چکیده :
مفهوم نظام اعتباری
در تعریف نظام اعتباری عبارتست از مجموعه‌ای از اصول و قواعد وضوابط در ارتاط ارگانیکو بهم پیوسته با یکدیگر و در راستای هدف یا اهداف مشخص. بر این اساس نظام اعبتاری سالم و کارآ، نظام اقتصادی نابسامان و نامطلوب رامتحول و کارا نموده و بالعکس نظام اعتباری ناسالم، نظام اقتصادی مطلوب را به بحران و تباهی می‌کشاند.
بعلاوه نظام بانکی و اعتباری تحت تاثیر نظام اقتصادی دارای جهت و گرایش مصرفی و یا تولیدی میباشد. و از طریق جلب و جذب منابع و اعطای آن اثرات مهمی بر حجم و نوع فعالیتهای اقتصادی و تنظیم روابط فی مابین بخشهای اقتصادی دارید. به همین لحاظ دولت‌ها از طریق اتخاذ سیاستهای پولی و اعتباری در جهت حقق اهداف و سیاستهای اقتصادی مبادرت می‌نمایند.
تخصیص منابع:
اعطای تسهیلات بخش مهمی از عملیات هر بانک را شامل می‌شود که از لحاظ اقتصادی حائز اهمیت میباشد درواقع رشد و توسعه اقتصادی بدون افزایش کمی عامل سرمایه، ممکن نیست و چون برای همه اشخاص مقدور نمی‌باشد که در تمامی مراحل فعالیتهای خود از امکانات و منابع مالی شخصی خود جهت تأمین نیازهای موجود استفاده نمایند، لذا ناگزیر به بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری روی می‌آورند.
بانکها با عملیات اعتباری خود موجبات انتقال منابع را از اشخاصی که مستقمیا مایل و یا قادر به مشارکت در ف عالیت‌های اقتصادی نمی‌باشند، به اشخاصی که جهت انجام امور اقتصادی نیازمند به سرمایه می‌باشند فراهم می‌سازد که این امر موجب افایش تولید و ایجاد اشتغال در جامعه می‌شود.
اهداف نظام اعتباری در بانکداری بدون ربا:
1- استقرار نظام پولی و اعتباری برمبنای حق و عدل به منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار
2- فعالیت در جهت تحقق اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی دولت به وسیله ابزارهای پولی و اعتباری.
3- ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش تعاون عمومی و قرض‌الحسنه از طریق جذب وجوه و اندوخته‌ها.
اصول نظام اعتباری در بانکداری بدون ربا:
1- اعطای تسهیلات توسط بانکها باید به ترتیبی صورت گیرد که اصل تسهیلات و سود مورد انتظام در صورت تحقق در مدت معینی قابل برگشت باشد.
2- نظارت بر نحوه مصرف و بازگشت تسهیلات اعطایی در جهت حسن اجرای قراردادهای منعقده.
ویژگی‌های نظام اعیتاری در بانکداری بدون ربا:
1- اختصاص دادن تسهیلات اعطایی برای هر بخش اقتصادی با رعایت اولویت‌های تعیین شده، در سیاستهای اقتصادی (تخصیص بخشی)
2- هدایت، کنترل و نظارت بر مصرف تسهیلات
3- سیال بودن منابع بانکی (بازگشت و بدون وقفه سرمایه)
4- سودآوری مطلوب، براساس وجود تنوع در بخشهای مختلف اقتثادس و در نتیجه کاهش ریسک سرمایه‌گذاری.
5- کاهش احتمال زیان در بانکداری بدونربا نسبت به بانکداری کلاسیک به دلیل تقسیم سود حاصل از فعالیتهای اعتباری.
6- توزیع درآمد میان بانکو استفاده کنندگان از تسهیلات.
7- اخذ تأمین کافی به عنوان وثیقه.
تقسیم بندی تسهیلات اعطایی در نظام بانکداری بدون ربا براساس نوع فعالیت اقتصادی
بانک به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش فعالیت بخشهای مختلف تولیدی، بازرگانی و خدماتی نسبت به تامین بخشی از سرمایه و یا منابع مورد نیاز بخشهای مختلف اقتصادی مبارت می‌نماید که با توجه به نوع فعالیت متقاضی، روشهای تخصیص تسهیلات متفاوت و به شرح جدول ذیل است.
ضوابط نظارتی در زمینه کفایت سرمایه بانکها:
بحرانهای بانکی دهه‌های اخیر در کشورهای در حال توسعه نظیر فرار سپرده‌ها، افزایش مطالبات معوق بانکها، رکود اقتصادی که منجر به اختلال در نظم بازارهای مالی گردید. ورشکستگی بسیاری از بانکها را فراهم نمود. بررسیها نشان می‌دهد که علت اصلی این بحرانها ناکافی بودن سرمایه بانکها میباشد. به همین علت ایجاد یکسری استانداردها جهت جلوگیری از چنین حوادثی اجتناب‌ناپذیر گردید. براین اساس نسبت کفایت سرمایه که عبارت است از نسبت سرمایه بانک به داراییها توأم با ریسک آن، بعنوان معیاری جهت شناسایی بانک فعال در سطح بین‌المللی تعیین گردید. بانک فعال به بانکی اتلاق میگردد که از حداقل سرمایه لازم برخوردار باشد.این نسبت استاندارد سرمایه به داراییها برمبنای ریسک در حد 8 درصد تعیین شده است و تا ژانویه 2001 این معیار در رتبه‌بندی سالانه اعبتاری بانکها در سطح بین‌المللی از نقطه نظر توانایی و قدرت مالی و نیز کفایت سرمایه آنها نقش مهمی ایفاء نمود و بانکها براساس آن رتبه‌بندی شدند.
به دنبال ایرادات و اشکالات وارد بر معیار فوق و در جهت رفع ضعفهای مطروحه، کارشناسان کمیته طرح جدید کفایت سرمایه در قالب دستیابی به اهدافی نظیر افزایش سلامت سیستم مالی، افزایش شرایط یکسان در رقابت، معرفی از ابزارهایجامعتری جهت شناسایی انواع ریسک، محاسبه کفایت سرمایه با اعمال درجه ریسک ناشی از موفقیت و فعالیت بانک و تمرکز به بانکهای فعال در سطح بین‌المللی به تجدید نظر لازم اقدام نمود و موافقت جدید براساس حداقل سرمایه مورد نیاز، بررسی نظارتی و مقررات و قواعد حاکم بر بازار نهاده شد و راههای دستیابی به نسبت مطلوب کفایت سرمایه را از طریق روشهای زیر توسعه نمود.
- افزایش حقوق صاحبان سهام
- کاهش داراییهای مخاطره‌آمیز
- کاهش ریسک اعبتارات بین بانکی
لذا براساس اهداف فوق بازرسان بانکی باید نسبت به تعیین الزامات احتیاطی و حداقل مناسبی از کفایت سرمایه برای کلیه بانکها اقدام نمایند. این الزامات باید به انعکاس ریسکهایی بپردازند که بانکها متقبل آنها شده واجزا سرمایه را با توجه به قابلیت آنها در جذب زیانها تعریف نمایند و این الزامات نباید از چارچوب ارکان موافقت نامه عدول نمایند.
بعنوان مثال: سرمایه سهامداران چندین هدف را دنبال می‌نماید. برای سهامداران یک منبع درآمد دائمی و برای بانک یک منبع تأمین مالی فراهم می‌آورد. برای تحمل ریسک و جذب زیانها و رشد بیشتر باید معیاری در اختیار سهامداران باشد که براساس آن مطمئن شوند بانک به شیوه‌ای صحیح و مطمئن مدیریت می‌شود و رعایت حداقل نسبتهای کفایت سرمایه اعمال میگردد. بعلاوه توافقنامه‌ای تعیین نمود که برای مقاصد نظارتی چه نوع سرمایه‌ای قابل قبول است. همچنین براساس طبقات وسیعتر ریسک‌پذیری نسبی وزن‌ةایی از ریسک به منابع در معرض خطر بالا زیر خط ترازنامه تخصیص داد و براساس ارزش داراییها برحسب ریسک الزامات حداقل نسبت سرمایه را برای سرمایه درجه یک 4% و برای کل سرمایه 8% تعیین و به بانکهای فعال بین‌المللی اعلام گردید.
سیاستهای اعتباری و مالی
فصل اول: تسهیلات
ضوابط اجرائی اعطای تسهیلات
1- قابلیت اعتماد و اطمینان:
امین بودن متقاضی و حصول اطمینان از صلاحیت اخلاقی و پایبندی وی به تعهدات خود را قابلیت اعتماد می‌گویند که شامل:
حسن شهرت، طرز پرداخت، شئون اجتماعی، نظم و انضباط، طرز رفتار، میزان پایبندی به ایفای تعهدات، منش، نوع برخورد، کلام، رفتار، اعتقادات، سن، تقوای اخلاقی، تحصیلات، وضعیت کلی خانوادگی، همکاران متقاضی و فضیلت معنوی متقاضی میباشد.
شایان ذکر این که منظور از معیارهای «قابلیت اعتماد و اطمینان» نظام اخلاقی ملهم از ارزش‌های والای اسلامی بوده و منظور شخصیت معنوی و باطنی متقاضی است نه صرفاً وضعیت ظاهری، آراستگی و تشخص مادی وی.
2- قابلیت و صلاحیت فنی:
داشتن دانش فنی، مدیریت و تجربه و تبحر در جذب به کارگیری سرمایه و امکانات را صلاحیت فنی می‌نامند. بانک باید در مقوع اعطای تسهیلات از توانایی، شناخت و تجربه متقاضی در امر مورد نظر اطمینان حاصل نماید، زیرا توجه به این عامل ضامن کسب درآمد و بازگشت منابع بانک خواهد بود و اعطای تسهیلات به افراد غیر کاردان و بی‌صلاحیت موجب به خطر افتادن منابع بانک خواهد بود.
3- ظرفیت مالی و کشش اعتباری:
تسهیلات مالی بایستی متناسب با ظرفیت مالی متقاضی پرداخت شود تا بازگشت منابع را با خطر مواجه نکند. لذا بایستی توان مالی و اعتبار تجاری مشتری مورد ارزیابی قرار گیرد. بانک بایستی از وضعیت مالی و اعتبارتجاری متقاضیان تسهیلات آگاه گردد و توانایی و استقامت شخص یا شرکت در مقابله با تنگناها و فشارهای مالی ناشی از رکود اقتصادی، فشار رقبا، از دست دادن موقت بازار محصول و غیره را محک بزند.
4- وثیقه:
وثیقه در لغت به معنای محکم و استوار است و عبارتست از تأمین یا پوشش‌هایی که برای حسن اجرای تعهدات از متقاضیان اخذ می‌شود.
بانکها به منظور حصول اطمینان و تأمین کافی برای استکام معامله و کاهش ریسک، نسبت به اخذ وثیقه اقدام می‌نمایند.
5- سایر موارد:
علاوه بر ضوابط و معیارهای فوق‌الذکر موارد ذیل نیز باید در بدو اعطای تسهیلات مطمح نظر قرار گیرد:
1-5- استعلام سابقه تسهیلاتی از اداره آمار و اطلاعات درخصوص چکهای برگشتی و تسهیلات سررسید گذشته و معوق، الزامی است.
2-5- دارا بودن حساب جاری با حداقل کارکرد مطلوب به تشخیص شعبه یا مدیریت شعب الزامی است.
3-5- اظهارنامه مالیاتی سال مالی قبل ملزم به ورتهای مالی تأیید شده در خصوص اشخاص حقیقی و حقوقی و استعلام حسب ماده 186 قانون مالیاتهای مستقیم باید از مشتری اخذ گردد. (درخصوص اجرای ماده 186 قانون مالیاتهای مستقیم باید موارد زیر دقیقاً رعایت گردد.)
1-3-5- اخذ استعلام تبصره 1 ماده 186 در استفاده از تسهیلات بانک ظرف یکسال شمسی برای اشخاص حقوقی یک میلیارد و پانصد میلیون ریال و برای اشخاص حقیقی یکصد و پنجاه میلیون ریال و بیشتر الزامی است.
2-3-5- گواهی صادره برای یک سال شمسی معتبر بوده و برای اخذ تسهیلات مجدد در همان سال، نیازی به اخذ گواهی مجدد نخواهد بود.
3-3-5- تسهیلات بخش مسکن و فعالیتهای بخش کشاورزی مشمول ضوابط اجرایی این ماده نخواهد بود.
4-3-5- سازمانهای مالیاتی مکلفند ظرف 3 روز از تاریخ دریافت نامه، پاسخ استعلام بانک را اعلام نمایند. بدیهی است پس از گذشت 3 روز و عدم دریافت پاسخ، پرداخت تسهیلات توسط بانک بلامانع است.
5-3-5- کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که براساس آخرین اظهارنامه تسلیمی خود، جمع درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات آنها بیش از هشت میلیارد ریال و یا جمع داراییهای آنها طبق ترازنامه مستند بیش از شازده میلیارد ریال باشد مکلف به انتخاب حسابرس و بازرس قانونی می‌باشند.
4-5- تکمیل پرسشنامه اعتباری (فرم نمونه 389/2) گزارش اطلاعات اعتباری اشخاص حقیقی و (فرم نمونه 390/2) گزارش اطلاعات اعتباری اشخاص حقوقی توسط واحد اعتباری و (فرم نمونه 388/2) توسط متقاضی که نمونه‌های یاد شده پیوست میباشد.
5-5- عدم تجاوز از سقف فردی تسهیلات که رقم آن هر سال از طریق اداره حسابداری کل، تعیین و ابلاغ میگردد.
6-5- تکمیل و ارسال فرمهای نمونه 1/28 الی 5/28 بانک مرکزی ج.ا.ا پس از پرداخت تسهیلات یا ایجاد تعهد، باید صورت گیرد.
7-5- در صرتی که اسناد مالیکت متقاضیان، در رهن بانک یا سایر بانکها و سازمانها باشد، قبل از بررسی کامل تقاضا و پرونده تسهیلاتی متقاضی، از راهنمایی مشتری مبنی بر فک رهن از سند مالکیت خودداری نموده و تنها زمانی که پرداخت تسهیلات از هر لحاظ بلامانع باشد نسبت به فک رهن از سند مالکیت ایشان اقدام گردد. برای انجام این مهم می‌توان با اخذ تعهد از خریدار مبنی بر تسویه بدهی قبل از ارسال قرارداد به دفترخانه، نسبت به بازدید از ملک و ایجاد اطمینان به مشتری اقدام نمود.
8-5- بررسی قرارداد تخصیص تسهیلات از نظر مدت و مبلغ نسبت به قرارداد داخلی؛ بطوری که سررسید قرارداد داخلی، قبل از تاریخ ترهین سند بوده و تسهیلات اعطایی در قرارداد داخلی کمتر از مبلغ مندرج در سند رهنی باشد.
9-5- دت بازپرداخت تسهیلات باید از مدت ترهین سند کمتر باشد، به طوری که قبل از تسویه بدهی مشتری در خاتمه قرارداد مدت ترهین سند سررسید نشده باشد.
10-5- کلیه شعبدر جریان تشکیل پرونده تسهیلاتی جهت متقاضیان مکلفند؛ گردش عملیات ثبتی پلاکی را که مقرر است مورد وثیقه بانک قرار گیرد از اداره ثبت اسناد محل وقوع ملک استعلام نموده و پاسخ استعلام را به عنوان یکی از مدارک لازم برای تشکیل پرونده و پرداخت تسهیلات ملحوظ نظر قرار دهند.
11-5- پرداخت تسهیلات اقشار خاص (ایثارگران) با ارائه معرفی نامه از بنیاد شهید و امور ایثاگران به بانک و متعاقب آن معرفی توسط اداره امور مدیریتهای شعب به مدیریتها و شعب، وفق مقررات خاص خود و با اعمال نرخ سود یارانه‌ای امکانپذیر است.
12-5- در اجرای آیین‌نامه‌ها و دستورالعملهای اجرایی تبصره‌های بودجه سالیانه کشور جهت پرداخت تسهیلات موردی و مقطعیاز قبیل وامهای روستایی،اقشار کم درآمد، اعضای هیأت علمی دانشگاهها، تسهیلات استیجاری، وجوه اداره شد و... براساس ضوابط و اعبتار ابلاغی توسط ادارات ذیربط اقدام خواهد شد.
توضیح: فهرست شرکتهای دولتی، بانکها و موسات انتفاعی وابسته به دولت و همچنین فهرست طبقه‌بندی مشاغل اقتصادی به پیوست ایندستورالعمل میباشد.
سقف تسهیلات و تعهدات کلان وفردی
بطور کلی تسهیلات عبارتست از اقلام داراییها بانک و یا مؤسسه اعتباری در بالایخط ترازنامه نظیر تسهیلات اعطایی به اشخاص (به استثنای مشارکت حقوقی و سرمایه‌گذاری مستقیم) و بین بانکی و غیره. و تعهدات شامل اقلام زیر خط ترازنامه نظیر تعهدات ریالی و ارزی بابت اعتبارات اسنادی و انواع ضمانتنامه‌ها و تضمین اوراق مشارکت و... میباشد.
برای رعایت سقف تسهیلات و تعهدات کلان و فردی باید به نکات زیر توجه نمود:
1- با توجه به میزان سرمایه بانک براساس اعلام اداره حسابداری کل، در حال حاضر مجموع تسهیلات و تعهدات هر ذینفع واحد که از مبلغ 169649700000 ریال تجاوز نماید، تسهیلات و تعهدات کلان محسوب میگردد.
2- حداکثر مجموع تسهیلات و تعهدات به هر ذینفع واحد نبایداز 20% سرمایه پایه بانک تجاوز نماید. بنابراین با عنایت به میزان سرمایه پایه بانک، این رقم که نشان دهنده سقف فردی تسهیلات و تعهدات در بانک مسکن است در حال حاضر برابر 678598800000 ریال است.
3- حداکثر مجموع تسهیلات و تعهدات کلان هر بانک 8 برابر سرمایه پایه میباشد، مشروط بر اینکه از 50% کل تسهیلات دولتی و غیردلتی تجاوز ننماید. با توجه به سرمایه بانک، این رقم در حال حاضر بالغ بر 27143952000000 ریال است.
و...
NikoFile
