های روزمره زندگی از جمله: بریدن درخت، دوختن لباس و غیره خود نوعی تمرین به حساب می آیند و تا اندازه ای باعث افزایش قدرت و حفظ سلامتی می شوند. در ادامة فعالیتهای هافمن، نیکولاس آندره تمرین هایی را برای اصلاح آسیب ها و انحرافات ستون مهره ها که باعث غیرطبیعی شدن آن قسمت از بدن می شوند، پیشنهاد کردکه مورد بررسی قرار گرفت. به دنبال اقدامات و فعالیتهای انجام شده دانشمند دیگری به نام دادلی سار جنت در سال 1879 در دانشگاه هاروارد بخشی را به نام تربیت بدنی اصلاحی تأسیس کرد. هدف این بخش اصلاح پاره ای از آسیب دیده گی ها بود.
اندیشه استفاده از تربیت بدنی به صورت حرکات اصلاحی برای از بین بردن عادات غلط طرز قرار گرفتن بدن و نیز رشد کلی سلامتی تا زمان جنگ جهانی اول ادامه داشت. سپس به دنبال پیشرفت موفقیت آمیز تکنیک های فیزیوتراپی برای بهبود افراد فلج و سربازان معلول و مجروح در جنگ، استفاده از تمرینات اصلاحی برای دانش آموزان مبتلا به معلولیت های جسمی مطرح شد. به زودی تعدادی از مدرسه های عالی برای دانشجویانی که قادر نبودند از برنامه های عادی تربیت بدنی استفاده کنند، کلاس های اصلاحی تأسیس کردند. بعد از آن استفاده از تربیت بدنی اصلاحی برای بهبود طرز قرار گرفتن بدن اهمیت خود را از دست داد و فقط معدودی از مدارس بر وجود کلاسهای تمرینات اصلاحی در برنامه های خود همچنان تأکید می نمودند. امروزه تربیت بدنی اصلاحی در مورد افرادی به کار می رود که، برای تغییر وضعیت قرار گرفتن بدن و آگاه ازحرکت های بدن به کمک نیاز دارند. و با انجام تمرینات و بکارگیری اصول صحیح و مدرن و پیشرفته ای نسبت به مداوا و درمان ناراحتیها و ناهنجاریهای وضعیتی آنان اقدام می نمایند.
علی رغم پیشرفتهای حاصله در توسعه و گسترش روشهای حرکت درمانی بخصوص حرکات اصلاحی، متأسفانه این روشها جایگاه مناسب و لازم خود را در جوامع امروزی پیدا نکرده و به طور کلی می توان ادعا کرد که هنوز برای بسیاری از اقشار جامعه و عدة کثیری از خانواده ها، ناهنجاریهای وضعیتی ناشناخته بوده و از کم و کیف آنها در فرزندانشان مطلع نمی باشند و با نقش حرکات اصلاحی در درمان و پیشگیری بروز آنها نیز هیچگونه آشنایی ندارند. در مواردی هم که بنا به تشخیص متخصین امر ناهنجاری یا ناراحتی در فرزندان و آشنایان چنین افرادی شناخته می شود، بیشتر مداوای این قبیل بیماران از روشهای فیزیوتراپی و امکانات محدود فیزیکی برای درمان استفاده می نمایند که البته در عین حال که مفید می باشد، اما باید اذعان داشت که به میزان تأثیر مثبت حرکات ویژه اصلاحی مؤثر و مفید نخواهد بود.
وضعیت مطلوب بدن
داشتن وضعیت بدنی طبیعی و مناسب یکی از نیازهای ضروری برای انسان می باشد. قامت صحیح بدنی در هر فرد، در وهله اول نشان دهندة سلامت و تندرستی اوست. چرا که اگر سیستم فیزیولوژیکی و آناتومیکی هر شخصی دارای آمادگی و رشد کامل باشد، مسلماً از نظر وضعیت ظاهری نیز در حالت مطلوبی قرار داشته و کیفیت درونی خود را در ظاهر نیز بروز خواهد داد.
در تعریف و توصی وضعیت مطلوب بدنی اظهارنظرهای متفاوت و مختلفی وجود دارد. که همه آنها سعی در تعیین موازین و چهارچوبهایی را برای یک وضعیت خوب و مناسب بدنی دارند. از آن جمله می توان به وضعیتی اشاره کرد که در آن بدن با مصرف کمترین انرژی و تولید خستگی کمتر به کار و فعالیت روزانه می پردازد. برخی معتقدند که آمادگی بدن برای انجام حرکات مختلف و داشتن آرامش جسمانی و روانی در طول شبانه روز نشانه وضعیت مطلوب بدنی در انسان است.
عده ای دیگر وضعیت مناسب بدنی را در عدم اختلال در عملکرد ارگان های داخلی بدن و هماهنگی آنها با یکدیگر و وجود شکل ظاهری خوب در استخوان بندی فرد می پندارند.
تعدادی نیز وضعیت خوب و ایده آل بدنی را در افراد مختلف و متناسب با ساختار فیزیکی و بیولوژیکی آنان متفاوت و ناهمسان دانسته و معتقدند که اصولاً وضعیت مطلوب بدنی یک صفت اختصاصی است و نمی توان فرم و مشخصات مشترک و معینی را برای همه مردم تعیین نموده و همه را با آن موازین یکسان ارزیابی کرد.
به طور کلی و برای اینکه لااقل بتوان افراد مختلف را در وضعیتهای مختلف بدنی مورد ارزیابی و بررسی اولیه قرار داد، شیوه ها و روشهای مختلفی بیان شده است و ابزار و وسایل متعددی نیز ابداع و تهیه گردیده است. امروزه، کارشناسان و دانشمندان با بهره گیری از اصول مهم بیومکانیکی و قوانین فیزیکی و فیزیولوژیکی و بررسی دقیق آناتومی بدن و مقایسه آن با وضعیتهای صحیح و سالم، می توانند تا حدود زیادی ناهنجاریهای بدن را شناسایی و معرفی نمایند. وجود ضعفها و ناهنجاریهای جسمانی که امروزه به دلیل ماشینی شدن زندگی در رشد و توسعه تمدن و رفاه، رو به افزایش می باشد سبب گردیده است که متخصصین امر نیز به تلاش و فعالیت بیشتری در جهت رشد و شکوفایی تکنیکها و روشهای درمانی مخصوص ناهنجاریهای بدنی بپردازند. وظیفة کارشناسان و صاحنظران حرکات اصلاحی این است که اقدامات و پیشگیری های لازم در این موارد را به عمل آورند، تا از بروز هرگونه ضعف و ناهنجاری در جسم که از یکسو باعث اختلال در رشد کودکان می شود و از طرف دیگر قابلیت های جسمانی را نقصان می بخشد، جلوگیری گردد. تا بدن سیر طبیعی رشد و سلامت خود را بازیابد.
اصولاً نوع هم سازگاری و تطبیق پذیری بین انسانها و محیط زیست آنها وجود دارد. ولی متأسفانه بعلت توسعه تمدن ماشینی اعضای بدن به تدریج دستخوش ضعف ها و اختلالات متعددی می گردد و در نتیجه کارآیی جسمانی، توان خود را از دست می دهد. مثلاً جاده های آسفالت شده و زمین های سفت و سخت شده شهرها، پاها را هنگام پیاده روی خسته و پوشیدن کفشهای نامناسب سبب ضعف عضلات پا می گردد. و یا ستون فقرات و ارگانهای داخلی بعلت کمی جنبش و حرکت در اثر زندگی شهری و اداری از یکسو رشد و تکامل طبیعی عضلات و لیگامنها را مختل کرده و بدن را دچار ضع و سستی می کند و از طرف دیگر ستون مهره ها حالت قائم بودن خود را از دست می دهند.
باید دانست که بین ضعف حالت نگهداری تن و ضعف ارگانهای داخلی، بویژه دستگاه تنفسی و کارآیی قلب وگردش خون رابه و همکاری مستقیمی وجود دارد. افرادی که به ضعف ها و ناهنجاریهای بالاتنه مبتلا هستند، غالباً شانه ها را به جلو آویزان کرده و عضلات پشت آنها کش می آید و برعکس عضلات تنفسی و بین دنده ای آنان کوتاه و حجم قفسه سینه تنگ می شود و این عمل باعث می گردد تا هنگام دم حجم تنفسی با مشکل روبرو شده و هوای کمتری وارد ششها گردد که این نوع افراد نهایتاً مجبور می شوند تا هنگام فعالیتهای بدنی عمل دم را سریع و کوتاه انجام دهند.
منظور از نگهداری تن حالتی است که بدن با انقباضات عضلات خود در نگهداری آن دخیل باشد. و در واقع وضعیت نگهداری بدن موقعی خوب و مناسب است که، تعادل و توازن بین نیروی کشش عضلات و نیروی سنگینی بدن برقرار شده باشد. چنانچه نیروی سنگینی بدن بر نیروی کشش عضلانی مسلط باشد، حالت نگهداری بدن دچار وقفه و سستی شده و به ناهنجاری و ضعفهای مختلف بدن منتهی می گردد و در نتیجه دستگاه حرکتی بدن کارآیی خود را از نظر قدرت و انعطاف پذیری عضلات، رباطها، استخوانها و تاندونها از دست می دهد.
باید توجه داشت که نگهداری تن و بدن، حالات و جنبه های مختلفی دارد و نگهداری بدن حتی در حالت ثابت و ایستا نیز دارای کار و فعالیت عضلانی ویژه ای است. زیرا در هر مرحله از نگهداری بدن به منظور ایجاد تعادل مناسب، بین نیروی کشش و انقباض عضلانی و فشار سنگینی بدن تعارضی دائمی برقرار است تا بدین طریق سنگینی بدن توسط عضلات رفع و خنثی گردند. حتی هنگامی که بدن انسان در حالت قائم است مفاصل بدن وضعیت نامتعادل و بی ثباتی دارند و هر چند که مرکز ثقل بدن در بالای محور عرضی قرار دارد اما با وجود این، وضع بدن طوری است که تمایل دارد با یکایک اعضای خود به طرف زمین سقوط نماید. ولی عضلات بدن به علت انقباض و انبساط دائمی خود مانع از این کار می گردند و سبب می شوند تعادل بدن حفظ گردیده و مرکز ثقل بدن بر روی سطح اتکاء هر دو پا انتقال یابد و بدین طریق تعادل در بدن ایجاد شود.
وضعیت نگهداری بدن به علت یکنواختی در کار عضلات باید گاهگاه تغییر یابد تا عضلات دچار خستگی نشوند. مثلاً چنانچه عضلات راست کننده پشت که سبب قائم نگهداشتن بدن و ستون فقرات می شوند، کار یکنواخت انجام دهندف به علت خستگی، توانایی آنها در نگهداری کاهش می یابد و در نتیجه، بدن به سمت جلو متمایل می گردد. و با ازدیاد انحنای ستون فقرات به جلو مرکز ثقل نیز به جلو تغییر مکان می دهد.
لیگامنتهای بدن نیز که مانند نوار و تسمه مفاصل بدن را محکم نگهداشته و نمی گذارند مفاصل و استخوانها بیش از اندازه جابجا گردند. در اثر فعالیت بدنی مناسب تقویت می شوند اما برعکس در اثر کمبود فعالیت و تحرک ضعیف و ناتوان می شوند. همانطوری که می دانیم، برای نگهداری وضعیت صحیح بدنی عضلات با سیستم عصی همکاری و هم آهنگی کامل داشته و این همکاری گاهی ارادی و زمانی غیرارادی است.
مراحل رشد بدن و ویژگیهای آن
دانشمندان عقیده دارند که رشد به صورت یک رشته اعمال ثابت و مداوم است که مراحل مختلفی را در پی دارد. بدن انسان از دوران جنینی تا بلوغ و بزرگسالی با طی تغییرات متعددی، مراحل مذکور را می پیماید.
از یک نظرگاه مراحل رشد بدن انسان را به طور کلی می توان به شش دوره ذیل تقسیم بندی نمود که در هر بخش جزئیات فیزیولوژیکی و آناتومیکی بدن به طور مختصر بیان شده است.
1- دورة جنینی که از تشکیل نطفه در رحم اغاز و در هنگام زایمان پایان می پذیرد.
2- دورة شیرخوارگی که از هنگام تولد شروع شده و تا 3 سالگی ادامه می یابد.
3- دورة نورستگی که از سن 3 سالگی تا سن 6 سالگی را شامل می شود.
4- دورة نوباوگی که از سن 6 سالگی آغاز و تا 12 سالگی ادامه دارد.
5- دورة نوجوانی (بلوغ) که از حدود 12 سالگی شروع شده و تا حدود 15 سالگی را شامل می شود.
6- دورة جوانی که از حدود 15 سالگی شروع گردیده و تا حدود 20 سالگی را دربرمی گیرد.
البته باید اذعان داشت که همه انسانها به طور یکسان در این تقسیم بندی قرار نمی گیرند. ممکن است برخی از آنان یک تا سه سال زودتر وارد دوره های مذکور بشوند. اما اکثر کودکانی که دارای امکانات و تواناییهای متوسط می باشند، مشمول خصوصیات این طبقه بندی واقع می شوند. هر دوره ممکن است شامل چند مرحله باشد چنانچه در تعیین حدود مرحله بلوغ و جوانی، تنها محدودة سنین مربوطه مد نظر می باشد و دقتی در کار نیست.
1- دورة جنینی ( از انعقاد نطفه تا تولد) ـ با نفوذ اسپرم در تخمک، جنین شکل گرفته و شروع به رشد و تکامل می کند. طی دو هفته اول دورة جنینی رابط های زاید بین دیوارة رحم و تخمک کامل شده و در این مدت با تغذیه از مواد سلول اصلی بطور دائم تقسیم سلولی در جنین صورت می گیرد.
نوع پیکری
قبل از اشاره به ناهنجاریهای مختلف بدن و علل و ذکر عوامل بروز آنها، مناسبتر است که، یکی دیگر از ویژگیهای ساختمان بدن انسان های مختلف را مورد مطالعه مختصر قرار دهیم.
به طور کلی نوع پیکری با شکل بدن یا طبقه بندی جسمانی بدن انسان سروکار دارد، مانند قد در حالت نشسته به قد در حالت ایستاده و همچنین نسبت قد به وزن هر فرد. بررسی شکل و ساختمان بدن انسان تاریخ نسبتاً طولانی دارد. به منظور توصیف یک فرد بر حسب نوع پیکری، شلدون روش ذیل را ارائه کرده است.
1- تیپ چاق ـ شلدون افرادی را در این تقسیم بندی قرار می دهد که هیکل و بدنی چاق و فربه و نسبتاً درست هستند در این تیپ برتری با بافت های نرم (چربی) است. داشتن بدنی چاق وگرد و دارای ارگانهای داخلی بسیار سنگین از مشخصات فرد در این تیپ است.
2- تیپ عضلانی ـ این تیپ بدنی ویژه افرادی است که دارای هیکل و بدنی عضلانی و تنومند هستند و این افراد معمولاً دارای استخوان بندی بزرگتری نیز می باشند اما به لحاظ رشد مناسب عضلانی با فرم و شکل مناسبی دیده شده و ورزیده و آماده بنظر می رسند.
3- تیپ لاغر ـ اشخاصی که دارای بدنی لاغر و ضعیف بوده و عضلاتی کم توان نیز داشته باشند در این تقسیم بندی قرار می گیرند.
اصولاً روش شلدون یک تقسیم بندی است که توسط یک بررسی چشمی و نشانه های شاخص، بدون اندازه گیری دقیق است که شکل و ساختمان بدن را به طور تخمینی و ذهنی مشخص می کند. روش شلدون در مقابل روش اندازه گیری ابعاد مختلف بدن که یک اندازه گیری واقعی است قرار دارد. در روشن شلدون هر کدام از سه تیپ مذکور توسط کسب امتیازاتی از یک تا 7 ارزیابی می شوند و شخصی که دارای برتری در یکی از این تیپها باشد، امتیاز بیشتر را در آن نوع کسب نموده و تیپ بدنی ساختمان او معین می گردد. در این روش ارزیابی، عدد 1 نماینده کمترین و عدد 7 نماینده بیشترین خصوصیات مربوط به آن تیپ می باشد. بنابراین، هر شخصی از نظر شکل و ساختمان یک نمره سه رقمی دارد که اولین عدد نماینده چاقی و دومین عدد نمایندة عضلانی بودن و بالاخره سومین عدد نشانگر لاغری اوست. همچنین نمره 171 نمایانگر فردی کاملاً عضلانی است و فردی که نمره 117 را بدست آورد، فردی کاملاً لاغر است.
حرکات اصلاحی و هدف آن:
حرکات اصلاحی شاخه ای از تربیت بدنی به شمار می رود که درصدد اصلاح و برطرف کردن ضعفها و ناهنجاریهای مختلف عضلانی، ارگانیکی و هماهنگی و تعادل، با استفاده از حرکات و برنامه های دقیق و اصولی ورزشی می باشد، بدین ترتیب، می توان گفت که کلیه حرکات و فعالیتهای بدنی و ورزشهایی که برای درمان و اصلاح ضعفها و ناهنجاریهای بدنی به کار می رود حرکات اصلاحی نامیده می شوند.
حرکات اصلاحی بعد از مطالعه دقیق و شناخت علل و عوامل بروز ناهنجاریهای مختلف بدنی و ارگانیکی و ترجیحاً به وسیله متخصصین و کارشناسان حرکات اصلاحی و حرکت درمانی به افرادی که دچار ضعفهای مختلف وضعیتی هستند، توصیه و تجویز می گردد.
تمرینات و حرکات اصلاحی می تواند قدرت عضلانی، انعطاف پذیری، تسریع و تسهیل جریان گردش خون و تنفس، قدرت تعادل و هماهنگی بدنی را توسعه و افزایش داده و فرد را در حفظ آمادگی و قابلیت جسمانی و رفع و اصلاح ناهنجاریهای وضعیتی یاری نماید.
ضعف های بدنی و ناهنجاریهای وضعیتی به غیر از عوامل ارثی در اثر بیماریهای تمدن از قبیل ماشینی و صنعتی شدن زندگی، عدم تحرک انسانها، داشتن عادات غلط و ناپسند در طول زندگی روزمره و ساعات کار و تلاش در شبانه روز و عدم استراحت مناسب و کافی به وجود می آیند.
طبق تحقیقات به عمل آمده، در کشورهای مترقی بیش از 70 درصد کودکان، نوجوانان و بزرگسالان به ضعف های اندام تحتانی و بیش از 35 درصد به ضعفهای ارگانیکی و ستون فقرات و در حدود 15 درصد به ضعفهای هم آهنگی و درصد کمتری نیز به انواع ضعفهای اندام فوقانی دچار هستند. لازم به ذکر است که علائم ضعفهای مذکور در جوامع شهری بزرگ بیشتر از جوامع شهری کوچک و روستایی به چشم می خورد.
بنابراین، هدف از حرکات اصلاحی و ورزشهای درمانی به طور کلی شناخت دقیق ضعف ها و ناهنجاریهای بدنی و هماهنگی و تعادل بوده و در وهلة دوم انتخاب حرکات و تمرینات مناسب و اعمال آنها برای درمان و اصلا ناهنجاریهای موجود می باشد.
علل بروز ناهنجاریها:
همانطوری که قبلاً مطرح گردید علل و عوامل مختلفی بر روی رشد و تکمیل انسان تأثیر داشته و می تواند روند طبیعی آن را تضمین نموده و یا اختلالاتی در آن ایجاد نمایند. به طور مثالف شرایط زندگی و حالات و اقدامات جسمانی و روانی مادران در دوران جنینی نقش مؤثری در شکل گیری و رشد و نمو جنین داشته و به طور کلی در وضعیتهای جسمانی و روانی نوزاد در آینده بروز خواهد کرد. شرایطی از قبیل: بیماریهای مادر، ناراحتیهای روانی او، مصرف داروها، و موادی مانند سیگار از جانب او همه و همه عواملی هستند که بر روی جنین تأثیرگذار خواهند بود.
بعد از دوران جنینی و تولد نیز علل و عوامل مختلفی بر سر راه رشد انسان وجود دارد که در اینجا بطور اجمال به رئوس آنها اشاره می شود.
1- وراثت :
برخی از ناهنجاریهای موجود در نوزادان، همانطوری که گفته شد، در اثر اختلالات ژنتیکی و به صورت مادرزادی برای آنان رخ می دهد مثلاً کودکانی هستند که در هنگام تولد دارای ناراحتی و ناهنجاری وضعیتی در اندامهای طرف فوقانی و یا تحتانی و در مواردی نیز در بالاتنه خود هستند، مانند کودکان دارای اسکولیز و انحراف ستون فقرات و یا آنهایی که دارای انحنا و ناهنجاری در مچ پاها بوده و با پاهایی کج به دنیا می آیند. که در اغلب این موارد موضوع درمان در قالب مباحث حرکات اصلاحی قرار نگرفته و می بایست با مشاوره و راهنمایی متخصصین ارتوپدی بررسی و معالجه شود.
2- حوادث و بیماریها:
آسیبها و صدماتی که در اثر بروز حوادث مختلف مانند: تصادفات رانندگی و بیماریهایی از قبیل سل استخوانی، فلج اطفال و ... که منجر به ناهنجاری مختلفی در افراد می گردند، از علل دیگر بروز ناهنجاریها می باشند که این افراد عموماً در جهت پیشگیری و تا حدودی درمان محدود ناراحتی های خود می توانند از حرکات اصلاحی و ورزشهای درمانی استفاده نمایند. اما درمان اساسی آنان مسلماً باید به وسیله پزشکان متخصص مورد مطالعه و درمان قرار بگیرد.
3- وزن و فرم بدنی:
داشتن وزن زیاد و یا برخورداری از جثه و هیکل نسبتاً درشت و یا قد بلند از جمله عواملی هستند که زمینه را برای ایجاد ناهنجاریهایی مانند کف پای صاف در افراد چاق و همینطور پشت گرد و افتادن شانه ها به جلو در افراد قد بلند فراهم می سازد.
4- سن :
با افزایش سن بروز برخی از ناهنجاریها زمینه بیشتری پیدا می نمایند، مثلاً در سنین بالا عارضه شصت کج بخصوص در خانمها بیشتر دیده می شود و انگشت شصت این افراد به طرف انگشت دوم پا تمایل پیدا می کند. در همین رابطه، ناراحتیهای ارگانیکی مثل، مشکلات تنفسی و ناهنجاریهای دستگاه گردش خون نیز از ناراحتیهایی است که در سنین بالا گریبانگیر افراد می گردد.
5- عادات نادرست :
در برخی موارد رعایت و اجرای الگوهای غلط و نادرست حرکتی در وضعیتهای مختلف و در طول شبانه روز باعث ایجاد ناراحتیها و ناهنجاریهای متعددی مانند ستون فقرات کج می گردد.
بسیاری از افراد در هنگام نشستن، خوابیدن، ایستادن و کار کردن بدن خود را در وضعیتها و حالات نادرست و نامناسبی قرار می دهند که این امر به مرور زمان باعث کشیده شدن و یا منقبض و جمع شدن عضلات قسمتهایی از بدن شده و در نهایت باعث تغییر وضعیت و ناهنجاری در مفاصل و استخوانهایی می گردد که عضلات مذکور مسئول نگهداری آنها هستند. به طور مثال، اگر کسی بر حسب عادت و به منظور حمل بار و اثاثیه به طور مرتب از یک طرف بدن و یک دست خود استفاده نماید، مسلماً عضلات نگهدارنده ستون فقرات وی به یکطرف متمایل شده و موجب انحنا در مهره های او خواهند شد.
6- پوشاک نامناسب:
استفاده از پوشاک نامناسب که باعث می شوند تا بدن با استفاده از آنها فرم طبیعی و صحیح خود را از دست داده و مشکلاتی را به مرور زمان برای انسان ایجاد کند، مثلاً استفاده از کفشهای تنگ و نوک باریک از عوامل مهم به وجود آمدن شصت کج و انحنای آن می باشد.
7- سوءتغذیه و دیگر عوامل رشد:
داشتن تغذیه خوب و مناسب از عوامل اصلی و اساسی مؤثر در رشد و تکامل انسان می باشد چرا که در اثر سوءتغذیه، متابولیسم انسان با مشکلاتی روبرو شده و مواد مورد نیاز رشد و ترمیم بافتها و سلولهای بدنی دچار اختلال می شوند. علاوه بر تغذیه موارد دیگری نیز از قبیل: آفتاب، هوای سالم، آب و دیگر عوامل مشابه در رشد طبیعی بدن مؤثر بوده و منجر به خود می توانند در اثر فقدان در بدن معضلاتی را برای انسان بوجود آورند.
8-حالات روحی و روانی :
افرادی که از نظر حالات روانی دارای نوعی ناراحتی و افسردگی بوده و یا مانند آنهایی که خجالتی باشند سربه زیر و از جمعیت و گروه گریزان هستند، معمولاً تمایل به پایین نگه داشتن سر و نزدیک کردن چانه به سینه خود را دارند که این امر در اثر تکرار باعث برآمدگی در ناحیه مهره های پشتی می گردد.
9- کم تحرکی :
حرکت و فعالیت از مهمترین نیازهای بدن بخصوص عضلات بوده و برای رشد و تقویت آنها لازم می باشد و اصولاً افرادی که دارای حرکت مناسب بدنی و جسمانی نباشند در اثر همین کم تحرکی عضلات بدنشان لاغر و ضعیف شده و قدرت و استقامت لازم را نخواهند داشت و به همین سبب بدن اینگونه افراد در معرض بروز ناهنجاریهای عدیدة بدنی و تعادل و هماهنگی قرار خواهد داشت.
فصــل دوم
ناهنجاریهای وضعیتی بدن:
به منظور بحث و بررسی بهتر در مورد ناهنجاریهای بدن، مناسبتر خواهد بود که، ناراحتیهای قسمتهای مختلف بدن انسان به تفکیک مورد بحث قرار گیرد. بدین منظور معرفی ناهنجاریهای بدن در تقسیم بندی ذیل انجام خواهد گرفت:
الف ـ ناهنجاریهای اندام طرفی فوقانی که عبارتند از:
1- انواع دستهای معیوب
2- شانه منجمد که معمولاً در افراد مبتلا به علت عدم تحمل درد، شانه را بی حرکت نگه می دارند و از درد و محدودیت حرکات شانه شکایت دارند.
3- دست چنبری ـ در این ناهنجاری مچ دست به پایین خم و به طرف شست متمایل می گردد.
4- تغییر شکلهای مختلف دست شامل: ضایعات و ناهنجاریهای مختلفی است که در مفاصل انگشتان دست به وجود می آید.
5- ناهنجاریهای مادرزادی است مانند : چسبیدن انگشتان به یکدیگر و یا داشتن انگشت اضافی که نسبتاً شایع نیز هستند.
6- شصت و انگشت چکشی که در هر دو ناهنجاری بیمار دچار افتادگی بند انتهایی شست شده و قادر به راست کردن آن نیست.
7- انگشت جا دگمه ای ناهنجاری را در دست به وجود می آورد که ابتدا به صورت فعال قابل اصلاح می باشد، ولی پس از مدتی نسوج غیرقابل برگشت می شوند.
8- انگشت گردن قو، که در این ناهنجاری بند دوم انگشتان به طرف پایین افتاده و گودی را در پشت دست ایجاد می کنند.
9- انگشت ماشه ای، عارضه ای است که در آن فرد مبتلا گاه قادر به خم کردن انگشت مبتلا نیست و گاه آن را وقتی خم شده باشد نمی تواند راست کند.
10- دو پوئیترون که در اثر لیفی شدن نیام کف دستی و سفت شدن آن، تغییر شکلی در دست ایجاد می گردد.
ب ـ ناهنجاریهای تنه عبارتند از :
1- پشت صاف عارضه ای که در اثر از بین رفتن قوسهای طبیعی و تقریباً صاف شدن ستون مهره های فرد ایجاد می شود.
2- پشت گرد که در اثر افزایش انحنای پشتی و تمایل سر و سینه به جلو به وجود می آید.
3- پشت گود با افزایش فرورفتگی پشت کمر و تمایل شکم به سمت جلو بروز می نماید.
4- پشت گرد و گود که در حالت پیشرفتة پشت گود و یا پشت گرد ایجاد شده و گردی و گودی ستون مهره ها به طور همزمان پدید می آید.
5- پشت کج عارضه ای است که در هنگام وجود انحناء در ستون مهره ها به سمت چپ یا راست بدن و یا هر دو طرف بوجود می آید.
6- دیستروفی عضلات به آن دسته از بیماریهایی اطلاق می شود که عضلات به طور ارثی به آنها مبتلا می شوند.
ج ـ ناهنجاریهای اندام طرفی تحتانی عبارتند از :
1- ناهنجاریهای لگن، شامل بیمارها و ناراحتیهایی می گردد که به علل گوناگون در مفصل ران ایجادمی شوند.
2- بداخل گذاشتن پنجه های پا که معمولاً در کودکان مبتلا با گیرکردن پاها به همدیگر و زمین خوردن درموقع راه رفتن همراه است.
3- دررفتگی مادرزادی زانو که به صورت کامل و یا نیمه کامل به وجود می آید.
4- تغییر شکلهای زانو که عبارتند از : زاویه دار شدن زانو به داخل، به خارج، به عقب و جلو.
5- پا چنبری مادرزادی که شایعترین ناهنجاری مادرزادی پا است که تشخیص آن ساده و درمان آن تا اندازه ای مشکل است.
6- کف پای صاف که در اثر کاهش قوس طولی پاها و در موارد شدید از بین رفتن آن ایجاد می شود.
7- کف پای گود که به علت افزایش قوس کف پا ایجاد می گردد.
8- شست کج عارضه ای است که در آن انگشت شست بطرف انگشت دوم انحراف پیدا می کند.
9- انگشت چکشی، عارضه ای که بند دوم انگشتان پا به سمت بالا متمایل و برجسته می شوند.
10- پای پهن که در اثر از بین رفتن قوس عرضی پا بوجود می آید و پای بیمار پهن تر از پای معمولی دیده می شود.
د ـ ناهنجاریهای ارگانیکی عبارتند از :
1- ناهنجاری دستگاه تنفس، شامل اختلالات و ناراحتیهایی است که برای دستگاه تنفس ایجاد می گردد.
2- ناهنجاری دستگاه گردش خون
3- ناهنجاری دستگاه گوارش مانند: نفخ و کم اشتهایی.
هـ ـ ناهنجاریهای هماهنگی و تعادل
وضعیتهای صحیح بدن:
انسان در طول زندگی و در ساعات شبانه روز از نظر وضعیت بدنی در حالات گوناگونی قرار می گیرد که برخی از این حالات با ساختار آناتومیکی و نیز بیولوژیکی بدن او مناسب و سازگار بوده و برخی دیگر نامناسب می باشد و در اثر تکرار در بلند مدت باعث بروز ضایعات و ناهنجاریهایی می گردد.
وضعیتهای مناسب و نامناسب بدن می تواند در تمامی حالات زندگی از قبیل: ایستادن، راه رفتن، نشستن، خوابیدن و کار کردن وجود داشته باشد. در این بخش لازم می داند تا اشاره ای مختصر به وضعیتهای مناسب بدن در موقعیتهای مختلف فوق داشته باشیم.
الگوی صحیح ایستادن ـ در هنگام ایستادن هر چقدر بدن با انقباض و درگیر ساختن عضلات کمتری بتواند فرم و وضعیت صحیح و قائم خود را نگهدارد به همان میزان وضعیت صحیح تر خواهد بود. مشروط بر اینکه بدن دارای تعادل قویتر و بهتری باشد.
بر طبق تحقیقات بعمل آمده، بدن هنگامی دارای بهترین تعادل است که اگر یک خط عمودی از کنار بدن او عبور نماید، وضعیتهای زیر را در مقایسه با قسمتهای مختلف بدن داشته باشد:
1- مستقیماً از مقابل لاله گوش عبور کند.
2- از وسط شانه ها و از مقابل برجستگی کتف در سرشانه عبور نماید. (زائده استخوان اکرومیون)
3- از مقابل مرکز برآمدگی بزرگ استخوان ران از پهلو بگذرد.
4- تقریباً کمی از پشت کشکک زانو عبور کند.
5- و در پایین بدن نیز از قسمت خارجی قوزک پا رد شود.
البته موارد مذکور شاید از نظر نشان دادن وضعیت قائم و صحیح بدن در حالت ایستاده مناسب و مورد قبول باشند، امّا مسلماً هر انسانی برای اینکه در حالت ایستاده کمترین انرژی را مصرف نموده و بتواند بدون وارد ساختن کمترین فشار بر عضلات و مفاصل، تعادل خود را حفظ نماید می تواند متناسب با شرایط خاص جسمانی خود تغییراتی را در وضعیتهای بدن خود در حالت ایستاده بدهد و به طور کلی دانشمندان و صاحبنظران امر عقیده دارند که در هنگام ایستادن علاوه بر موارد گفته شده به نکات زیر نیز باید توجه داشت:
1- هیچ وقت برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار نگرفت و هرچند دقیقه یکبار باید وزن بدن را از روی یک پا به پای دیگر منتقل کرد. بهتر است وزن بدن بر روی پاشنه ها قرار گیرند نه روی انگشتان پا.
2- در هنگام ایستادن در یک مکان به مدت طولانی مانند: ایستادن در صف، آشپزخانه و محیط کار و غیره باید یک پا را بر روی پله قرار داد.(شکل پایین)
3- در هنگام ایستادن از گذاشتن دستها به کمر و تکیه دادن به عقب خودداری کنید و سعی نمایید تا دستهایتان در جلوی بدن قرارگرفته و تنه مختصری به جلو خم شده باشد.
4- در حال ایستاده پاها را از هم کمی باز نگهدارید.
@
شکل ص 36
الگوی صحیح راه رفتن ـ عمل راه رفتن که با جابجایی مداوم پاها و انتقال وزن بدن از روی یک پا بر روی پای دیگر و همچنین تغییرات متناوب مرکز ثقل بدن انجام می گیرد. دارای ویژگیهای متعددی است که می بایست در هنگام حرکت مورد توجه قرار گیرد. عوامل بسیاری از سیستمهای عضلانی، عصبی، استخوانی و مفاصل و غیره با گرفتن فرمان از بخشهای نیمه ارادی دستگاه عصبی، مناطق زیر قشر مغزی و مخچه با کمک گرفتن از اندام های گلژی و گیرنده های حسی و حرکتی و هماهنگی کامل عضلات موافق، مخالف، ثابت کننده و خنثی و دهها اندام و بافت دیگر در هنگام راه رفتن دست به دست هم داده و عمل سادة راه رفتن را برای انسان میسر می سازند. همانند نشستن در موقع راه رفتن نیز باید به نکاتی توجه داشت:
1- در هنگام راه رفتن دقت شود تا پنجه های پا بطور موازی حرکت کرده و از انحراف پنجه ها به داخل یا خارج جلوگیری شود.
2- در موقع بالا رفتن و پایین آمدن از پله ها خوب نگاه کنید، ارتفاع پله را در نظر بگیرید و سپس حرکت کنید و حتی الامکان در هنگام پایین آمدن از پله ها و سربالای از دویدن و پریدن خودداری کنید.
3- در هنگام راه رفتن، وقتی که می خواهید مسیر خود را تغییر داده به راست و یا چپ حرکت داده و سپس تنه را به آن طرف بچرخانید. نظیر حرکاتی که سربازان انجام می دهند.
4- در موقع عبور از درها، آنها را کاملاً باز کنید تا بدن چرخش دادن غیرعادی به ستون فقرات خود و براحتی از آن عبور کنید.
5- خانمها و آقایان بهتر است برای پیشگیری از پیچ خوردگی ها و وارد آمدن ضربه و صدمات مختلف به مفاصل بخصوص ستون مهره ها از پوشیدن کفشهای پاشنه بلند و یا کفشهایی که کف آنها سفت و صدادار است خودداری نمایند.
الگوی صحیح نشستن ـ همانطوری که در بحث ایستادن توضیح داده شد. بدن در حالاتی مانند نشستن و ایستادن باید در بهترین و راحت ترین وضعیت خود قرار گیرد. خصوصاً اگر این حالت برای ساعتها و مدتهای طولانی ادامه داشته باشد مانند: کار اداری، رانندگی و ...
بدین منظور، اصول و مقرراتی برای انواع نشستن های صحیح وجود دارد که به اجمالی از آنها ذیلاً اشاره می گردد.
1- در موقع نشستن، طوری بر روی صندلی قرار بگیرند که زانوهای شما بالاتر از مفاصل ران قرار گیرند.
برای این کار اگر ارتفاع شما زیاد باشد می توانید از زیرپایی کوچکی در زیر پاها استفاده کنید.
2- در هنگام نشستن از صندلی محکم با پشت مستقیم استفاده کنید.
3- از نشستن بر روی صندلیهای دوّار و چرخدار خودداری کنید.
4- هنگامی که می خواهید برای مدت طولانی در یک جا بنشینید، هرگز در یک وضعیت ثابت نمانید و پس از مدتی نشستن بلند شده، قدم بزنید و سپس بنشینید و در حال نشستن نیز هر چندوقت یکبار جابجا شوید.
5- در حالت نشسته بر روی صندلی، اگر یک پا را بر روی پای دیگر بیندازید بهتر خواهد بود.
6- هنگام نشستن بر روی صندلی سعی کنید، پشتتان به پشتی صندلی تکیه داشته باشد.
7- اگر عادت دارید که بر روی زمین بنشینید سعی کنید که پشت سرتان تکیه گاه داشته باشد و وضعیت پاها را در زیر بدن گاه گاهی تغییر دهید.
@
شکل ص 38
8- در هنگام رانندگی صندلی خود را طوری به جلو بکشید که در موقع نشستن زانوها در وضعیتی بالاتر از پا قرار گیرند، این کار باعث کاهش فشار بر روی کمر و شانه ها می گردد.
9- اگر برای مدت طولانی رانندگی می کنید، در هنگام احساس خستگی، چند دقیقه ای اتومبیل را نگه داشته و با تغییر وضعیت مدتی استراحت نمایید.
@
شکل ص 39
الگوی صحیح خوابیدن ـ ناهنجاریها و نارحتیهای متعددی هستند که در اثر عدم رعایت اصول صحیح خوابیدن در بدن انسان ایجاد می گردند. این ناراحتیها صرفاً به دلیل قرار گرفتن عضلات و مفاصل بدن در وضعیتهای ناهنجار و برای مدت طولانی در حال خواب به وجود آمده و دردهای مفصلی و عضلانی را به دنبال می آورند.
به منظور پیشگیری از بروز چنین مواردی، ذیلاً پیشنهادهایی برای موقع خوابیدن و استراحت ارائه می گردد:
1- در هنگام خوابیدن بهتر است روی تخت چوبی و یا زمین بخوابید و در صورتی که تخت شما فنری می باشد، تخته هایی بین تخت و تشک خود بگذارید تا از ایجاد انحنا و قوس در بدنتان جلوگیری نماید.
2- اگر به پشت می خوابید بهتر است یک بالش در زیر زانوهایتان قرار دهید.
3- از خوابیدن بر روی شکم خودداری نمایید چون در این حالت گودی کمر افزایش یافته و سب درد کمر می شود.
4- در هنگام خوابیدن به پهلو زانوهایتان را کمی خم کنید و پاها را کمی بطرف شکم جمع کنید.
5- در موقع خوابیدن از گذاشتن پاها در سطح بالا و یا گذاشتن زیرپایی در حالی که زانوها در وضعیت کشیده است خودداری کنید.
6- از گذاشتن دستها در بالای سر خودداری نموده و سعی کنید دستهایتان در کنار بدن قرار بگیرند.
7- تشک شما باید صاف و محکم باشد و از تشکهای فنری و شل استفاده نکنید.
8- در انتخاب نوع و ارتفاع بالش و متکا دقت نموده و آن را به نوعی انتخاب کنید که متناسب ارتفاع شانه و سرتان در هنگام خوابیدن به پهلو بوده و آن فاصله را پر نماید.
9- در هنگام بلند شدن از خواب، بهتر است بر روی یک پهلو چرخیده و با کمک دستهایتان بدنتان را بلند کنید.
@
شکل ص 40
وضعیت صحیح بدن در هنگام کارـ رعایت اصول صحیح در هنگام کار کردن امری الزامی است و در پیشگیری از عوارض و ناراحتیهای بدنی بسیار مؤثر است. چرا که اغلب کمر دردها، گرفتگی های عضلانی، دیسکها و آرتروزها در اثر عدم آشنایی مردم با کار و فعالیت صحیح به وجود آمده و ناهنجاریهایی را در بدن آنها ایجاد می نماید در حالی که بسیاری از افراد جامعه در طول شبانه روز و در محیطهای کاری خود حرکات سریع و زیادی را با روش صحیح آن انجام داده و اشیاء سنگینی را جابجا می نمایند، بدون آنکه دچار کوچکترین ضایعه ای بشوند. در این مجال به تذکراتی در خصوص وضعیتهای صحیح بدنی در هنگام کار و فعالیت می پردازیم:
1- هنگامی که قصد دارید اشیایی را از روی زمین بردارید، هر چقدر هم که سبک باشند، از خم کردن کمر به پایین خودداری نموده و به جای آن سعی کنید زانوهایتان را خم نمایید، تا فشار وارده بر زانوها منتقل شود.
2- در هنگام بلند کردن اشیاء، بعد از نشستن در جلوی آن، سعی کنید آن شیء را نزدیک بدنتان نگه داشته و آهسته بلند کنید و بگذارید از بدنتان فاصله گرفته و در نتیجه به ستون فقرات شما فشار وارد سازد.
3- اشیاء سنگین را از صندق عقب اتومبیل و یا محلهایی که چنین موقعیتی دارند حتماً با استفاده از کمک بردارید.
4- برای باز و بسته کردن پنجره اگر مانعی مثل مبل یا میز بین شما و پنجره است سعی نکنید دست خود را دراز کرده و به پنجره برسانید.
5- در صورت احساس کمر درد پس از انجام کارهای منزل یا اداره، استراحت مختصر، کمک قابل ملاحظه ای به عضلات خسته و کمر درد شما خواهد کرد.
6- بستن کمر به طور موقت با شال و یا وسایل مشابه برای پیشگیری از وارد آمدن فشار زیاد در هنگام کارهای سنگین و یا مسافرتهای طولانی بسیار مؤثر می باشد.
7- داشتن اضافه وزن و چاقی در ایجاد کمردرد مهم می باشد و بهتر است افراد چاق در صورت علاقمندی به درمان کمر درد خود، سعی نمایند تا از وزن خود کم کنند.
@
شکل ص 42
فصــل ســوم
آناتومی اندامهای طرفی فوقانی:
اندام های طرفی فوقانی شامل 64 قطعه استخوان است که هر دست کام از 32 استخوان تشکیل می گردد. استخوان بندی اندامهای طرفی فوقانی توسط کمربند شانه ای به تنه مربوط می شوند. کمربند شانه ای شامل دو قطعه استخوان کتف و چنبر در هر طرف بدن است و در پایین آن به ترتیب: استخوان های بازو ، استخوان زند زبرین و زند زیرین سپس هشت قطعه استخوان مچ دست قرار دارند و سپس پنج استخوان کف دست و چهارده استخوان در بند انگشتان را شامل می گردد.
@
شکل (5) ص 55
عضلات متعددی نیز کمربند شانه ای و اندامهای طرفی فوقانی را احاطه کرده اند که در ایجاد حرکت و استحکام و شکل هندسی آن نقش مهمی دارند، عضلات عمده در اندام های طرفی فوقانی عبارتند از: عضلات دالی ، زیرکتفی ، فوق خاری ، زیرخاری ، گرد بزرگ ، گرد کوچک ، دوسر بازویی ، غرابی بازویی ، جلویی ، سه سربازویی ، عضلات تاکننده مچ دست، عضلات بازکننده مچ دست، عضلات ویژه حرکات چرخشی مچ دست و عضلات کف دست و انگشتان دست. علاوه بر عضلات و استخوان ها، به نقش رباطهای اندامهای طرفی فوقانی نیز باید اشاره کرد زیرا آنها از نظر استحکام و اتصال استخوان بندی اندامهای طرفی فوقانی نقش بسزایی دارند و در حرکات مختلف بخصوص در مفاصل دست مانند: کتف، آرنج، مچ دست و بند انگشتان در جلوگیری از بروز صدمات و حفظ و نگهداری دامنه حرکتی آنها تأثیر مهمی را ایفا می کنند.
ناهنجاریهای اندامهای طرفی فوقانی:
شانة منجمد
این بیماری به علت چسبندگی کپسول مفصلی، تورم چسبنده کپسول نیز اطلاق می شود. ضرباتی که در اثر کار مکانیکی و ورزش بر شانه وارد می شوند باعث پرخون شدن و ارتشاح لنفوسیتها در کلاهک چرخاننده می شوند و به تدریج موجب کلفتی و چسبندگی آن به سر استخوان بازو میگردند. گاه بیمار به علت درد و بی حرکتی شانه در اثر عوامل دیگر مانند: انفارکتوس میوکارد و یا بعد از برداشتن پستان دچار این عارضه می شود. اغلب افراد که تحملشان در برابر درد کم است و برای مقابله با آن شانه را بی حرکت نگه می دارند، به این عارضه مبتلا می شوند.
در افراد 50 تا 60 ساله ناهنجاری دیده می شود. بیمار بعد از ضربه شانه در ورزش و یا فعالیت روزانه دچار درد می شود که به تدریج شدت یافته و همراه با تشدید درد، حرکات شانه هم محدود می شوند. درد بیشتر به سطح بیرون بازو انتشار می یابد و خوابیدن روی موضع درد مبتلا، ناراحت کننده است. و بعد از چندماه بتدریج از شدت درد کاسته می شود و آهسته آهسته حرکات شانه به حالت عادی برمی گردند و گاهی نیز درد و محدودیت حرکات شانه به کلی از بین می روند.
هنگام بررسی این ناهنجاری در بیماران آتروفی خفیف را در عضلات شانه می توان مشاهده نمود. حساسیت در زیر زائدة اخرمی کتف وجود دارد و دامنه حرکات شانه در همه جهات محدود و با احساس همراه است.
برای درمان ناهنجاری شانه منجمد از روشهای گرم نگه داشتن موضع درد، داروهای ضدتورم، تزریق درون مفصلی هیدروکورتیزون توأم با داروهای بی حس کننده موضعی و حرکات ملایم فعال و غیرفعال در مفصل شانه استفاده می شود.
ناهنجاری شانه ای دستی
ناراحتی دیگر در ناحیه شانه که بسیار دردناک است، ناهنجاری شانه ای دستی نام دارد که با علائم درد، تورم و محدودیت حرکات انگشتان دست همراه است. این نشانگان بازتابی از دیستروفی سمپاتیک یا تحلیل رفتگی عصب سمپاتیک است و ممکن است متعاقب بیماریهای دردناک شانه و یا بیماریهای انفارکتوس میوکارد، پارگی دیسک بین مهره ای گردن، استئوآرتریت گردن و سایر ضایعات دردناک داخل قفسه سینه که درد به شانه منتشر می شود به وجود آید.
احساس درد و محدودیت حرکات شانه همراه با ناراحتی، محدودیت حرکات مفصلی انگشتان و تورم که از علائم برجسته این نشانگان بشمار می رود. این علائم ممکن است به طور حاد و یا مزمن خودنمایی کند. علائم بیماری ممکن است در دست و شانه همزمان و یا یکی قبل از دیگری ظاهر شود. علائم این ناهنجاری غالباً پس از 3 تا 6 ماه بتدریج بهبود می یابند. تحلیل رفتگی (آتروفی) دست و محدودیت حرکات مفصلی و تغییر شکل ناشی از آن بتدریج و ظرف 1 تا 2 سال از میان می رود. امکان دارد تغییر شکل مفصلی برای همیشه برجای بماند.
گر چه روند ب
دانلود مقاله استفاده از حرکات ورزشی برای درمان
